نقض مقررات لائیسیته در ترکیه: ملایان صحنه‌گردان شده‌اند

در شهریور/ سپتامبر سال جاری رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری اسلام‌گرای ترکیه یک مجتمع قضایی را افتتاح کرد. در مراسم افتتاحیه، علی ارباش، رئیس سازمان دیانت ترکیه که زیر سایه اردوغان از امکانات بسیار گسترده‌ای هم در این مدت برخوردار شده، طی سخنانی تلویحاً یادآوری کرد که قضاوت، بر اساس شریعت اسلام کار ملایان است.

قضاوت در شریعت و فقه اسلامی به معنای ولایت شرعی برای حکم و داوری نمودن بر اشخاص معینی از مردم از جانب کسی است که شایستگی فتوا دادن در جزئیات قوانین شرعی را دارد تا بر اساس آن اثبات حقوق و استیفای آن شده و فصل خصومات و رفع منازعات در جامعه شود.  رویترز می‌نویسد سخنان ارباش در افتتاحیه مجتمع قضایی آنکارا موجی از انتقادهای نیروهای سکولار در ترکیه را در پی داشت.

پدیده‌ای به نام ارباش، مهره اردوغان

رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه با خاستگاه اسلام سیاسی دستاوردهای آتاتورک مبنی بر جدایی دین از سیاست در ترکیه رابه چالش کشیده‌اند و در این مدت اسلام را در مرکز زندگی مدنی ترکیه قرار داده‌اند.

این نخستین بار نیست که خطابه‌های علی ارباش سبب بهت و تعجب می شود و انتقاد سکولارها را در پی دارد. سال گذشته او در نخستین نماز جمعه‌ای که در ایاصوفیه برگزار شد، در حالی که شمشیر به دست گرفته بود، در طی سخنانی دوپهلو، تلویحاً و بدون آنکه مستقیماً به آتاتورک اشاره کند، از بنیانگذار ترکیه نوین به خاطر تغییر کاربری ایاصوفیه از مسجد به موزه انتقاد کرد. او گفت بر سنت امام جماعت و جمعه در مساجدی که از غاصبان و فاتحان پس گرفته می‌شود، با سلاح به نماز ایستاده است. ارباش در بخشی از سخنانش گفت:

«سلطان محمد فاتح این محل عبادت را به این شرط وقف مومنان کرد که تا روز قیامت مسجد باقی بماند. هر آن کس که این موضوع را نادیده بگیرد مستحق لعن و نفرین است.»

 اردوغان در سال ۲۰۱۷ ارباش را به ریاست سازمان دیانت منصوب کرد.  سازمان دیانت در سال ۱۹۲۴، یک سال بعد از ایجاد جمهوری ترکیه تاسیس شده و به عنوان مهم‌ترین نهاد مذهبی بر تمام مساجد این کشور مسلط است و بر اساس قانون تنها نهاد مرجع در مناسک و امور مذهبی به شمار می‌رود. تا پیش از این کمتر کسی این ملای تحصیل‌کرده در دانشگاه سوربن را می‌شناخت. بودجه سازمان دیانت هم در دوران ریاست او چند برابر شده است. قرار است سال آینده بودجه این سازمان که معادل بودچه یک وزارتخانه است باز هم افزایش بیشتری بیابد.

هفته گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه طی حکمی ریاست ارباش بر سازمان دولتی دیانت را تمدید کرد.

ارباش هفته گذشته با هیأت همراه اردوغان به نیویورک سفر کرد و در آنجا یک عمارت بلندمرتبه را که قرار است محل سکونت دیپلمات‌های ترکیه‌ای باشد با سلام و صلوات افتتاح کرد.

عوام‌فریبی اردوغان با تکیه بر دیانت

مخالفان اردوغان می‌گویند گسترش نفوذ ارباش در دستگاه‌های دولتی ناقض قانون اساسی سکولار ترکیه است.

آن‌ها می‌گویند که اردوغان که محبوبیتش کاهش پیدا کرده در تلاش است در پناه مذهب بر دامنه محبوبیتش اضافه کند و به این ترتیب از هم اکنون خود را برای انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۳ آماده می‌کند.

در دوران زمامداری اردوغان، علاوه بر گسترش نفوذ سازمان دولتی دیانت، تعداد مدارس دینی امام خطیب ترکیه به میزان ۱۰ درصد افزایش یافته است. منع حجاب برای کارمندان زن در سازمان‌های دولتی برداشته شده و ضریب نفوذ ارتش برای حفظ دستاوردهای قانون اساسی کاهش یافته است.

دفتر ریاست جمهوری ترکیه در واکنش به انتقادها از اظهارات ارباش، تصویری از آتاتورک در مراسمی در پارلمان در یکصد سال قبل منتشر کرد. آتاتورک در این تصویر در نماز جماعت پشت سر یک ملا ایستاده است. کنایه‌ای از این معنا که بنیانگذار جمهوری نوین ترکیه به نیروهای مذهبی هم فضا و امکانات می‌داد.   

حزب جمهوری‌خواه خلق اردوغان را متهم به سوءاستفاده تبلیغاتی از احساسات مذهبی مردم کرده است با این هدف که اذهان مردم را از مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ترکیه منحرف کند.

علی ارباش، رئیس سازمان دیانت در پاسخ به منتقدان هفته گذشته طی سخنانی یادآوری کرد که مهم‌ترین وظیفه‌ای سازمان دولتی این است که در هماهنگی با نهادهای سیاسی ترکیه اسلام به شکل درستی به مردم توضیح دهد.

این سخنان از دامنه نگرانی‌ها از نفوذ رو به گسترش ملایان در صحنه سیاسی ترکیه نکاسته است.