چگونه می‌توان با ابرخشکسالی مقابله کرد؟

ایسنا/خراسان رضوی عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: زمانی که خشکسالی تشدید می‌شود، می‌توان مجوز خاصی را برای خریداری آب شرب تعیین کرد. همچنین در سال‌های خشکسالی قیمت آب برای شهروندان هم باید افزایش پیدا کند، البته که حداقل ۵۰ لیتر آب باید رایگان باشد تا اقشار فقیر جامعه همیشه آب در حد شرب و بهداشت در اختیار داشته باشند.

کامران داوری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه آینده آب کشور تحت تاثیر سه عامل است، اظهار کرد: اولین عامل طبیعت، بارش و وضعیت جوی است. این مسئله اصلا قابل پیش‌بینی نیست. آنهایی هم که پیش‌بینی‌های بلندمدت می‌کنند، صرفا خیالات است.

وی افزود: عامل دوم رابطه انسان‌ها با طبیعت است. ما از وضعیت طبیعت کشور خود آگاه هستیم و می‌دانیم که ایران طبیعت خشک و کم‌آبی نسبت به دنیا دارد؛ بنابراین باید توسعه خود را متوازن کنیم و اگر اینکار را انجام ندهیم وضعیتی که تا به حال در خصوص منابع آبی داشته‌ایم، در آینده تشدید خواهد شد. این مسئله کاملا روشن است. نمی‌توانیم روی پلی که توان وزن ۲۰ تنی دارد، ۴۰ تن بار ببریم.  طبیعتا پل می‌شکند. 

داوری در خصوص عامل سوم اظهار کرد: فرض کنید که ما رابطه خود را با طبیعت متوازن کردیم؛ با این حال باز هم ممکن است با خشکسالی‌های سختی روبه‌رو شویم؛ به این نوع خشکسالی، ابرخشکسالی می‌گویند که بیش از دو دهه طول کشیده و شدت نسبتا بالایی دارد. در ایران، استان خراسان جنوبی تا ۴ سال پیش یک خشکسالی ۱۷ ساله بسیار شدیدی را طی کرد؛ بنابراین باوجود متوازن شدن توسعه با محیط و شرایط اقلیمی کشور، باید نوسان داشتن طبیعت را به عنوان یک امر همیشگی بپذیریم. احتمال وقوع خشکسالی و یا سیل بزرگ همیشه وجود دارد.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در پاسخ به این سوال که راه‌حل برای ابرخشکسالی‌ها چیست، تصریح کرد: باید از قبل خود را آماده کرده و برای این شرایط احتمالی برنامه‌ریزی کنیم. این برنامه‌ها را، به طور کل برنامه پاسخ به شرایط اضطراری می‌نامند که برای تمامی حوادث طبیعی از جمله سیل، زلزله و خشکسالی تنظیم می‌شود. به این صورت که در این‌گونه برنامه‌ها مشخص می‌شود که اگر به فرض مثال خشکسالی رخ دهد، به منظور وقوع حداقل خسارات، چه اقداماتی را باید انجام داد.

وی ادامه داد: مثلا در سان‌فرانسیسکو که از آب رودخانه استفاده می‌شود، شهرداری با کشاورزان بالادست قرارداد بسته است که زمانی که دبی رودخانه در یک ایستگاه معین، از یک عدد مشخص کاهش پیدا کند، کشاورزان از سهم آب خود از رودخانه برای کشت و کار استفاده نمی‌کنند و آن را در اختیار شهرداری قرار می‌دهند. در عوض این کار از شهرداری سان‌فرانسیسکو مبلغی را با یک‌سری شروط دریافت می‌کنند.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه «این کار را ما هم می‌توانیم در مشهد انجام دهیم»، گفت: زمانی که خشکسالی تشدید می‌شود، می‌توان مجوز خاصی را برای خریداری آب شرب تعیین کرد. همچنین در سال‌های خشکسالی قیمت آب برای شهروندان هم باید افزایش پیدا کند، البته که حداقل ۵۰ لیتر آب باید رایگان باشد تا اقشار فقیر جامعه همیشه آب در حد شرب و بهداشت در اختیار داشته باشند، اما از ۵۰ لیتر که بالاتر رفت به صورت تساعدی قیمت افزایش پیدا کند.

وی افزود: به این صورت فردی اگر در خانه خود حیاط دارد، به دلیل افزایش قیمت آب رعایت می‌کند و به فرض مثال گل نمی‌کارد و به آبیاری درخت بسنده می‌کند. همچنین شهرداری‌ نیز باید در شرایط سخت رعایت کند و در مکان‌هایی که ضرورت ندارد، گل‌کاری نکند. به هر حال همه ما در لمس شرایط خشکسالی و کمبود آب باید سهیم باشیم.

مصرف زیاد آب در کشاورزی گناه نیست؛ شرایط خاص منطقه‌ای است

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در پاسخ به این پرسش که آب بیشتر در چه بخش‌هایی استفاده می‌شود، توضیح داد: تا اواسط دهه ۷۰ توسعه بر پایه کشاورزی بود و از این زمان به بعد توسعه کشاورزی متوقف شد. در حال حاضر تقریبا توسعه کشاورزی نداریم و حتی برعکس است. در عوض فضای سبز داخل شهرها گسترش پیدا کرده و جمعیت نیز افزایش یافته است. همچنین فضای سبز در مکان‌هایی مثل باغ‌ویلاها، رستوران‌ها و... شدت پیدا کرده است. بنابراین توسعه‌ای که اکنون وجود دارد، ترکیبی از همه این‌ها است.

وی تصریح کرد: اما در خصوص این موضوع که در کدام بخش بیشترین مصرف آب اتفاق می‌افتد، طبیعتا پاسخ همچنان کشاورزی است؛ زیرا کشاورزی میزان آب زیادی مصرف می‌کند و علتش هم این است که کشاورزی در یک منطقه خشک و نیمه خشک میزان آب بیشتری نیاز دارد.

داوری ضمن اظهار به اینکه در مشهد با ۲۳۰ میلی‌متر بارش سالانه، نمی‌توان با کمتر از ۷ تا ۱۱ هزار متر مکعب در هکتار در تابستان کشاورزی انجام داد، گفت: اما به فرض مثال در فرانسه با میزان زیاد بارش در سال، تقریبا همه آبیاری کشت‌وکار با بارش صورت می‌گیرد. همچنین در منطقه شمال کشور خودمان هم میزان آب مصرفی برای آبیاری در بخش کشاورزی طبیعتا کمتر است، اما در خراسان ما چنین شرایطی را نداریم؛ بنابراین مصرف زیاد آب در این حوزه یک گناه نیست، یک شرایط خاص منطقه‌ایست.

کشاورزان قدر آب را می‌دانند

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد درخصوص ادعای برخی افراد مبنی بر آنکه کشاورزی آب را هدر می‌دهد، توضیح داد: این ادعا صحیح نیست. اتفاقا کشاورزان ما قدر آب را بیش از همه می‌دانند، البته ممکن است یک نهاد کشاورزی دولتی باشد و در آنجا آب هدر رود، اما کشاورزانی که صاحب ملک‌اند، مراقب میزان مصرف آب هستند، آب را از داخل لوله استفاده می‌کنند و تقریبا آبی در کانال خاکی جاری نیست؛ بنابراین از این لحاظ مشکلی نداریم، بلکه حتی ما نگرانیم که از شدت کم‌آبیاری، خاک شور شود.

تغییر تکنولوژی، انتخاب بذر متناسب با اقلیم و تنظیم بازار؛ عوامل مهم کاهش مصرف آب در کشاورزی

داوری در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان مصرف آب در بخش کشاورزی را کاهش داد، اظهار کرد: ما می‌توانیم تکنولوژی‌ها در حوزه کشاورزی را تغییر دهیم؛ مثلا اینکه از آبیاری قطره‌ای و سطحی به شکل مناسب و در جای صحیحش استفاده شود. همچنین استفاده از بذر و گیاهان متناسب با اقلیم نیز از مسائل مهم در کاهش مصرف آب است.

وی همچنین انتخاب محصولات مناسب و تنظیم بازار بر اساس آن را مهم تلقی کرده و تصریح کرد: به طور مثال ما مشخص می‌کنیم که فلان بذر و گیاه برای شرایط اقلیمی مشهد مناسب نیست و در نتیجه نباید کاشته شود، اما کشاورز به کاشت آن ادامه می‌دهد؛ چراکه در بازار آن محصول خوب خریداری شده و برای کشاورز مزیت دارد. اگر دولت برنامه‌ریزی کند که کاشت این گیاهان در اقلیم متناسب خودش افزایش پیدا کند و از خارج وارد شود، طبیعتا بازار تنظیم شده و کشاورز هم دست از کاشت آن محصول در اقلیم نامتناسب برمی‌دارد.

الگوی کشت را نمی‌شود با دستور به کشاورزان تغییر داد

داوری تاکید کرد: الگوی کشت را نمی‌شود با دستور به کشاورزان تغییر داد، بلکه باید فضا را برای الگوی کشت مناسب فراهم آورد. گاهی پیش می‌آید که به طور مثال کشاورزی گوجه کاشته، اما از او خریداری نشده و آن‌ها را در بیابان ریخته است یا بادمجان‌هایش را می‌دهد الاغ بخورد. این صحنه‌های دردناک را ما نباید ببینیم؛ بنابراین از همه مهمتر، تنظیم بازار و مدیریت مزرعه تا بازار است.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص رفع این مشکلات اظهار کرد: این مسائل راه حل ساده‌ای دارد. ما از میزان ظرفیت نیازمان آگاهی داریم؛ بنابراین مجلس باید قانونی تصویب و تمام کشاورزان را ملزم کند تا در سامانه‌ای یا با یک پیامک تلفنی میزان و نوع کشت خود را ثبت کنند. این اطلاعات وارد سیستم شده و اگر میزان کشت نوعی محصول از یک حد معینی بالاتر رود، سیستم اخطار داده و تهدید به شخم زمین می‌کند و یا حتی جریمه زندان برای متخلفان تعیین شود؛ چراکه متخلفان با کشت بی‌رویه آب را به نابودی می‌کشانند. از طرفی این تخلف آن‌ها قیمت محصول را چنان پایین می‌آورد که به تمامی کشاورزان خسارت وارد می‌شود.

وی ادامه داد: همچنین برای پیدا کردن افرادی که آب‌دزدی می‌کنند، می‌توان به راحتی از تصاویر ماهواره‌ای استفاده کرد. فرضا در تیر یا مردادماه در مشهد هیچ بارشی وجود ندارد و اگر با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای مکانی سبز دیده شود، قطعا آبیاری شده است. به این وسیله مناطقی که آبیاری می‌شود را می‌توان پیدا کرد. باتوجه به اینکه چاه‌های شرکت آب منطقه‌ای کاملا مشخص است که در کدام مناطق قرار دارند و به چه کسانی و با چه میزان آب مجوز داده است، می‌شود افرادی که تخلف می‌کنند را پیدا کرد. عصر اطلاعات تکنولوژی‌های فراوانی دارد که ما باید از آن استفاده کنیم.

ما در فناوری تولید غذا و محصولات کشاورزی خیلی قوی نبوده‌ایم

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه در تمام حوزه‌های کشاورزی، شهری و... ما به شدت نیازمند فناوری و تکنولوژی هستیم، گفت: آنچه از اکولوژیست‌ها شنیدیم این است که کره زمین ذاتاً بیش از ۲ میلیارد نفر را نمی‌توانسته تحمل کند و جمعیت کره زمین برای قرن‌ها تا اواخر ۱۸۰۰ میلادی این میزان بوده است. از این زمان به دلیل رشد تکنولوژی‌های بهداشتی و غذایی جمعیت به شدت افزایش یافت.

وی ضمن اشاره به افزایش نیازهای غذایی که به دنبال افزایش جمعیت رخ داده، گفت: الان می‌بینیم که در کشورهای مختلف به سراغ مصرف غذاهایی همچون جلبک رفته‌اند که در آب شور نیز پرورش پیدا می‌کند. چینی‌ها سال‌ها روی تولید محصولاتی که در آب شور پرورش می‌یابند، کار کردند. همچنین در حال حاضر در آب دریای خلیج فارس ۳ تن برنج در هکتار تولید می‌کنند.

داوری در خصوص برخی از تکنولوژی‌های تولید غذا در جهان گفت: چندوقت پیش خبر از این بود که توانستند گوشت مرغ به صورت آزمایشگاهی تولید کنند که دقیقا دارای پروتئین گوشت مرغ واقعی است. از دیگر تکنولوژی‌ها می‌توان به گلخانه‌های عمودی که در آن ربات‌ها کار می‌کنند اشاره کرد. در این گلخانه‌ها با نور مصنوعی کار شده و غذا تولید می‌کنند. به هر حال اگر تکنولوژی وجود نداشت، ما تا به امروز نمی‌توانستیم در کره زمین زندگی کنیم.

داوری در خصوص وضعیت کشور در حوزه فناوری تولید غذا و محصولات کشاورزی گفت: باوجود اینکه ما یکی از بزرگترین سازمان‌های پژوهشی دنیا را به نام مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی داریم، متاسفانه در تغییرات تکنولوژیک برای تولید غذا و محصولات کشاورزی خیلی قوی نبودیم. ما در ایران به سرعت در حال رفتن به سمتی هستیم که آب‌ها شورتر شده و هوا گرم‌تر می‌شود. همچنین جمعیت در حال افزایش است و به غذای بیشتر نیاز داریم. به این منظور باید بذرها را تغییر دهیم و برنامه‌های کشت و بهره‌وری داشته باشیم.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص مصرف خانگی آب توضیح داد: در حوزه مصرف آب عبارتی تحت عنوان مدیریت تقاضا وجود دارد. در ایران به جای این عبارت، مدیریت مصرف استفاده می‌شود. تفاوت این دو عبارت در این است که در مدیریت تقاضا باوجود محدودیت و ممنوعیت‌های خاصی که وجود دارد، افراد اصلا تخیلشان به سمت مصرف بیش از حد آب نمی‌رود، اما مدیریت مصرف به این معناست که مصرف بیش از حد شکل گرفته و ما قصد داریم کاری انجام دهیم تا این مصرف کاهش پیدا کند. در حقیقت به جا پیش‌گیری کرده و به سراغ درمان می‌رویم.

وی با بیان اینکه در بخش مصرف خانگی از انواع امکانات برای کاهش مصرف می‌توان استفاده کرد، گفت: مثل ابزارهای کاهنده که سر شیرهای آب نصب می‌شود و انواع و اقسام ابزارآلات مشابه، اما بهتر از همه امکاناتی نرم مثل قانون، فرهنگ‌سازی و قیمت‌گذاری وجود دارد که به وسیله آن می‌توان مصرف خانگی را کاهش داد.

داوری تصریح کرد: اما نکته اساسی این است که مصرف خانگی، مصرف جدی نیست و بخش زیادی از این آب خصوصا در آپارتمان‌ها که حیاط ندارد، برگشت دارد. مسئله اساسی این است که زمانی که همه ایرانیان یاد بگیرند که باید کم مصرف کنند، طبیعتا اگر افراد کارخانه‌دار، کشاورز و... باشند، این اخلاق را در حوزه کاری خود نیز دنبال می‌کنند.

دستگاه‌های بالادستی عقب‌ماندگی جدی در تفویض اختیار به حوزه‌های استانی و محلی دارند

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در پاسخ به این پرسش که مشکل اساسی و ساختاری ما در حوزه آب چیست؟ گفت: من فکر می‌کنم که دستگاه‌های بالادستی ما از جمله وزارت نیرو و... یک عقب‌ماندگی جدی در نگاه‌های استراتژیک و همچنین تفویض اختیارات به حوزه‌های استانی و محلی دارند. در حقیقت از بالا یک تصمیمی گرفته می‌شود و این تصمیم را به صورت یکسان به سراسر کشور تعمیم می‌دهند، در صورتی که شرایط ما، منطقه به منطقه کاملا متفاوت است.

وی با تاکید بر اینکه اگر این دو عقب‌ماندگی از بالا حل شود، مشکلات نیز رفع و رجوع می‌شود، تصریح کرد: ما در ایران عقل، تخصص، پول، منابع و... کم نداریم. مشکل ما این است که مقامات در تهران نشسته‌اند و به جای همه در کشور فکر می‌کنند و تصمیم می‌گیرند. این کار اشتباهی است. این مسئله پرسنل استانی را هم به سمتی می‌برد که دیگر به فکر چاره‌جویی و استفاده از خرد خودشان نمی‌روند.

داوری افزود: باید مثل سایر کشورهای دنیا، مقامات بالادستی هر حوزه یک نمونه طراحی کنند و از مسئولین استانی بخواهند تا نمونه را بومی‌سازی کنند؛ یعنی با در نظر گرفتن شرایط و ویژگی‌های منطقه خودشان، نمونه را تغییر دهند. خیلی از این افراد، همان نمونه را برمی‌دارند و مهر خراسان رویش می‌زنند. در امر آب، کشاورزی، محیط طبیعی، تمامی استان‌ها از جمله خراسان جنوبی، رضوی، فارس، خوزستان و... با هم تفاوت دارند و مشکلات هراستان، دانش بومی خود را می‌طلبد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: همچنین باید اجازه دهیم اهل تخصص در زمینه خود تصمیم گرفته و اظهار نظر کنند. باید میزهای محلی شکل گرفته و تمامی کسانی که در هر حوزه سهمی دارند از جمله سمن‌ها در خصوص رفع مشکلات تصمیم‌گیری کنند.

انتهای پیام