آیا مصرف انرژی ایران ۴ برابر میانگین جهانی است؟

جواد اوجی با اعلام لزوم مهار مصرف انرژی کشور گفت اگر اصلاح الگوی استاندارد که سازوکار قانونی آن هم وجود دارد، اجرایی شود می‌توان به هدف کاهش مصرف ۲۵ تا ۳۰ درصد دست یابیم و رقمی حدود ۶۰ تا ۷۰ میلیارد مترمکعب گاز صرفه‌جویی می‌شود.

مقامات ایران طی سال‌های گذشته در رابطه با کسری برق یا گاز کشور، انگشت اتهام را همواره به سوی مردم دراز کرده و خواهان کاهش مصرف انرژی در بخش خانگی بوده‌اند. همچنین آمارهایی که ارائه می‌شود، نوعی بازی با کلمات و پنهان‌سازی ابعاد مختلف مشکلات است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

برای نمونه آمارهای بین‌المللی، از جمله آژانس بین‌المللی انرژی یا شرکت «بی‌پی» نشان می‌دهد که سرانه مصرف انرژی در ایران تنها دو برابر متوسط جهانی است. سرانه مصرف انرژی ایران در سال گذشته ۱۴۳ گیگاژول بوده، در حالی که متوسط مصرف سرانه انرژی جهان ۷۱.۴ گیگاژول بوده است.

آقای اوجی تنها مصرف انرژی کشور در بخش‌های «گاز و فرآورده‌های نفتی» را عنوان کرده و صحبتی از دیگر انواع انرژی نمی‌کند. البته متوسط مصرف سرانه محصولات نفتی ایران حتی کمتر از دو برابر متوسط جهانی است، اما در بخش گاز مصرف انرژی ایران بسیار بالاتر است.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

اما نکته اینجاست که با این روش نمی‌توان مصرف انرژی کشور را با کشورهای دیگر مقایسه کرد. برای روشن‌تر شدن موضوع بهتر است نگاهی به تولید انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی و غیره) در جهان بکنیم.

سرانه مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان ۳۷ برابر ایران است. ۳۱.۷ اگزاژول مصرف جهانی انرژی‌های تجدیدپذیردر سال گذشته بود، اما این رقم در ایران تنها یک صدم اگزاژول بود.

نمونه دیگر، مصرف انرژی آبی است. سرانه مصرف انرژی برقی تولید شده در نیروگاه‌های آبی در جهان دو برابر ایران است.

بدین ترتیب طبیعی است که ایران مجبور به استفاده از انرژی‌های فسیلی بیشتر به جای انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر باشد و این را نمی‌توان به پای کل مصرف انرژی کشور نوشت.

اگر تنها یک نوع انرژی خاص را در نظر گرفته و با دیگر کشورها یا متوسط جهانی مقایسه کنیم، باید مقامات آلمان شکوه و گلایه کنند که سرانه مصرف انرژی‌های پاک این کشور ۲۲۱ برابر ایران است. آلمان به اندازه یک پنجم کل مصرف انرژی ایران، تنها انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌کند. حتی سرانه مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر ترکیه ۴۵ برابر ایران است.

سهم مردم از مصرف انرژی کشور

چنانچه اشاره شد، کل مصرف انرژی ایران تقریبا دو برابر متوسط جهانی است که البته رقم بالایی است. اما نکته اینجاست که بیش از ۹۷ درصد انرژی مصرفی ایران شامل گاز و محصولات نفتی است. (این رقم شامل برق هم می‌شود، چون ۹۰ درصد برق ایران در واقع از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود).

اینجا باید به سهم بخش‌های مختلف از مصرف سوخت‌های فسیلی و خصوصا اتلاف انرژی در این بخش‌ها نگاه شود.

برای نمونه در سال گذشته نیروگاه‌های برقی کشور ۶۵ میلیارد متر مکعب گاز مصرف کردند که برابر ۲۹ درصد از کل مصرف گاز کشور است. نیروگاه‌های برقی همچنین ۶ میلیارد لیتر مازوت و ۱۱ میلیارد لیتر گازوئیل مصرف کرده‌اند.

متوسط راندمان نیروگاه‌های برقی ایران حدود ۳۷ درصد است که بسیار پایین است و در حالت استاندارد این رقم باید حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد باشد. بدین ترتیب، بیش از یک سوم سوخت تحویلی به نیروگاه‌های برق ایران به خاطر راندمان پایین آنها به هدر می‌رود.

از طرفی آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که ۱۲ تا ۱۳ درصد برق تولیدی کشور در مرحله انتقال و توزیع به هدر می‌رود.

اگر فقط همین دو مشکل حل شود، در مصرف گاز بخش نیروگاهی سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب صرفه‌جویی می‌شود. از طرفی، جمهوری اسلامی سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گازی که همراه با نفت از میادین نفتی استخراج می‌شود را به خاطر نبود تجهیزات جمع‌آوری آن در مشعل‌ها سوزانده و به هدر می‌دهد. برای جلوگیری از مشعل‌سوزی گازها، تنها نیاز به ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است.

بدین ترتیب در همین دو بخش نیروگاهی و مشعل‌سوزی گازها اگر مشکلات حل شود، سالانه از اتلاف ۵۱ میلیارد متر مکعب گاز جلوگیری می‌شود که برابر نیمی از گاز مصرفی خانوارهای ایران است.

اتلاف انرژی در بخش‌های دیگر کشور مانند بخش صنعت و کشاورزی نیز بسیار بالا است.

در مقام مقایسه، آلمان با اقتصادی ۲۰ برابر بزرگتر از اقتصاد ایران (بانک جهانی بر اساس نرخ جاری دلار تولید ناخالص داخلی آلمان برای سال گذشته را ۳.۸ هزار میلیارد دلار و ایران را ۱۹۱ میلیارد دلار برآورد کرده است) کمی بیش از ایران مصرف انرژی دارد. مصرف انرژی ایران در سال گذشته میلادی کمی بیش از ۱۲ اگزاژول بود که ۲۷ درصد آن مربوط به محصولات نفتی، ۷۰ درصد گاز و بقیه انرژی‌های دیگر از جمله آبی، هسته‌ای و تجدیدپذیر بود.

این رقم برای آلمان ۱۲.۱۱ اگزاژول است که تقریبا ۱۸ درصد آن انرژی‌های تجدیدپذیر، ۳۴ درصد محصولات نفتی، ۲۵ درصد گاز و بیش از شش درصد انرژی‌های آبی و هسته‌ای بوده است.

حتی اگر ما به مصرف محصولات نفتی ایران نیز نگاه کنیم، کیفیت نازل بنزین و راندمان پایین خودروهای ایران یکی از عوامل عمده مصرف بالای بنزین و گازوئیل در کشور است.

البته نکاتی که اشاره شد، در واقع تلاشی برای روشن کردن ابعادی از مصرف بالای انرژی کشور است که ارتباطی با مردم ندارد.

بی‌هیچ تردیدی، مصرف انرژی در بخش خانگی ایران نیز با استنانداردهای بین‌المللی فاصله دارد، اما نکته اینجاست که بخش بزرگی از انرژی کشور در حوزه‌هایی تلف می‌شود که ارتباطی با مردم ندارد.

در این میان ذکر این نکته شاید خالی از لطف نباشد که بنابر ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس، اتلاف سالانه انرژی قبل از رسیدن آن به دست مصرف‌کننده نهایی (مردم، بخش کشاورزی، صنعتی و غیره) در ایران معادل «۵۰۰ میلیون بشکه نفت خام» است.

به زبانی ساده، تقریبا یک چهارم انرژی مصرفی کشور، بدون اینکه به دست مصرف‌کننده برسد، در همان مرحله تولید، پالایش و توزیع نفت و گاز، همچنین تبدیل سوخت‌های فسیلی به برق و انتقال آن از بین می‌رود.

آقای اوجی در بخش دیگری از سخنان خود گفته است که دولت در نظر دارد ظرفیت پالایشگاهی کشور را ۱.۵ برابر کرده و به ۳.۵ میلیون بشکه در روز برساند.

نکته اینجاست که پالایشگاه‌های فعلی کشور به خاطر کهنه بودن تکنولوژی آنها، یک چهارم نفت خام دریافتی را به مازوت تبدیل می‌کنند که نه تنها سوخت بسیار آلاینده‌ای است، بلکه قیمت آن از نفت خام نیز بسیار پایین‌تر است و اصولا پالایشگاههای ایران به خاطر تولید چشمگیر مازوت، صرفه اقتصادی ندارند. برای نمونه سهم مازوت از خروجی پالایشگاههای امارات تنها ۴ درصد است.

ایران قبل از ساخت پالایشگاه‌های جدید باید فکری برای مدرن‌سازی پالایشگاه‌های قدیمی بکند

مطالب منتشر شده در صفحه "دیدگاه" الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  کشتی خورشیدی در سفر دور دنیا

  کشتی بنیاد سوئیسی Race for Water بزرگ‌ترین کشتی تفریحی خورشیدی عاری از سوخت فسیلی در جهان است. این کشتی ماژول‌های خورشیدی روی عرشه خود دارد تا انرژی لازم برای موتورهای الکتریکی را تأمین و باتری‌ها را برای شب شارژ کند.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  ماژول‌هایی برای بین راه

  این چوپان در ترکیه تلفن همراه خود را با صفحه خورشیدی قابل حمل شارژ می‌کند. این ماژول‌های خورشیدی محبوب مسافران فضاهای باز خارج شهرند. از برخی از آن‌ها نیز در کوله‌پشتی‌ها یا چادرها استفاده می‌شود. این صفحات به درد استفاده اضطراری در جاهایی می‌خورد که در آنجاها از برق خبری نیست.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  هوانوردی خورشیدی

  "سولار ایمپالس" هواپیمایی خورشیدی است که در چندین مرحله سراسر جهان را کاملا بدون سوخت فسیلی طی کرده است. سلول‌های خورشیدی روی بدنه و بال‌ها انرژی لازم برای موتورها و باتری‌های این هواپیما را تأمین می‌کنند. پیشگامان این پروژه با پروازهای دور دنیای این هواپیما هوانوردی خورشیدی را تبلیغ می‌کنند.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  انرژی خورشیدی در خدمت سفرهای فضایی

  سلول‌های خورشیدی سفرهای فضایی طولانی‌تر را ممکن می‌سازند. ماژول‌های خورشیدی در فضا باز می‌شوند و ایستگاه‌های فضایی، ماهواره‌ها و کپسول‌های بدون سرنشین را تأمین می‌کنند. پژوهشگران حتی به فکر پارک‌های خورشیدی فضایی‌اند. کاوشگرهای اکتشافی خورشیدی در حال حاضر تا سیاره مشتری پرواز می‌کنند. تنها اشکال این است که به دلیل فاصله زیاد مشتری تا خورشید، تابش آفتاب در مشتری ۲۵ بار کم‌تر از مدار زمین است.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  اولین ماژول خورشیدی در خدمت تلفن

  در سال ۱۹۵۵ اولین ماژول خورشیدی برای تأمین برق تقویت‌کننده‌های تلفن در جنوب آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. بعد از آن، از این فناوری در سفرهای فضایی نیز استفاده شد. امروزه انرژی خورشیدی تقریبا در همه عرصه‌ها کاربرد دارد.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  انقلاب خورشیدی در کشاورزی

  "فارم ـ دروید" یک روبات کشاورزی دانمارکی است که باتری‌هایش پیوسته توسط سلول‌های خورشیدی شارژ می‌شوند. این روبات تمام‌خودکار و سازگار با محیط زیست می‌تواند هویج، کلزا و چغندر بکارد و علف‌های هرز را وجین کند. این روبات بی‌وقفه کار می‌کند، انرژی‌اش از ماژول‌های تعبیه‌‌شده بر روی سقفش تأمین می‌شود و مسیرش را نیز سامانه موقعیت‌یاب معروف به "جی‌پی‌‌اس" تعیین می‌کند.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  انرژی خورشیدی شناور در آب

  نصب‌کنندگان اولین تأسیسات خورشیدی شناور کنیا خوشحالند که بالاخره کار خود را تمام کرده‌اند. این تأسیسات، برق لازم برای یک مزرعه پرورش گل و گیاه در شمال نایروبی، پایتخت این کشور را تأمین می‌کند. گاهی نیز از تأسیسات شناور خورشیدی در پرورش ماهی بهره‌برداری می‌شود.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  سامانه خورشیدی شناور در دریا

  در سال ۲۰۱۹ این سامانه‌ خورشیدی در آب‌های مالدیو مستقر شد. این سامانه برق مورد نیاز یک اقامتگاه توریستی را تأمین می‌کند. با این که این یک تأسیسات ۶۸۰ کیلوواتی نسبتا کوچک است اما از بزرگ‌ترین تأسیسات خورشیدی دریایی محسوب می‌شود. هنوز هم باید پژوهش‌های زیادی در این حیطه انجام شود، چون ماژول‌های خورشیدی دریایی در برابر طوفان‌ها، امواج قوی و آب شور آسیب‌پذیرتر از سامانه‌های مستقر در آب‌های شیرین‌اند.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  برق برای همه

  روستای توکول سودان جنوبی از نعمت برق محروم است. این ماژول‌های خورشیدی در این‌جا می‌توانند برق لازم برای تلفن‌های همراه و لامپ‌ها را تأمین کنند. محرومیت از انرژی مشکل بسیار بزرگی است. تا سال ۲۰۱۶ در سراسر جهان ۸۴۰ میلیون نفر فاقد برق بودند. این رقم باید تا سال ۲۰۳۰ به ۶۵۰ میلیون نفر کاهش یابد؛ به‌ویژه با استفاده از ماژول‌های خورشیدی غیرمتمرکز.

• تصاویر تولید برق از انرژی خورشیدی در جاهای عجیب و غریب

  کسب انرژی خورشیدی در کوهستان‌ها

  دریاچه "موت" (Muttsee) بلندترین برکه سوئیس در نزدیکی بازل است که بر روی دیواره سد آن تأسیسات خورشیدی بزرگی نصب شده است. این تأسیسات به‌ویژه در زمستان برق زیادی تولید می‌کند، چرا که ماژول‌ها در سرما کارآمدترند و برف نیز پرتوهای اضافی خورشیدی را بازمی‌تاباند. مه در دره می‌ماند و تابش خورشید در ارتفاعات بسیار شدیدتر می‌شود.