زخم فرونشست زمین بر پیکر پل‌های تاریخی نصف جهان/ راهکار مسئولین چیست؟

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، جنجال بر سر تخریب، مرمت، بازسازی و بی توجهی به آثار تاریخی اصفهان سال هاست تیتر یک رسانه‌های استانی را به خود اختصاص داده است. 

آثاری ارزشمند که هویت فرهنگی و تاریخی کشورمان را به دنیا معرفی می‌کند، اما در سایه بی توجهی مسئولان هر روز شاهد وارد شدن آسیب بیشتری به آن‌ها هستیم، بنا‌هایی که هر بار به بهانه ساخت و ساز‌های غیر مجاز، ساخت تونل قطار شهری، تفریح گردشگران، مرمت‌های غیر اصولی و ... بیش از پیش مورد تهاجم و تخریب قرار می‌گیرند.

این بار، اما زخم کهنه خشکسالی و فرونشست زمین بعد از بلعیدن دشت ها، خیابان‌ها و مجتمع‌های مسکونی اصفهان به سوی پل‌های تاریخی نصف جهان گسترش یافته است، پل‌هایی بی رمق از خشکی زنده رود که دیگر جانی برای سرپا ماندن برایشان نمانده و مسئولان و کارشناسان به جای رسیدگی و آسیب شناسی دقیق این بحران، به دنبال پیدا کردن مقصر و متهم هستند.

خشکی زاینده‌رود آثار منفی بر میراث تاریخی اصفهان دارد

علی کامیابی سرپرست اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان با تاکید بر نقش جریان دائمی آب زاینده‌رود در کاهش تبعات فرونشست زمین در دشت بزرگ اصفهان و کاهش تهدید آثار تاریخی اصفهان گفت: امسال زاینده‌رود وارد بیستمین سال خشکی خود شده و حدود ۲ دهه است که مردم اصفهان این رود را به صورت دائم پر آب نمی‌بینند.

او با اشاره به ادامه خشک‌سالی و خشک بودن زاینده‌رود، تصریح کرد: با توجه به نزدیکی مناطق کشاورزی به محدوده شهر اصفهان و وجود آثار متعدد تاریخی در بافت تاریخی اصفهان، ادامه خشکی زاینده‌رود از یک‌سو و استفاده بی‌وقفه از آب‌های زیرزمینی به‌ویژه برای کشاورزی سنتی می‌تواند تهدیدی جدی برای آثار تاریخی اصفهان باشد.

سرپرست اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان ادامه داد: این آثار در قلب دشت تاریخی اصفهان قرار دارند و متناسب با اقلیم نیمه خشک اصفهان با مصالحی همچون خشت و آجر بنا شده، بنابراین پدیده فرونشست در کنار تهدید جان و مال شهروندان می‌تواند تبعات خطرناکی برای این بنا‌های ارزشمند باشد. 

خاک دهانه پل‌های تاریخی رطوبت خود را از دست داده است

افشار کارشناس میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار ما گفت: میزان قابل توجهی از خاک به دلیل از دست دادن رطوبت به ویژه در دهانه‌های پل‌های تاریخی متلاشی شده و این موضوع بسیار آسیب‌رسان بوده است.

این کارشناس میراث فرهنگی اظهار کرد: خاک اصفهان به دلیل خشکسالی و برداشت‌های زیاد از سفره‌های آب زیرزمینی، رطوبت خود را از دست داده و امروز ما شاهد ترک روی پل‌ها و فرو نشست آن‌ها هستیم.

افشار ادامه داد: از طرف دیگر باز و بسته شدن آب رودخانه زاینده رود و آن هم در مقاطع کوتاه، فرصت بازسازی و احیای خاک را به ساروج نمی‌دهد، درحالی که پایه‌های پل‌های تاریخی اصفهان باید دائماً در آب باشند.

تا زمانی که زاینده رود جاری بود، نشانی از ترک بر پل‌ها دیده نمی‌شد

رضا اسلامی مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با هشدار درباره این‌که زخم ترک‌های فرونشست امروز سرباز کرده و شاید دیگر قابل مداوا نباشد، تصریح کرد: در حال حاضر وضع آبخوان اصفهان این‌گونه است و دیگر توانی برای آبخوان باقی نمانده، اما همچنان اصرار به برداشت آب از آن داریم بدون آنکه دوباره آن را تغذیه کنیم.

او با اشاره به صحبت‌های اخیر یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان مبنی بر اینکه ترک‌های موجود در پل‌ها و بنا‌های تاریخی اصفهان با پدیده فرونشست ارتباطی ندارد و ترک‌ها به دلایل مختلف و اغلب در اثر نشست خود بنا ایجاد می‌شود گفت: چرا طی چهارصد سال گذشته این ترک‌ها خود را نشان نداده و اینکه برخی کارشناسان اعلام می‌کنند این ترک‌ها نتیجه فرونشست زمین نیست، به نوعی اشتباه است و باید پرسید چرا سال ۱۳۶۰ این صحبت‌ها عنوان نمی‌شد.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان تاکید کرد: تا زمانی که زاینده رود جاری بود، این ترک‌ها دیده نمی‌شد، چون با تعذیه آبخوان نشست زمین رخ نداده بود و یا سرعت پایینی داشت.

اسلامی توضیح داد: اما امروز به شدت در حال برداشت آبخوان هستیم و فضای‌های بین ذرات خاک که زمانی با آب پُر شده بود اکنون خالی شده و بر اثر وزن بالای رسوب، در حال بسته شدن است که این خود را به صورت ترک‌های ناشی از فرونشست در ناحیه مسکونی و بنا‌های تاریخی اصفهان نشان داده است.

او تصریح کرد: در حال حاضر فرونشست به مناطق مسکونی رسیده و جای جای شهر از پایانه امیر کبیر تا رهنان، از خیابان فیض تا مهرآباد، از دشتستان و فرسان تا حبیب آباد و زینبیه همه جا آثار و ترک‌های فرونشست به وفور قابل مشاهده است.

نشست نامتقارن در پل‌های تاریخی اصفهان

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با بیان اینکه ترک‌های موجود در پل‌های مارنان، خواجو و سی و سه پل نشان از نشست نامتقارن در این منطقه است، اظهار کرد: بخش شمالی سازه‌ها بیشتر از بخش جنوبی آنها، در حال نوعی فرونشست نامتقارن است.

اسلامی ادامه داد: اگر کل سازه به یک اندازه نشست می‌کرد، امروز هیچ ترکی دیده نمی‌شد و تنها بنا پایین می‌رفت، اما علت این نشست نامتقارن آن است که زاینده رود به عنوان تنها منبع تغذیه کننده آبخوان، خشک است، از سوی دیگر باز و بسته شدن آب زاینده رود موجب تنش و شوک به پل‌های تاریخی می‌شود. نمی‌دانیم زاینده رود با چه زبانی باید بگوید که در مرحله آخر قرار دارد.

او تصریح کرد: در حالیکه شاهد ترک‌های فرونشست در مناطق مسکونی و آثار تاریخی اصفهان هستیم، اما برخی اصرار دارند که این ترک‌ها مربوط به خود سازه است، اما سوال این است: چرا سازه طی ۴۰۰ سال گذشته که زاینده رود جاری بود درگیر نشده بود؟ چطور یک سازه با ملات گِل و گچ و ساروج چهار قرن دوام آورده، اما بعد از خشکی زاینده رود درگیر ترک شده است؟

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با اشاره به ترمیم و مرمت دو ایوانگاه پل خواجو طی دهه ۹۰، اظهار کرد: با وجود این مرمت‌ها دوباره از کنار آن ترک‌هایی مشهود است و این ترک‌ها نشان می‌دهد که پی و زیربنا دچار تنش و نشست شده است؛ امروز با خالی کردن آبخوان و خشکی زاینده رود، پی پل‌ها نشست کرده و این موضوع به صورت ترک خود را نشان داده است.

اسلامی توضیح داد: سمت غرب و شرق این پل ترک‌های فرونشستی دیده می‌شود و از سوی دیگر نشست در دیواره شمالی پل خواجو (سمت خیابان کمال اسماعیل) بیشتر از دیواره جنوبی پل به سمت (بلوار آینه خانه و میدان فیض) است و این ناشی از نشست نامتقارن در این پل است.

رسیدن فرونشست به پی پل‌های تاریخی

او گفت: طی سالیان گذشته ترک‌های فرونشست در پل‌های تاریخی اصفهان مرمت و به نوعی ترمیم شده است، اما از فرونشست این پل‌ها در پی و پایه پل‌ها غافل مانده ایم، با این وجود برای جلوگیری از پیشروی ترک‌های فرونشست در پل‌های تارخی اصفهان نیازمند جریان دائمی زاینده رود هستیم.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با انتقاد بر اینکه با برخی افراد با صحبت‌های غیرکارشناسانه تیشه به ریشه زاینده رود و آثار تاریخی می‌زنند، گفت: افرادی که امروز مدعی هستند ترک‌های پل‌های تاریخی و میدان نقش جهان مربوط به سازه است، باید توضیح دهند چرا این ترک‌ها از دهه ۸۰ شروع شد و در دهه ۹۰ شدت پیدا کرد.

اسلامی با تاکید بر اینکه آثار و پل‌های تاریخی تنها متعلق به اصفهان و یا ایران نیست، بلکه آثاری جهانی هستند، تصریح کرد: ما حق نداریم در مورد آثاری که متعلق به دنیاست، غیرکارشناسانه حرف بزنیم و تصمیم بگیریم. ما امانتداران خوبی برای حفظ این مجموعه ذی قیمت نبوده ایم و به جای آنکه از میراث هنرمندان گذشته خوب استفاده کنیم بی اعتنا از کنارشان گذشتیم و اصفهان این مهد گردشگری و هنر را به شهری صنعتی تبدیل و به جای جاذبه گردشگری، جاذبه صنعتی ایجاد کرده ایم و همچنان نیز بر این کار اصرار داریم.

عکس ترک بر پل‌های تاریخی اصفهان مربوط به چهار سال پیش است

علی محمد فصیحی مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: ساختار پل‌های تاریخی اصفهان به‌واسطه مرمت‌ها در طول زمان با یکدیگر تفاوت دارد، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان در پی انکار فرونشست نیست، بلکه در پی اثبات اهمیت پژوهش و اهمیت اظهارنظر مبتنی بر تخصص و تحقیق است.

او افزود: با بررسی عکس‌هایی که به تازگی درباره ترک پل‌های تاریخی در فضای مجازی منتشر شده، متوجه شدیم که با توجه به اینکه رودخانه آب دارد و درختان هم خشک هستند، عکس‌ها مربوط به سال ۱۳۹۴ است. با چند تن از عکاسان این عکس‌ها نیز صحبت و مشخص شد که عکس‌ها حداقل برای چهار سال پیش است که در آن زمان بر روی پل‌های تاریخی اصفهان، ترک‌هایی ایجاد شد.

ترک پل‌های تاریخی اصفهان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد

مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان ادامه داد: در روز‌های اخیر تمام پل‌های تاریخی اصفهان بررسی و ترک جدیدی مشاهده نشد. در حال حاضر مسئله‌ای به نام آسیب دیدگی پل‌های تاریخی اصفهان به دلیل فرونشست زمین وجود ندارد، البته که فرونشست زمین مسئله‌ای بسیار جامع و بزرگ است و دیر یا زود به اصفهان خواهد رسید.

فصیحی تاکید کرد: از طرفی انواع و اقسام ترک‌ها از جمله ترک‌های حاصل از فرسودگی، کهنگی مسائل، ملات‌ها و ترک‌های ناشی از فرونشست و نشست‌ها وجود دارد که هرکدام باید با مبنای علمی بررسی شود. نمی‌شود با نگاه به یک ترک، عامل و نوع آن را متوجه شد.

او با اشاره به اهمیت جریان زاینده‌رود بر حیات پل‌های تاریخی، خاطرنشان کرد: نگاه ما یک نگاه کارشناسی به این موضوع است و اعتقاد داریم رودخانه زاینده‌رود باید جاری باشد تا به حفظ و حیات پل‌های تاریخی اصفهان کمک کند. اصلاً حیات یک پل به گذر آب از زیر آن است و جاری بودن رود سبب افزایش نشاط رهگذران و بازدیدکنندگان پل می‌شود.

مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان درباره اینکه چگونه جاری بودن رود به استحکام پل کمک می‌کند، توضیح داد: تحقیقات مختلفی وجود دارد که برخی از آن‌ها تأثیر جریان آب در استحکام پل‌ها را تأیید و برخی دیگر رد می‌کند. پل‌های تاریخی با رودخانه معنا می‌یابند، اصلاً پل بدون رودخانه معنی ندارد و در حوزه میراث فرهنگی جاری بودن زاینده‌رود اهمیت دارد.

فصیحی درباره مکاتبات با سازمان‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط درباره خطر‌های احتمالی فرونشست آثار تاریخی اصفهان، گفت: نگاهی ویژه به پل‌های تاریخی در مجموعه میراث فرهنگی اصفهان وجود دارد و مکاتباتی در این باره با دستگاه‌های مختلف شده است.

او با بیان اینکه فرونشست به زلزله خاموش شهرت دارد و یک مشکل کلی برای اصفهان است  تاکید کرد: میراث فرهنگی هم به صورت تخصصی پیگیر این مسئله است و امید داریم با جریان زاینده‌رود آب‌خوان‌های اصفهان پر شوند تا این خطر شهر و استان را تهدید نکند.

مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان افزود: میراث فرهنگی به صورت دائم و مداوم وضع پل‌ها را رصد می‌کند و اگر اتفاق یا حادثه‌ای رخ دهد، حتماً پیگیری خواهد شد.

ایجاد حوضچه آب در پایه پل‌های تاریخی، مستلزم پژوهش علمی است

فصیحی در خصوص پیشنهاد ایجاد حوضچه‌های آبی در پایه پل‌های تاریخی اصفهان بیان کرد: شاید این موضوع در طول سال‌های گذشته به عنوان یک نظریه و پیشنهاد از سوی کارشناسان میراث فرهنگی و متولیان امر مطرح شده باشد، اما مستلزم پژوهش علمی است و نکته دیگر اینکه، میراث فرهنگی در حوزه آب و فاضلاب و مدیریت شهری دخالتی نمی‌کند.

او با بیان اینکه همه ما متفق القول هستیم که جریان رودخانه زاینده رود باید دائمی باشد تا به استحکام بیشتر پل‌ها کمک کند، گفت: اکنون هیچ ترک جدیدی در پل‌های تاریخی اصفهان وجود ندارد و ما با بهره‌گیری از دانش کارشناسان دائم وضع پل‌های تاریخی را رصد می‌کنیم.

تشکیل کمیته علمی_راهبری برای تحقیق دربارۀ آسیب‌های وارده به پل‌های تاریخی اصفهان

مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان تأکید کرد: ما نیز معتقدیم که پل‌های اصفهان بدون زاینده‌رود معنای خود را از دست داده‌اند، اما نمی‌توانیم چشممان را روی حقیقت ببندیم و مسائلی خلاف واقع را درباره آثار فرونشست بر پل‌های تاریخی اصفهان بیان کنیم.

فصیحی با اشاره به اینکه برخی رسانه‌ها تفاوت بین نشست و فرونشست و درز انبساط و انقباض را با ترک ناشی از فرونشست نمی‌دانند، گفت: حتی هر سانتی‌متر یک ترک هم می‌تواند منشأ متفاوتی داشته باشد بنابراین نسبت دادن تمام ترک‌ها به مسئله فرونشست، فاقد وجاهت فنی و علمی است.

او در پاسخ به این سؤال که ترک ایجادشده بر روی پل جویی ناشی از چیست؟ توضیح داد: بخشی از سنگ‌های پل جویی آسیب‌دیده و آب شستگی سبب شده که پایه پل ترک‌های ریزی بخورد، اما ما با بررسی داخلی پل متوجه شدیم که نشست نامتقارنی در آن وجود ندارد.

مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان خطر فرونشست را بسیار جدی و پیشگیری را بهتر از درمان دانست و گفت: شاهد‌هایی که در پل خواجو کار گذاشته‌ایم از ۱۵ سال پیش تاکنون حرکتی نداشته و این به معنی است که فرونشست به پل خواجو آسیبی نزده است.

فصیحی خبر داد: به تازگی در معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با تشکیل هیئتی علمی راهبری برای بررسی وضع پل‌های تاریخی شهر موافقت شده و درصددیم نظر متخصصان مختلف را جمع‌آوری کنیم تا پل‌ها بر اساس نظر همین متخصصان مرمت‌های اضطراری شود.

او خاطرنشان کرد: قطعاً برای پژوهش دقیق به ابزار‌های پیشرفته نیاز است و ما دست هر کسی را که در این راه کمکی کند، به گرمی می‌فشاریم.

بی توجهی مسئولان، آثار تاریخی را به نابودی می‌کشاند

عقیل عقیلی کارشناس آثار تاریخی گفت: مشکل امروز شهر تاریخی اصفهان، نه تنها در ارتباط با پل‌های تاریخی بلکه در مورد دیگر آثار معماری، حتی آثاری که تحت مرمت هستند مانندگنبد شیخ لطف الله است که در مسائلی همچون کمبود نظارت، تخصیص نیافتن بودجه، رسیدگی نکردن مداوم مسئولان و ناظران ذیربط و استفاده نکردن از روش‌های به روز در مرمت و حفاظت خلاصه خواهد شد.

او گفت: متاسفانه در قرن ٢١ که برخی کشور‌های تاریخی جهان برای حفظ و نگهداری آثار معماری تاریخی-فرهنگی خود از روش‌های مدرن مرمتی-حفاظتی و فناوری‌های به روز استفاده می‌کنند و تلاشی مداوم برای ایجاد اقتصادی قائم بر گردشگری و باستان شناسی دارند، گزارش و تصاویر ارسالی از قسمت‌های متفاوت در پل چوبی، برای دوستداران این شهر تکان دهنده و نگران کننده است.

این کارشناس آثار تاریخی تصریح کرد: تَرَک‌ها و شکاف‌های سابق در بدنه پل، پس از مرمت‌هایی در گذشته، باز هم بر اثر خشکسالی، مسائل فیزیکی و مکانیکی تشدید شده و مشهود هستند. این معضل با کم توجهی مدیران و ناظران مسئول شدت خواهد یافت و به احتمال فراوان نه تنها حیات و پایداری پل، بلکه دیگر آثار تاریخی و کهن شهر را در آینده‌ای نه چندان دور به معرض نابودی خواهد کشاند.

عقیلی بیان کرد: استفاده از تجارب علمی استادان دانشگاه در حوزه‌های باستان شناسی و مرمت، بررسی نمونه‌های موفق بازسازی و حفاظت از آثار تاریخی در جهان، اعتماد مدیران متولی به ایده‌ها، پژوهش‌ها و رساله‌های دانشگاهی در زمینه حفاظت و مرمت و همچنین بهره‌گیری از رصد برخط با استفاده از پهپاد، آشکارسازی لیزری و دیتالاگر با استفاده از فرستنده و گیرنده لیزر می‌تواند بسیاری از مشکلاتی را که امروز میراث فرهنگی در پل‌ها و آثار باستانی با آن درگیر است مرتفع کند.

آثار فرونشست به صورت ترک‌های بسیار در مناطق مسکونی و بنا‌های تاریخی اصفهان خود را نشان داده، اما اگر به طور اساسی چاره اندیشی نشود، با حذف صورت مسئله و یا به تعویق انداختن راهکار‌های اجرایی، برای نجات نصف جهان، خیلی زود، دیر می‌شود.

گزارش از سولماز محمدی
انتهای پیام/ی