نفسِ به شماره افتاده اصفهان در سایه بی‌تفاوتی مسئولان

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها- ندا سپاهی: طبق پیش‌بینی سازمان هواشناسی استان، پاییز امسال به ویژه در ماه‌های مهر و آبان به علت ضعیف بودن سامانه‌های بارشی، پایداری هوا و افزایش غلظت آلاینده‌های جوی را خواهیم داشت و آلودگی هوای اصفهان شدیدتر از بهار و تابستانی که با بیشترین روزهای ناسالم سپری شد، ادامه خواهد یافت.

کلانشهر اصفهان که پاییز و زمستان سال گذشته بیشترین روزهای آلوده را تجربه کرد از ابتدای سال جاری تاکنون یک روز هوای پاک نداشته اما در عوض با ثبت ۵۶ روز هوای ناسالم رکورددار بیشترین روزهای آلوده در بهار و تابستان در یک دهه اخیر بوده است.

طبق آمار آزمایشگاه هوا حفاظت محیط زیست اصفهان، این کلانشهر از ابتدای سال جاری تا ۲۳ شهریورماه ۱۲۲ روز نیز هوای قابل قبول داشته که البته شاخص روزهای سالم نیز بالاتر از ۸۰ aqi بوده است در حالی که رصد روزانه و ساعتی وضعیت هوای اصفهان از طریق اپلیکیشن کیفیت هوای سازمان محیط زیست کشور به ویژه در ماه‌های مرداد و شهریور نشان می‌داد که هوای این کلانشهر در بسیاری از ساعات شبانه روز ناسالم برای گروه‌های حساس و در برخی مناطق ناسالم برای عموم شهروندان بوده است.

افزایش بی سابقه روزهای ناسالم اصفهان در سال جاری منجر به تشکیل جلسه کارگروه استانی کاهش آلودگی هوا به ریاست استاندار اصفهان در ۱۲ تیرماه امسال شد که در آن جلسه ایرج حشمتی مدیرکل محیط زیست اصفهان با ارائه گزارشی از وضعیت کمی و کیفی هوای این کلانشهر بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰، به افزایش تعداد روزهای ناسالم طی سال‌های ۹۸، ۹۹ و چهارماهه امسال اذعان کرده است.

با این حال او در این گزارش در پاسخ به استاندار که علت آلودگی هوا را به رغم محدویت‌های اعمال شده، کاهش تردد و مصرف انرژی به دلیل کرونا و همچنین جدیت در اعمال ممنوعیت‌های شعاع ۵۰ کیلومتر جویا شده بود، شرایط خاص جوی طی دو سال اخیر، کاهش نزولات جوی و فعال شدن کانون‌های گرد و غبار در نیمه اول سال و کاهش محسوس دما و افزایش پایداری‌ها در نیمه دوم سال و همچنین از رده خارج نشدن خودروهای فرسوده و افزوده شدن تردد خودروهای جدید، روند افزایشی مصرف سوخت‌های فسیلی در منطقه مرکزی استان و اشباع شدن ظرفیت اکولوژیک و عدم خودپالایی اتمسفر در این منطقه برشمرد.

۱۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی اصفهان کشت نشد

در همین پیوند منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: آلودگی هوای شش ماهه اول با توجه به وزش بادها از شرق به غرب و خشکسالی رودخانه زاینده رود، تالاب گاوخونی و به تبع آن خشکی چاه‌ها بوده که امسال بیش از ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی نشده و این زمین‌ها خود به کانون داخلی خیزش و انتشار گرد و خاک تبدیل شدند.

او با اشاره به اینکه از ابتدای امسال جلسات ماهانه درباره آلودگی هوای اصفهان به طور مستمر برگزار شده است، می‌افزاید: محیط زیست مکلف است تمام مراکز و واحدهای صنعتی، تولیدی، عملیات معدنی، خدمات عمومی و کارگاهی که فعالیت آلاینده آنها بیش از حد مجاز است به صورت ویژه پایش و بررسی کند.

شیشه فروش با بیان اینکه استقرار سامانه‌های جوی در پاییز و زمستان و وجود منابع آلاینده سیار و ثابت در تشدید آلودگی هوای اصفهان تأثیر گذار است، می‌گوید: توسعه نیافتگی حمل و نقل عمومی پاک، ارزان، در دسترس و سازگار با محیط‌زیست در اصفهان و فرسودگی ناوگان کنونی و از سوی دیگر بارگذاری جمعیتی این کلانشهر یکی از عوامل تأثیر گذار بر آلودگی هوا است و شهرداری باید جایگزینی اتوبوس‌ها و موتورسیکلت‌های برقی را طبق مفاد قانون هوای پاک اجرا کند.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به وجود بیش از ۷۰ شهرک صنعتی، ۱۴۰ هزار واحد صنفی، ۶۵۰ معدن، ۲۰۰۰ واحد سنگبری و پنج ناحیه تولید آجر در این استان، اضافه می‌کند: شهرک‌های صنعتی موظف هستند ۱۰ درصد از محوطه خود را فضای سبز ایجاد کنند.

او با بیان اینکه هرگونه احداث، توسعه، تغییر خط تولید واحدهای تولیدی صنعتی مستلزم رعایت مقررات زیست محیطی است و همه صنایع بزرگ موظف شدند سامانه پایش برخط اعلام کنند، می‌گوید: در جلسات تاکید شد نیروگاه‌ها مازوت مصرف نکنند دادستانی بر این امر نظارت کامل و مستمر دارد که در شعاع ۵۰ کیلومتر مازوت مصرف نکنند.

مسئولان محیط زیست در زمینه استفاده از مازوت در اصفهان پاسخگو باشند

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در پاسخ به استفاده از سوخت مازوت واحدهای صنعتی کوچک، کوره‌ها و ریخته‌گری‌ها اظهار می‌کند: هیچ گزارشی از محیط زیست دراین باره ارائه نشده و از سوی دیگر در شعاع ۵۰ کیلومتری مازوت سوزی ممنوع است اما مسئولان محیط زیست استان در این باره باید پاسخگو باشند.

پیگیری برای پاسخگویی درباره استفاده از مازوت (نفت کوره) در واحدهای صنعتی کوچک در سطح و اطراف شهر اصفهان و همچنین اقدامات و برنامه‌ها برای کنترل آلودگی هوا از ابتدای سال تاکنون، از اداره کل محیط‌زیست اصفهان بی نتیجه بود و آنطور که دو مسئول روابط عمومی این اداره به خبرنگار مهر گفتند «طبق سیاست اجرایی مدیر دستگاه، با خبرنگار این خبرگزاری مصاحبه نمی‌کنند و موضوع را به هر شیوه‌ای که مدنظر است، می‌توانید منعکس کنید.»

اما مردادماه امسال حمیرا صفی قلی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان در گفتگویی با خبرنگار مهر، عوامل مختلفی را در ایجاد آلودگی هوای این کلانشهر اثرگذار دانست و افزود: شاخص کیفی هوا فقط تحت تأثیر آلودگی ناشی از واحد صنعتی تغییر نمی‌کند و این شاخص تابع اقلیم نیز هست. برخی عامل‌ها مانند وزش باد و خیزش گرد و خاک منشأ خارجی دارند و یا حتی ساکن شدن هوا وضعیت آلودگی را تشدید می‌کند ضمن اینکه حمل و نقل تأثیر زیادی بر آلودگی دارد؛ وقتی بنزین سوخته می‌شود گاز آلاینده تولید می‌کند که بر افزایش ذرات معلق pm۲.۵ و pm۱۰ مؤثر است و اگر تجمعی حساب کنید می‌بینید که چقدر شاخص‌ها بالا می‌رود در حالی که آلودگی ناشی از واحدهای صنعتی زمانی اثر محسوس دارد که شرایط (این ورژن) وارونگی دما باشد.

به گفته او استقرار صنایعی که مشکل آلایندگی داشته‌اند در شعاع نبوده و با مراکز شهری فاصله دارد، واحدهایی که بیشتر در شعاع قرار دارند کارگاه‌ها و اصناف هستند در حالی که ترافیک شهری هر روز وجود دارد.

صفی قلی با بیان اینکه اداره کل محیط‌زیست از ابتدای سال جاری تا پایان خردادماه حدود ۵۶۰ پایش از واحدها و صنایع استان انجام داده که نزدیک به ۳۰۰ واحد آلاینده در شعاع شهرها بودند، در مرحله اول برای آن اخطار صادر و پس از ۱۵ روز دوباره تکرار می‌شود، واحد آلاینده در صورت رفع نکردن آلودگی در لیست صنایع آلاینده قرار می‌گیرد.

بی اعتنایی دستگاه‌های اجرایی به قانون هوای پاک

هرچند کمبود اعتبارات برای پایش واحدهای صنعتی از دیگر دلایل عنوان شده از سوی محیط زیست اصفهان برای کلاف سردرگم آلودگی هوا است اما مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: بودجه محیط‌زیست همواره کم بوده و همیشه پول نداشته است. اگر دستگاه‌های اجرایی فقط بخش اندکی از وظایف قانون هوای پاک را انجام می‌دادند اوضاع هوای اصفهان این طور اسفناک نبود.

اصفهان در احاطه واحدهای آلاینده گازی و نفتی

سید رحمان دانیالی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌افزاید: توسعه بیش از حد و لجام گسیخته واحدهای صنعتی، نبود توجه ویژه به قانون هوای پاک، باور نداشتن مسؤولان به مشکلات بنیادی زیست محیطی استان و… از عوامل وضع موجود است و از جمله توسعه واحدهای استفاده کننده از میعانات گازی و نفتی که بخشی به سوخت تبدیل می‌شود و بی توجهی به شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان، چرا که ما بیشترین بارگذاری را در این شعاع داشته‌ایم و همچنان ادامه دارد.

او به موافقت‌ها با طرح‌های توسعه و ازدیاد واحدهای آلاینده گازی و نفتی در اطراف اصفهان از جمله سگزی، مورچه خورت، شهرک رازی و منطقه ویژه رازی در دو سال گذشته و پس از دوره مدیریتش اشاره می‌کند و می‌گوید: نگاهی به اعداد و ارقام و روند فزاینده تعداد روزهای آلاینده و نبود توجه به قانون هوای پاک و یا اجرا نشدن کامل قانون هوای پاک می‌تواند دلایل محکم و متقنی برای مخالفت‌های من با توسعه واحدهای نفتی و گازی باشند، ضمن اینکه به دنبال احداث و توسعه واحدهای نفتی و …، ایجاد واحدهای جانبی، پایین‌دستی، حمل و نقل و… نیز امری اجتناب ناپذیر بود که با توجه به توپوگرافی خاصّ اصفهان که بخش بزرگی از این شهر محصور است و همچنین تعداد روزهای آرام که سرعت باد کمتر از دو متر بر ثانیه و بدون حدّاقل جابجایی هوا است، افزایش آلودگی حاصله و اثر تجمعی آلاینده‌ها در اصفهان مطابق پژوهش‌های علمی و نظرات کارشناسی موجود، امری بدیهی است.

مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست اصفهان اضافه می‌کند: در دوره من در اصفهان برغم فشارهای فراوان و ابراز تمایل بسیاری از مدیران اجرایی و سیاسی‌، مجوزی برای طرح‌های توسعه پالایشگاه و یا برخی دیگر از واحدهای بالقوه آلاینده و یا اثرگذار بر اوضاع زیست محیطی استان، صادر نشد.

دانیالی می‌گوید: برای مخالفتم دلایل منطقی، علمی، کارشناسی و پژوهشی داشتم اما بزرگ‌ترین دلیل آن وجدان بود چرا که در بحث‌های تخصّصی جوامع علمی و پزشکی از اثرات آلودگی هوا بر سلامت، افزایش مرگ و میر، افزایش انواع سرطان و به ویژه سرطان خون و …، بحث به میان می‌آمد اما آماری ارائه نمی‌شد!

ابتلاء به انواع سرطان در اصفهان با شیب ملایم رو به افزایش است

در همین پیوند زهرا روانخواه مسئول ثبت سرطان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بدون اشاره به آمار به خبرنگار مهر می‌گوید: میزان ابتلاء به سرطان خون مانند سایر سرطان‌ها در استان با شیب ملایمی رو به افزایش است و به دلیل نداشتن آمار کشوری جدید اطلاعات مقایسه‌ای دراین باره نمی‌توان ارائه داد.

او با بیان اینکه بیشترین میزان ابتلاء به سرطان در اصفهان در گروه سنی ۶۰ تا ۶۴ است، می‌افزاید: ۲ درصد سرطان‌های استان مربوط به کودکان و نوجوانان زیر ۱۴ سال بوده است.

مسئول ثبت سرطان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه شایع‌ترین سرطان در کودکان سرطان خون است، اضافه می‌کند: سرطان خون عوامل متعددی دارد که یکی از این عوامل بنزن موجود در آلاینده‌های هوا است.

اگرچه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان آماری از میزان مرگ و میر سالانه ناشی از آلودگی هوا ارائه نمی‌کند اما به گفته سبد مهدی میرجهانیان مسئول بهداشت محیط مرکز بهداشت استان ۱۲ درصد مرگ و میرها در سال ۱۳۹۷ در اصفهان منتسب به آلودگی هوا (بیماری‌های قلبی، ریوی و تنفسی، سکته‌های مغزی) بوده است.

اصفهان قطب صنعتی کشور به شمار می‌رود. بر اساس آمار اداره صمت حدود ۱۶ هزار واحد صنعتی و خدماتی در استان اصفهان وجود دارد که از این تعداد حدود ۱۰ هزار واحد صنعتی ثبت شده و حدود ۶ هزار واحد ثبت نشده‌اند.

نتیجه مطالعات سهم بندی و سیاهه انتشار آلودگی هوای کلانشهر اصفهان حاکیست که بین ۷۵ تا ۹۵ درصد آلایندگی هوا به ویژه انتشار ذرات معلق pm2.5 و pm10 سهم منابع ثابت اعم از (صنایع، کارخانه‌ها، نیروگاه‌ها، پالایشگاه، جایگاه‌های سوخت) و پنج تا ۲۵ درصد سهم منابع متحرک (انواع وسایل نقلیه) است.
برپایه این مطالعات، اصفهان روزانه یک میلیون تردد خودرو دارد و به رغم آنکه اتوبوس‌های شهری و برون شهری بیشترین سهم در انتشار ذرات معلق دارند باز هم نتایج این مطالعات حاکی است که سهم منابع ثابت و صنایع بر منابع متحرک سنگینی می‌کند.

کیفیت خودرو، سوخت و توسعه نیافتگی حمل و نقل عمومی متوجه دولت است

در همین پیوند حسین احمدی کیا دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان با بیان اینکه برای تعیین سهم آلودگی منابع آلاینده نیاز به مدلسازی پراکنش منابع آلاینده دارد، به خبرنگار مهر می‌گوید: می‌دانیم که صنایع بزرگ مانند فولاد و ذوب آهن، کارخانجات سیمان، نیروگاه‌ها و همچنین کوره‌های آجر پزی و کارگاه‌های ریخته‌گری داخل شهر اصفهان در آلودگی هوا نقش دارند، اما تعیین سهم هرکدام نیاز به شبیه سازی پراکنش آنها با توجه به موقعیت آنها و شرایط جوی دارد که لازم است بیشتر بررسی شود.

او اظهار می‌کند: بی شک خودروها یکی از عوامل مهم در آلودگی هوای اصفهان است که نمی‌توان تنها مردم را مقصر دانست و کاستی‌ها از جمله پایین بودن کیفیت خودروهای تولیدی و کیفیت سوخت و نیز توسعه نیافتگی حمل و نقل عمومی متوجه دولت است‌.

اطلاعی از آلاینده‌های خطرناک در هوای اصفهان در دست نیست

دانشیار گروه مکانیک دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه شاخص کیفی هوای بیشتر شهرهای کشور برحسب بدترین آلاینده، که معمولاً pm 2.5 است، محاسبه و اعلام می‌شود، می‌افزاید: درحالی که سیستم‌های پایش هنوز قابلیت اندازه گیری سایر آلاینده‌های خطرناک از جمله ازن، گازهای سمی و ترکیبات آلی فرار را ندارند، اطلاعی درستی از آنها نداریم. آلاینده مانند اکسید نیتروژن بر اثر تابش خورشید و گرما به الاینده ثانویه و خطرناکی مثل ازن تبدیل می‌شود، درحالیکه شرایط غلظت ازن در هوای اصفهان به دلیل وجود دو نیروگاه بزرگ، که گاز مصرف می‌کنند از تهران بیشتر است.

راهکارها در شرایط اضطرار آلودگی هوا

این پژوهشگر درباره راهکارهای مؤثر برای کنترل آلودگی هوای اصفهان در پاییز و زمستان پیش‌رو، خاطرنشان می‌کند: با توجه به تغییر اقلیم، پیش بینی می‌شود در پاییز و زمستان امسال نیز مانند پارسال، تعداد روزهای وارونگی بیشتر شود. مشکل وقتی بیشتر می‌شود که تعداد روزهای پیوسته وارونگی زیاد شود. همانطور که سال گذشته گاهی تا ۱۲ روز متوالی وارونگی داشتیم. به طور کلی برای کاهش آلودگی هوا در این روزها، باید همه عوامل آلوده کننده از جمله صنایع، مصارف گاز خانگی و تجاری و خودروها در طول سال کاهش داد که خود کاهش بحران‌ها را به همراه دارد.

احمدی‌کیا می‌افزاید: اما در شرایط اضطرار آلودگی باید صنایع بزرگ نظیر فولاد، ذوب آهن، سیمان، کوره‌های آجرپزی و حتی نیروگاه‌ها، تولید خود را پایین آورده و مهمتر از همه مردم از تردد غیرضروری با خودروهای سواری اجتناب کنند و حتی در برخی مناطق پرجمعیت، محدودیت‌های شدید برای تردد خودروها به ویژه خودروهای تک سرنشین اعمال و از تردد خودروهای پرآلاینده و کامیون‌های قدیمی و بدون معاینه فنی جلوگیری شود.

به گزارش خبرنگار مهر، اجرا نشدن قانون هوای پاک و بی توجهی دستگاه‌های اجرایی به وظایف قانونی خود برای کاهش آلودگی هوا از یک سو و موافقت محیط‌زیست با توسعه واحدهای آلاینده و اصلاح پروانه بهره‌برداری فولاد در شرایطی که سال‌هاست گفته می‌شود اصفهان دیگر ظرفیت بارگذاری جدید ندارد، سبب شده این کلانشهر در بسیاری از روزها از هوای سالم محروم باشد. هرچند گردوغبار نیز بر تشدید این وضعیت بی تأثیر نیست اما علت اصلی آلودگی روزهای گرم اصفهان جوی نبود زیرا به گفته معاون هواشناسی استان اصفهان برغم افزایش خشکی و تشکیل کانون‌های گرد و غبار اما شدت وزش بادهای شرقی تابستان امسال کم بود و باعث خیزش گرد و خاک در شهر اصفهان نمی‌شد.

مسئولان استان قرار بود از ابتدای سال جاری برای کنترل آلودگی هوا در پاییز امسال چاره اندیشی کنند اما به نظر می‌رسد مانند سال‌های گذشته برنامه‌ریزی‌ها برای بعد از وقوع شرایط بحرانی موکول شده است تا دستگاه‌های اجرایی در اوج آلودگی، مفاد قانون هوای پاک را مرور کنند.