روز جهانی صلح؛ ناپایداریِ فزاینده آشتی در جهان

طبق اطلاعیه‌ای که از طریق وب‌سایت رسمی سازمان ملل متحد منتشر شده، قرار است آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، روز جهانی صلح امسال (۲۱ سپتامبر/۳۰ شهریور ماه) را با نواختن «زنگ صلح» در «باغ صلح» گرامی بدارد.

در این مراسم همچنین عبدالله شهید، رئیس هفتاد و ششمین اجلاسِ مجمع عمومی سازمان ملل متحد حضور خواهد داشت.

زنگ صلحِ امسال در حالی نواخته خواهد شد که دبیر کل سازمان ملل ۱۰ روز قبل (۱۰ سپتامبر/ ۱۹ شهریور ماه) در جلسه مجمع عمومی این سازمان هشدار داده بود «بی‌ثباتی و ناپایداری جدی»، آینده جهان را تهدید می‌کند.

گوترش در این جلسه گفته بود:

«با وجود بحران آب و هوا و جنگِ ما با طبیعت و فروپاشی تنوع زیستی، واکنش جهانی ما بسیار اندک و دیر است. نابرابری کنترل نشده انسجام اجتماعی را تضعیف می‌کند و شکنندگی‌هایی ایجاد می‌کند که همه ما را تحت تأثیر قرار خواهد داد.»

او همچنین به تضییعِ مدام حقوق بشر، از دست رفتن گسترده شغل و درآمد و همچنین سرکوب در سراسر جهان نیز اشاره‌هایی کرده بود.

از سوی دیگر، روز جهانی صلح در حالی فرا می‌رسد که در حال حاضر جنگ داخلی در دست‌کم ۱۰ کشور در سراسر جهان از جمله سوریه، افغانستان، یمن، سومالی، لیبی و جمهوری دموکراتیک کنگو همچنان جریان دارد و ده‌ها کشور دیگر از جمله امارات متحده عربی، ایران، ترکیه، عربستان سعودی، قطر، مصر، پاکستان، آمریکا، روسیه و چین هم به‌شکل مستقیم یا با حمایت از یک یا چند گروه مسلح، درگیر جنگ‌های نیابتی هستند.

در تعاریف دانشنامه‌ای، صلح اغلب به «نبود جنگ» تعبیر شده است. در ابتدای منشور سازمان ملل متحد هم تأکید شده که اساسا این سازمان برای حفاظت از صلح بین‌المللی ایجاد شده است.

با در نظر گرفتن موارد یاد شده آیا می‌توان به طور کلی وضعیت حاکم بر جهان را حاکم بودن صلح دانست؟

حسن نایب هاشم

حسن نایب هاشم، پزشک و مدافع حقوق بشر در پاسخ به این پرسش به زمانه می‌گوید:

«تعریف صلح از گذشته تاکنون همواره مورد بحث بوده اما به طور مشخص باید بر این موضوع تأکید کرد که صلح را نباید صرفا با عدم وجود جنگ تعریف کرد.»

او بر این باور است که بسیاری از کشورها از سال‌ها پیش در یک جنگ سرد هستند:

«به عنوان مثال در فضای بین‌المللی شاهد تنش دائمی کره جنوبی با کره شمالی و کره شمالی با ژاپن در ارتباط با مسائلی هستیم که در دهه‌های گذشته و در زمان جنگ جهانی دوم گذشته است. بین اوکراین و روسیه هم تنشی وجود دارد که در سال‌های پیش جنگ تمام عیاری را از سر گذراندند. همچین بین دولت‌های الجزایر و مراکش، آذربایجان و ارمنستان و نقاط دیگری از دنیا همچنان تنش وجود دارد.»

به ‌گفته این فعال حقوق بشر، ممکن است برخی از کشورها در وضعیت آتش‌بس باشند اما صرفا خاتمه جنگ نظامی یا عدم وقوع آن، به معنای صلح واقعی و صلح پایدار نیست.

در بند یک از ماده ۴۳ منشور سازمان ملل متحد، کلیه اعضای سازمان ملل متعهد شده‌اند تا نیروهای نظامی و تسلیحات از جمله حق دسترسی کافی برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را بنا به درخواست شورای امنیت و بر طبق موافقت‌نامه یا توافق‌های خاص در اختیار آن شورا قرار دهند.

از زمان تصویب این منشور تاکنون، کشورهای جهان در موارد بسیار نادر به این بند از منشور سازمان ملل عمل کرده‌اند.

صلح جهانی و نقش ایران در تنش‌های منطقه‌ای و جهانی

حکومت جمهوری اسلامی در حال حاضر به صورت آشکار یا پنهان از چندین گروه‌ شبه‌نظامی در منطقه خاورمیانه و دیگر نقاط جهان از جمله حزب‌الله در لبنان، حشد الشعبی و النجباء در عراق، حوثی‌ها در یمن، فاطمیون و زینبیون در سوریه، حماس در غزه و شیعیان نیجریه، حمایت تسلیحاتی و مالی گسترده می‌کند.

گفته می‌شود فقط در جنگ‌های داخلی در سوریه در سال‌های اخیر، ۱۵ گروه شبه نظامی شامل شیعیان ایران، افغانستان‌، پاکستان، عراق، سوریه و لبنان، به نیابت از ایران در حال جنگ هستند.

حسن نایب هاشم اما معتقد است تنش‌آفرینی و جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه صرفا توسط حکومت جمهوری اسلامی ایران پیش نمی‌رود و برخی کشورهای دیگر هم در منازعات منطقه‌ای و جهانی عاملیت دارند:

«در حال حاضر شاهد به قدرت رسیدن طالبان و وجود داعش و القاعده در منطقه هستیم. همچنین گروه‌های افراطی مذهبی دیگری هم وجود دارند که اسلامی هم نیستند مثل افراطی‌های هندو و بودایی. افراطی‌گری‌های غیر‌مذهبی همچون فاشیسم و نازیسم هم وجود دارد و جمهوری اسلامی فقط یکی از حکومت‌های افراط‌گرا در دنیاست.»

نایب هاشم بر این باور است که آنچه جمهوری اسلامی تلاش دارد پیش ببرد، ایجاد «یک انقلاب جهانی شیعی» است که همین امر منجر به بروز تنش در منطقه و جهان شده است:

«حکومت جمهوری اسلامی سعی می‌کند در جهان اسلام، شیعه‌افزایی کند. به عنوان مثال از طریق امکانات مالی در شمال آفریقا و نیجریه که شیعه وجود نداشته، در گسترش مذهب شیعه تلاش می‌کند. همچنین جمهوری اسلامی هر جا که اسلام وجود دارد، سعی می‌کند ایدئولوژی شیعی خود را گسترش دهد و از این طریق، تضاد میان شیعه و سنی را پیش ببرد. جمهوری اسلامی معتقد است که حکومت‌های سنی و جوامع سنی فاسد هستند و می‌خواهد حکومت مردمی شیعی به وجود آورد. حکومت ایران در مناطق شیعه‌نشین جهان همچون جمعیت هزاره‌های افغانستان، عراق، علوی‌های سوریه و لبنان، هسته‌ها و حوزه‌های شیعی متعددی به وجود آورده است.»

سرکوب مخالفان سیاسی در ایران؛ عدم وجود صلح پایدار در کشور

حکومت جمهوری اسلامی به ‌عنوان یکی از شاخص‌ترین ناقضان حقوق بشر در دنیا شناخته می‌شود. به‌کارگیری گسترده اعدام، شکنجه، اذیت و آزار شهروندان و مخالفان سیاسی، اعمال تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های دینی و جنسی و …، از جمله مواردی است که اعتراضات و محکومیت‌های جهانی را برای حکومت ایران به دنبال داشته است.

طبق اعلام منابع حقوق بشری از جمله وب‌سایت اطلس زندان‌های ایران، در حال حاضر دست‌کم ۵۶۶ زندانی سیاسی و عقیدتی در سراسر کشور در حبس به سر می‌برند. همچنین بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی سازمان گزارش‌گران بدون مرز، وضعیت آزادی مطبوعات در ایران به ‌ویژه پس از شیوع ویروس کرونا بدتر شده و در حال حاضر ایران در جدول رده‌بندی آزادی رسانه‌ها در رتبه ۱۷۴ از میان کشورهای جهان قرار دارد.

• بیشتر بخوانید: روز جهانی آزادی مطبوعات؛ آزادی اطلاع رسانی در تضاد با منافع حکومت‌ها

حسن نایب هاشم در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان سرکوب گسترده احزاب، سازمان‌های سیاسی و فعالان حقوق بشر در ایران را به وضعیتی غیر از صلح تعبیر کرد، می‌گوید:

«سرکوب در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد اما جنگ مقوله دیگری است. اینکه اعتراضات مسالمت‌آمیز آبان ۹۸ و دی ماه ۹۶ سرکوب می‌شود و حق زندگی به راحتی با سلاح کشنده و برخورد خشن نیروهای امنیتی از شهروندان گرفته می‌شود، همچنان در مفهوم جنگ با مردم تلقی نمی‌شود. وقتی نیروهایی در مقابل یکدیگر می‌ایستند و با یکدیگر می‌جنگند را جنگ داخلی در نظر می‌گیرند که در ایران چنین شرایطی با وجود مبارزه مردم، وجود ندارد.»

به گفته این فعال حقوق بشر، کشمکش‌های داخلی و تنش‌های مسلحانه را جنگ داخلی در نظر می‌گیرند اما مبارزات مدنی، سرکوب و ارعاب جامعه مدنی فاقد این معناست.

او در ادامه می‌گوید:

«صلح صرفا به معنای نبودن جنگ نیست اما عدم وجود جنگ یک رکن اساسی از تعریف آن است. آرامش، پایداری، تضمین عدم تکرار تنش و رسیدن به نقطه‌ای که جامعه بتواند مشکلات خود را به صورت مسالمت‌آمیز حل کند، اهمیت دارد نه اینکه سلاح انتقاد به انتقاد سلاح تبدیل شود بلکه راه‌حل بحران‌ها و کشمکش‌ها باید از طرق مسالمت آمیز ممکن شود. به این نقطه، صلح پایدار گفته می‌شود که هدف مدافعان حقوق بشر است.»