سوله پرورش قارچی که تبدیل به سالن تئاتر شد/ تغییر زندگی با «ادیپ»

خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و… تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم.

در بیست و چهارمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «ادیپ» به کارگردانی حمید پورآذری رفته‌ایم.

حمید پورآذری از چهره‌های شناخته شده کارگردانی تئاتر ایران است؛ سرپرست گروه تئاتر «پاپتی ها». پورآذری طی ۲ دهه گذشته تجربه‌ای جدید را در تئاتر ایران رقم زد و آثاری را با حضور نوجوانان و جوانان علاقه مند به تئاتر در فضاهایی غیرمتعارف تولید و اجرا کرد که بسیار قابل تأمل و تأثیرگذار بودند.

یکی از این آثار که با استقبال چهره‌ها، صاحبنظران و منتقدان تئاتر مواجه شد نمایش «ادیپ» بود.

«ادیپ» با شکل اجرایی متفاوتی در مقایسه با آثار تولید و اجرا شده در آن سال‌ها و با حضور نوجوانان و جوانانی پرانرژی و با نگاهی به جامعه پیرامون و اتفاقات اجتماعی اجرا شد.

گروه بازیگری از تمام فضاهای موجود سوله استفاده و میزانسن‌های خود را اجرا می‌کردند و مخاطب نیز در فضاهای مختلف به کار گرفته شده اتفاقات نمایش را دنبال می‌کرد. در این نمایش گروه بازیگران در بخش‌هایی با بهره از موسیقی و خوانش‌هایی موسیقایی به طرح مسائل و معضلات اجتماعی می‌پرداختند.

این نمایش در سال ۸۸ با حضور تعداد بالایی از نوجوانان و جوانان و بر اساس نمایشنامه «ادیپ شهریار» اثر سوفوکل شکل گرفت و پورآذری برای اجرای «ادیپ» فضایی را در فرهنگسرای بهمن انتخاب کرد که پیش‌تر به عنوان سوله پرورش قارچ مورد استفاده قرار گرفته بود.

پورآذری به همراه گروه خود این فضا را برای اجرای تئاتر آماده و یکی از جذاب ترین اجراهای تئاتری را به صحنه برد.

این کارگردان شناخته شده تئاتر ایران درباره انگیزه کار با علاقه مندان نوجوان و جوان تئاتر و شکل‌گیری نمایش «ادیپ»، به خبرنگار مهر گفت: انتخاب این روند به آموزه‌هایی برمی‌گردد که از بودن در کنار دکتر علی رفیعی کسب کردم مبنی بر بحث گروه و گروه‌های جوان. دکتر رفیعی نمایش «آنتیگونه» را سال ۵۴ با حضور جوانان تئاتری تمرین و اجرا کرد؛ آموزشی که به اجرا ختم شد. این نگاه در من هم نشست و از سال ۸۱ در مهرآباد جنوبی وقتی حدود ۲ سال به بچه‌های علاقه مند به تئاتر آموزش می‌دادم، ۲ نمایش را هم روی صحنه بردیم.

پورآذری ادامه داد: از سال ۸۷ تا ۹۰ نیز در فرهنگسرای بهمن شروع به آموزش تئاتر کردم که الگویش تجربه‌ای بود که در خانه فرهنگ مهرآباد جنوبی داشتم. وقتی سال ۸۷ به فرهنگسرای بهمن رفتم آقای شهرام کرمی یکی از معاونت‌های فرهنگسرا بود و از من خواست همان روندی که در خانه فرهنگ مهرآباد جنوبی داشتم را پیش بگیرم. من و محمد یعقوبی در آن مقطع به آموزش تئاتر به بچه‌ها در فرهنگسرای بهمن پرداختیم و بعد از دوره آموزشی سوله‌ای را برای اجرا به من معرفی کردند که متروکه شده بود. این سوله که به عنوان گالری شماره ۲ شناخته می‌شد تبدیل به انباری و بعد به سوله پرورش قارچ شده بود و دوباره به فضایی غیر قابل استفاده تبدیل شده بود. برای من پیشنهاد اجرا در این سوله جذاب بود.

وی با بیان اینکه به این سمت رفتیم که اجرای «ادیپ» در سوله مدنظر چگونه باید باشد، یادآور شد: روند تولید و اجرای «ادیپ» در آن سوله برای خود من نقطه عطفی در فعالیت‌های تئاتری ام بود.

سرپرست گروه تئاتر «پاپتی ها» با اشاره به اینکه در اجرای نمایش «ادیپ» ۳۵ نوجوان و جوان علاقه مند به تئاتر حضور داشتند، درباره دلایل انتخاب نمایشنامه «ادیپ» برای اجرا با آن گروه توضیح داد: نمایشنامه «ادیپ» امکان نمایشی داشت، به طور کلی «افسانه های تبای» امکان نمایشی دارند و با توجه به ساختاری که سوله داشت این امکان را به شما می‌دادند که خیلی تئاتری به آنها نگاه کنید. ضمن اینکه نمایشنامه «ادیپ» این ظرفیت و امکان را داشت که با توجه به وضعیت و حال و هوای خود بچه‌ها با نگاهی به روز به اثر پرداخته شود.

پورآذری معتقد است بحث کنشگری موجود در نمایشنامه «ادیپ» یکی از ویژگی‌هایی بود که باعث شد با توجه به شرایط موجود جامعه نمایش تولید و با حس و حال بچه‌های گروه به صحنه برود.

وی با اشاره به اینکه بچه‌های حاضر در گروه از ۱۱ تا ۳۰ سال سن داشتند، اظهار کرد: اکثر بچه‌ها با تئاتر آشنا نبودند و البته ۳ دانشجوی تئاتر هم در گروه داشتیم که حضورشان بسیار کمک کننده بود.

سرپرست گروه تئاتر «پاپتی ها» با اشاره به افزایش تعداد بچه‌های گروه در نمایش‌های بعدی و رسیدن به عدد ۲۱۰ نفر هنرآموز و هنرجو، درباره سرانجام اعضای گروه نمایش «ادیپ» و آثاری که بعد از آن اجرا شد و جذب شدن شان به تئاتر گفت: نزدیک به ۳۰ تا ۴۰ تن از آن بچه‌ها در حال فعالیت در تئاتر در قالب نویسنده، کارگردان، بازیگر و طراح نور و صحنه هستند.

پورآذری با اشاره به اینکه به دلیل شکل اجرایی نمایش «ادیپ» ظرفیت محدودی تماشاگر را در هر اجرا پذیرا بودند، درباره دلایل استقبال از این اثر نمایشی یادآور شد: در آن ایام استاد حمید سمندریان، دکتر علی رفیعی و استاد احمد دامود و چهره‌های مطرح دیگری به تماشای نمایش نشستند. همچنین مخاطبان نیز از اجرای این اثر که حدود ۴۵ اجرا داشت استقبال کردند. فکر می‌کنم یکی از دلایل جذابیت نمایش، اجرای آن در محیط و مکانی متفاوت از فضاهای تئاتری آن ایام بود و اینکه مخاطب برای تماشای آن طی مسیری داشت و به این مکان می‌آمد. همچنین مخاطبان در آن اجرا با حس و حال و تجربه‌ای مواجه می‌شد که مدت‌ها بود آن را فراموش کرده بودند.

این کارگردان با سابقه تئاتر در پایان سخنان خود درباره اینکه آیا به اجرای مجدد یا بازتولید نمایش «ادیپ» فکر می‌کند، تأکید کرد: «ادیپ» قابلیت اینکه بارها متولد شود دارد ولی اجرا به آن شکل محصول آن زمان بود. اگر قرار باشد «ادیپ» اجرا شود اثری جدید خواهد بود با نگاهی به آن اجرای قبلی. در واقع بازتولید یک نمایش یعنی تولیدی دوباره که زمان و دغدغه‌های روز در آن دخیل هستند و اگر چنین نباشد معنایی نخواهد داشت.