خوارج چه کسانی بودند؟

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، امروز ۱۳ صفر است و در منابع تاریخی از امروز به عنوان روز حکمیت و موضوعاتی پیرامون خوارج در زمان امام علی (ع) یاد می‌شود. حَکَمیّت واقعه‌ای تاریخی مربوط به جنگ صفین است. در این واقعه، ابوموسی اشعری نماینده و حَکَم سپاه کوفه و عمرو عاص حَکَم سپاه شام (سپاه معاویه)، برای حل اختلاف میان مسلمانان با یکدیگر گفتگو کردند و قرار شد رأی آنان طبق قرآن باشد. درخواست حکمیت با حیله عمرو عاص و معاویه و در پی از هم گسیختن سپاهشان در برابر سپاه امیرالمؤمنین مطرح شد و امام علی (ع) از آغاز با آن مخالف بود. عمرو عاص نماینده سپاه شام موفق شد ابوموسی اشعری را بفریبد و بر خلاف قراری که خصوصی و پنهانی با او داشت، معاویه را صاحب حق معرفی کند. ماجرای حکمیت بی‌نتیجه ماند و تنها نتیجه حکمیت، رهایی سپاه شام از شکست قریب‌الوقوع بود.

محمدهاشم شفیعی کارشناس دینی در یادداشتی اختصاصی به بیان خصوصیات خوارج پرداخته که در ادامه می‌خوانیم:

یکی از سوالاتی که ذهن برخی را به خود مشغول کرده، این است که چرا باید خون خوارجی که شهادت به یگانگی خدا می‌دادند ریخته شود؛ ولی با نگاهی گذرا به آن معلوم می‌شود که خوارج، فتنه‌گرانی خطرناک بودند که کسی غیر از امیرالمومنین (علیه السلام) نمی‌توانست چشم آن را درآورد.

چگونگی به وجود آمدن خوارج
در جنگ صفین، معاویه برای نجات از شکست، با سو استفاده از جهل برخی از سپاهیان امام امیرالمومنین (علیه‌السلام) قرآن‌ها را بر سر نیزه کرد و پیشنهاد رجوع به حکم قرآن داد. علی‌رغم مخالفت شدید امام، گروهی سطحی‌نگر از سپاهیان خواستار حکمیت شدند و حتی امام را تهدید به قتل کردند. [۱]بعد از توقف جنگ و شکست در جریان حکمیت، قائل به کفر امیرالمومنین (علیه‌السلام) شدند و نیز هر کسی که قائل به کفر امیرالمومنین نبود را کافر می‌دانستند. [۲]این گروه از راه اطاعت آن حضرت بیرون رفته و به «خارجی» معروف شدند که به آنان «مارقین» نیز گفته می‌شود. [۳]آنها، علیه امام خود قیام کردند.

جنایات خوارج
خوارج جنایات بسیاری انجام دادند و افراد بی‌گناه زیادی را به قتل رساندند، از جمله آن‌ها عبدالله بن خباب بن ارت، که پدرش از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه وآله) بود را به همراه همسر و جنینی که باردار بود به روشی بی‌رحمانه کشتند. اخبار این جنایات به امام رسید. [۴]امام پس از دعوت آن‌ها به حق و اتمام حجت، ناگزیر به جنگ با آن‌ها شد [۵]البته به خاطر رفتار مسالمت‌آمیز امام و امان‌دادن به آن‌ها تعداد پانصد نفر از آن‌ها توبه کرده و بازگشتند [۶]، ولی بقیه به جز ده نفر که فرار کردند، به قتل رسیدند.
با این‌حال امیرالمومنین (علیه السلام) تا زمانی که آن‌ها به جنگ و خون‌ریزی روی نیاورده بودند، با آنان نبرد نکرد. [۷]خبر دادن پیامبر در مورد خوارج و خطر آن‌ها
با توجه به این که گروه خوارج در ظاهر مسلمان و اهل نماز، روزه، تهجد و… بودند و برای بسیاری از مسلمانان شناخت این گروه و جنگیدن با آنان بسیار سخت و دشوار بود از این رو پیامبر (صلی‌الله‌علیه وآله) پیشاپیش نسبت به خطر این گروه هشدار داده بود. در مورد این گروه فرمود: به زودی در امت من گروهی خوش‏‌گفتار و بدکردار پیدا خواهند شد، به کتاب خداوند دعوت می‌کنند در حالی که خودشان هیچ خبری از آن ندارند، از خواندن قرآن سودی نخواهند برد، از دین بیرون می‌روند… این‌ها بدترین مخلوقات هستند، خوشا به حال آن کس که به دست این طایفه به شهادت رسد و یا با آنان جنگ کند و آن‌ها را بکشد؛ و کسی که این مردم را بکشد در نزد خداوند مقامش از آن‌ها شایسته‌‏تر است، در ادامه فرمود: نشانه این جماعت سر تراشیدن است. [۸]خصوصیات خوارج
خوارج افرادی بودند با عبادت زیاد؛ ولی ایمان و باور نسبت به آن‌چه که انجام می‌دهند نداشتند. از طرفی گرایش شدید به زهد و تظاهر به آن، سرلوحه کار آن‌ها قرار گرفته بود. [۹]خوارج با غرور و خودبینی، سایر مسلمانان را کافر می‌شمردند. همچنین به علت ناآشنایی با قرآن کریم و عدم آگاهی با احکام دین، [۱۰]از قرآن کریم فهم درستی نداشته و قرآن را با سادگی و سطحی نگری تمام بر مقاصد خویش تطبیق می‌دادند. [۱۱]به همین خاطر در رأی خود تعصب شدید داشته و با تندروی همراه با خشونت رفتار می‌کردند. آنان به نشان بندگی و آمادگی برای مرگ و جانبازی، موی سر خود را می‌تراشیدند؛ از این رو، دیگر مسلمانان در مخالفت با آنان موی خود را کوتاه نمی‌کردند. [۱۲]حکم خوارج
خوارج به لحاظ شورش علیه امام (علیه‌السلام) و نقض بیعت با او، محکوم به احکام بغی‌اند و به لحاظ کافر دانستن امیرالمومنین (علیه السلام) و مباح دانستن قتل او، کافرند و به لحاظ کینه و دشمنی با آن حضرت، ناصبی محسوب می‌شوند؛ بنابراین همه احکام کفر بر آن‌ها جاری است، که از آن جمله، جهاد با آن‌هاست. [۱۳]این گروه به ظاهر مسلمان، در واقع کافرانی خون‌ریز، بی‌رحم و لجوج بودند که امیرالمومنین (علیه السلام) بعد از اتمام حجت، با آن‌ها وارد جنگ شد.

پی نوشت
[۱]. وقعة الصفین، منقری، ص ۴۸۲.
[۲]. تاریخ طبری، ج ۵، ص ۶۶.
[۳]. احتجاج، طبرسی، ج ۱، ص ۲۲۹.
[۴]. تاریخ طبری، ج ۵، ص ۸۰.
[۵]. تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۵۲۸.
[۶]. اخبار الطوال، دینوری، ص ۲۱۰.
[۷]. جمل من انساب الاشراف، بلاذری، ج ۳، ص ۱۲۶.
[۸]. طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص ۳۳.
[۹]. وقعة الصفین، ص ۴۹۱.
[۱۰]. مجموع الفتاوی، ابن تیمیه، ج ۱۱، ص ۳۹.
[۱۱]. صحیح بخاری، ج ۸، ص ۵۱.
[۱۲]. مسند احمد بن حنبل، ج ۳، ص ۲۲۴ و ج ۵، ص ۳۶؛ و ج ۳، ص ۶۴ و ۱۹۷.
[۱۳]. سوره حجرات، آیه ۹؛ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج ۵، ص ۴۲۱؛ وسیلة النجاة، ص ۷۳۵؛ مستند الشیعة، ج ۱، ص ۲۰۴؛ مستند الشیعة، ج ۱، ص ۲۰۴.