رویکرد شرق‌ستیزانه دولت بنفش در صنعت نفت ایران/ اوجی در پی حل معمای شرقی

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، در طول یک ماه از آغاز به کار دولت سیزدهم، تقریبا می‌توان جمع‌بندی مشخصی از رویکرد سیاست خارجی دولت داشت و بررسی کرد که دیپلماسی اقتصادی در دولت رئیسی در چه چارچوبی پیگیری و اجرا خواهد شد. در این بین شاید تلاش دیپلماتیک ایران برای عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای و موافقت این سازمان و برگزاری دیدارها و نشست‌های متعدد با همسایگان آسیایی و منطقه‌ای ایران به خوبی بیانگر این باشد که دولت فعلی برخلاف 8 سال گذشته قصد ندارد که استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی کشورهای دنیا را معطل چند کشور غربی کند.

این رویکرد سیاست خارجی دولت سیزدهم در مجموعه وزارت نفت نیز به خوبی به منصه ظهور رسیده است. در این راستا با پالس مثبت دولت سیزدهم برای احیای روابط با کشورهای منطقه و آسیایی، حال چینی‌ها پیشگام توسعه روابط با ایران در حوزه نفت و انرژی شده‌اند و دو شرکت بزرگ چینی به نام سی.ان.پی.سی و ساینوپک پس از درخواست جهت دیدار با مسئولین وزارت نفت، با جواد اوجی وزیر نفت به مذاکره و گفتگو نشستند. به نظر می‌رسد در دو دیدار اخیر پیشنهاد اصلی شرکت‌های چینی بر سرمایه‌گذاری در میادین نفتی ایران متمرکز بوده است.

چینی‌ها و روس‌ها به دنبال سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران

در این راستا جواد اوجی وزیر نفت در دیدار با ژونگ گویدونگ، رئیس دفتر سینوپک در تهران با بیان اینکه دولت سیزدهم آماده همکاری همه‌جانبه با شرکت‌های چینی برای توسعه پروژه‌های صنعت نفت در بخش بالادست و پایین‌دست است، تصریح کرد: «انتظار داریم در دولت سیزدهم مشارکت‌ها و توافق‌های زیاد میان ایران و چین شکل بگیرد. این دولت عزمش را برای گسترش همکاری همه‌جانبه با شرکت‌های چینی جزم کرده است و امیدواریم شاهد مشارکت شرکت‌های چینی در حوزه‌های مختلف صنعت نفت باشیم».

وی با تأکید بر نگاه دولت سیزدهم به چین به‌عنوان کشور دوست و همسو تصریح کرد: «برنامه‌ریزی کردیم ظرف چهار تا هشت سال آینده ۱۴۵ میلیارد دلار در توسعه بخش بالادست و پایین‌دست صنعت نفت سرمایه‌گذاری شود، از این رو از حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در صنعت نفت استقبال می‌کنم».

گسترش و تعمیق روابط اقتصادی با چینی‌ها یکی از ظرفیت‌هایی است که ایران می‌تواند برای تامین مالی پروژه‌های بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت اقدام کند. با توجه به حضور دو شرکت چینی سی.ان.پی.سی و ساینوپک در توسعه میادین نفتی ایران در آزادگان و یادآوران در گذشته و کارنامه قابل قبول آنها در این میادین به نظر می‌رسد این دو شرکت گزینه‌های مناسبی برای ادامه کار و سرمایه‌گذاری در میادین ذکر شده یا سایر میادین موردنظر وزارت نفت هستند.

چرا گسترش روابط با چینی‌ها در جهت منافع ملی است؟

گسترش تعاملات اقتصادی ایران با کشورهای بلوک شرق به خصوص در حوزه انرژی از جمله چین سیاست‌ درستی است که توسط وزارت نفت دولت سیزدهم پیگیری می‌شود، زیرا:

برخلاف آمریکا و کشورهای غربی، کشورهای شرقی از جمله چین تاکنون در قبال منافع و اهداف کلان جمهوری اسلامی ایران سیاست جنگ‌طلبانه‌ای را اتخاذ نکرده بودند و در برهه‌های زمانی مختلف در دوران تحریم با عدم پیروی از سیاست‌های آمریکا، همکاری قابل قبولی برای دور زدن تحریم‌ها و کمک به ایران داشته‌اند.
طبق پیش‌بینی‌ها چین در مسیر تبدیل شدن به قدرت اول اقتصادی دنیا است. در نتیجه گسترش تعاملات اقتصادی با این کشور فرصت‌های سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی را برای ایران فراهم خواهد کرد. دو حوزه انرژی و ترانزیت از جمله موضوعاتی است که منافع دو کشور را به هم گره زده و وابستگی متقابل بین ایران و چین ایجاد کرده است.
گسترش تعاملات با شرقی‌ها ضمن خنثی‌سازی نقشه آمریکا و کشورهای غربی برای ایجاد محدودیت و فشار تحریمی، می‌تواند بستری را فراهم کند که حتی کشورهای غربی نیز پس از مشاهده شکست در تحریم ایران، برای حضور در ایران جهت پیگیری منافع مشترک دو کشور اقدام کنند.

چرا چین در دولت روحانی سطح روابط خود با ایران را کاهش داد؟

پس از تغییر راهبرد دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجه و دیپلماسی اقتصادی و حضور دو شرکت بزرگ چینی در ایران برای گسترش تعاملات در صنعت نفت کشور و دیدار با جواد اوجی وزیر نفت، برخی جریان‌های سیاسی جهت تخریب روابط با چینی‌ها به کاهش همکاری این کشور با ایران بعد از برجام و شکست این توافق‌نامه اشاره می‌کنند و رفتار چینی‌ها با دولت ایران در دولت یازدهم و دوازدهم را همانند رفتار کشورهای غربی تشبیه می‌کنند.

البته پر واضح است که چینی‌ها در طول دولت یازدهم و دوازدهم سطح همکاری‌ها با دولت ایران را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده‌اند، اما علت این موضوع را نه در پیروی چین از سیاست‌های آمریکا و دشمنی با ایران بلکه باید در رفتار غیرمعقول و شرق‌ستیزانه دولت حسن روحانی با چینی‌ها جستجو کرد.

در واقع باید به این نکته ظریف توجه کرد که در دولت یازدهم و دوازدهم، اروپایی‌ها بعد از استقبال گسترده و امتیازات دولت ایران و پهن کردن فرش قرمز جلوی پای آنها ایران را ترک کرده و به دولت ایران پشت کردند، ولی چینی‌ها بعد از بی‌مهری و بی‌توجهی دولت ایران نه تنها همانند اروپایی‌ها رابطه‌شان با ایران را قطع نکردند، بلکه صرفا سطح همکاری‌ها را با توجه به استقبال پایین دولت کاهش دادند.

چین تنها کشور همکار ایران در دوره اول تحریم‌ها

به طور خلاصه ماجرا از این قرار است که در دولت نهم و دهم روابط ایران و چین در سطوح بالایی تعریف شده بود و این دو کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی با یکدیگر همکاری می‌کردند. این تعامل و همکاری حتی پس قطعنامه‌های شورای امنیت و تحریم‌های سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا نیز ادامه داشت، به طوری که علیرغم اعمال تحریم‌های نفتی در این دوران چین به عنوان تنها خریدار نفت ایران همچنان همکاری خود با ایران را ادامه می‌داد.

علاوه بر تداوم فروش نفت، دو شرکت چینی سی.ان.پی.سی و ساینوپک که مسئول توسعه میادین مشترک نفتی آزادگان و یادآوران نیز بودند علیرغم اعمال تحریم‌ها و برخلاف شرکت‌های غربی ایران را ترک نکردند و پروژه خود را در سال 95 به پایان رساندند. همچنین ایجاد راه ارتباطی برای ایران توسط بانک کونلون چین برای دسترسی به شبکه بانکی و اجرای فاز اول قرارداد سایناشور Sinosure جهت سرمایه‌گذاری 20 میلیارد دلاری در ایران نیز از جمله دیگر اقدامات چین برای همکاری با ایران در شرایط تحریم دوره اول بود.

رویکرد شرق‌ستیزانه دولت بنفش در صنعت نفت ایران

اما با روی کارآمدن دولت یازدهم، تیم مستقر در پاستور که به دنبال حل مشکلات اقتصادی کشور از مسیر حل مناقشات هسته‌ای و تعامل با غرب بود، در یک رویکرد غیرعقلانی به طور همزمان سیاست شرق‌ستیزی را در پیش گرفت که اخراج چینی‌ها از پروژه‌های مختلف از جمله در حوزه نفت، رفتار سرد با رئیس جمهور چین در جریان سفر به تهران و بی‌توجهی به پیشنهادات چینی‌ها برای انعقاد قرارداد 25 ساله و سرکار گذاشتن رئیس انجمن فاینانس چین درباره پیشنهاد وی برای سرمایه‌گذاری 50 میلیارد دلاری در ایران تنها چند نمونه از این اقدامات شرق‌ستیزانه دولت حسن روحانی است.

در حوزه صنعت نفت، دو نمونه بارز از رفتار غیرمنطقی بیژن زنگنه با چینی‌ها را می‌توان در اخراج شرکت سی.ان.پی.سی از پروژه آزادگان جنوبی و قطع همکاری با شرکت ساینوپک برای توسعه فاز دوم میدان یادآوران مشاهده کرد. این رفتار قهری در حالی بود که این دو شرکت در توسعه میدان آزادگان جنوبی و فاز اول میدان یادآوران وظایف خود را به خوبی انجام داده بودند ولی زنگنه برای جلب رضایت شرکت‌های غربی برای حضور در این پروژه‌ها با چینی‌ها چنین برخوردی کرد.

در این راستا ناجی سعدونی مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) که عهده‌دار توسعه میادین غرب کارون بود توضیح دقیق‌تری از دلیل کنار گذاشتن چینی‌ها از پروژه آزادگان جنوبی ارائه می‌دهد: «چینی‌ها در یادآوران و آزادگان شمالی کار خود را به خوبی انجام دادند ولی وقتی دولت یازدهم بر سر کار آمد، فضا در حوزه نفت و انرژی علیه شرکت‌های چینی شد و آنها از پروژه آزادگان جنوبی اخراج شدند».

وی افزود: «به نظر من اینکه چینی‌ها کار نمی‌کردند دلیل لغو قرارداد نبود. آنها همزمان در شمال و جنوب میدان آزادگان در کشورمان مشغول فعالیت بودند که کار و تلاش و قراردادهای آنها در آبان ۹۵ کاملاً به ثمر نشست. مشکل این بود که چشم امید به غربی‌ها دوخته شده بود. از طرفی قراردادهای آزادگان شمالی و یادآوران با چینی‌ها پیشرفت داشتند و وزارت نفت نمی‌توانست آنها را ملغی کنیم، اما آزادگان جنوبی در ابتدای راه بود (زیرا قراردادش در اواخر دولت دهم بسته شده بود) و متاعی جذاب و بزرگ برای شرکت‌های بزرگ غربی و در نتیجه ملغی شد».

پس از اخراج چینی‌ها از میدان آزادگان جنوبی، بیژن زنگنه وزیر نفت در اولین جلسه بررسی طرح‌های شرکت مهندسی و توسعه نفت، بدون بررسی طرح شرکت سینوپک برای توسعه فاز 2 میدان یادآوران و برخلاف نظر کارشناسان مبنی بر ادامه همکاری با شرکت توسعه‌دهنده فاز 1، صرفا با امید به حضور شرکت‌های غربی با ادامه فعالیت شرکت چینی علیرغم کارنامه موفق آن در فاز 1 مخالفت کرد.

در نتیجه با توجه به رفتار قهری و غیرموجه دولت یازدهم و دوازدهم با چینی‌ها، بعد از شکست زودهنگام برجام و خروج شرکت‌های غربی، چینی‌ها نیز حاضر به ادامه همکاری با دولت ایران در پروژه‌های مختلف از جمله پروژه‌های نفتی همانند سابق نشدند.

یک بام و دو هوای دولت روحانی در تعامل با چینی‌ها

با توجه به توضیحات مشخص شد که چرا چینی‌ها در دولت نهم و دهم در شرایط تحریم‌های همه‌جانبه بیشترین همکاری را با ایران داشتند اما در دولت یازدهم و دوازدهم سطح همکاری‌های خود را کاهش دادند. منطقی نیست که دولتمردان بنفش و جریان رسانه‌ای همسو از یک طرف به صورت غیرموجه تندترین برخورد را با چینی‌ها داشته باشند و از طرف دیگر از کاهش همکاری آنها با ایران در طول عمر دولت خود گلایه کنند.

طبیعی است که بسته به رفتار دولت‌های ایران، رفتار طرف چینی هم تغییر می‌کند، همانگونه که در دولت دهم با توجه به رویکرد مثبت دولت، چین بیشترین همکاری در تحریم را با ایران کرد، در دولت یازدهم و دوازدهم با توجه به رویکرد شرق‌ستیزانه دولت، چینی‌ها نیز سطح همکاری خود را کاهش دادند و با روی کارآمدن دولت سیزدهم با توجه به تغییر رویکرد دولت، عضویت ایران به عنوان عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای به سرانجام رسید و جریان واردات واکسن از چین به ایران برقرار شد و شرکت‌های چینی به دنبال سرمایه‌گذاری در ایران هستند (البته تجربه نشان داده غربی‌ها حتی دولتی که بیشترین دید مثبت و امتیازدهی به آنها را داشته را نیز تحریم و تهدید خواهند کرد).

به نظر می‌رسد با روی کار آمدن دولت سیزدهم و تغییر رویکرد از شرق‌ستیزی به تعامل و همکاری با این کشورها و همه کشورهایی که به دنبال تحریم و تهدید ایران نیستند، گشایش‌ها و فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش تعاملات تجاری بین ایران و سایر کشورها ایجاد شود.