آیت الله خامنه‌ای و دیپلماسی جنگ؛ گفتمان صلح عادلانه

بسیاری از صاحبنظران عصر دفاع مقدس را " دوره گفتمان سازی" نامیده اند. یکی از اقدامات و ابتکارهای آیت الله خامنه ای در دوره جنگ تحمیلی، مطرح کردن « گفتمان صلح‏ عادلانه» است. در دوره جنگ تحمیلی، صدام حسین علیرغم اشغال اراضی ایران و تحمیل جنگ، در تبلیغات خود، ایران را جنگ طلب و عراق را صلحدوست قلمداد می کرد. کشورهای میانجی و نهادهای بین المللی از جمله سازمان ملل متحد نیز ایران را بدون توجه به اشغال این کشور به صلح دعوت می کردند. در این مقطع، آیت الله خامنه ای در پاسخ به هیات های میانجی، عدالت را مقدمه صلح دانسته ونظریه صلح‏ عادلانه را مطرح کردند. ایشان در جلسه دهم تفسیر سوره بقره - ۰۸/ ۰۸/ ۱۳۷۰ - در این رابطه می گویند:

« در دوران جنگ من به خاطر دارم در مذاکراتی که در مجامع جهانی یا مهمان های خارجی که می آمدند در هر ملاقاتی که با آنها داشتیم به ما می‏ گفتند صلح‏ چیز خوبی است شما چرا صلح‏ را قبول نمی‏ کنید. صلح‏ بهتر است یا جنگ؟ مثل یک بچه ‏ای که سنگی را در چاه بیندازد و کسی نتواند آن را بیرون بیاورد. ما می ‏خواستیم برای اینها تشریح کنیم که صلح‏ همیشه خوب نیست همه‏ این گروه ‏های مبارز در دنیا که علیه حکومت‏ هایشان قیام کردند جنگ راه انداختند. آنها قبل از این جنگ صلح‏ داشتند و نشسته بودند و زندگی می‏ کردند. صلح‏ آن ‏وقتی خوب است که در جهت عدالت باشد. بعد بنده هم به مرور، فرمولی پیدا کردم که آنها وقتی می‏ گفتند صلح‏، من می‏ گفتم عدل و آنها می ‏ماندند. در محاورات بایستی فرمول پیدا کرد تا بتوانی در مقابل فرمول هایی که ارائه می‏کنند مقابله کنی ولذا ما می‏ گفتیم عدل بهتر است یا صلح‏؟ خیلی از صلح‏ ها را به خاطر عدل از بین می‏برند. اما با عدل هیچ چیزی مقابله نمی ‏کند.»
صلح عادلانه از نظر آیت الله خامنه ای، ریشه در گفتمان انقلاب اسلامی دارد و بر پایه ارزش های انسانی بنا شده است. از این منظر، صلح باید بر مبنای عدالت و با معرفت به کرامت انسان و به دور از سلطه و زورگوئی های صاحبان قدرت باشد. صلح به طور مطلق یک ارزش نیست و هنگاهی که با عدالت همراه می شود، معنا و ارزش پیدا می کند.
ایشان در نشست اندیشه های راهبردی - ۲۷/ ۰۲/ ۱۳۹۰ - نیز، پایداری صلح را بر محور عدالت دانسته و می افزایند:
« در دوران دفاع مقدس که هی می ‏آمدند فشار می‏ آوردند و شعار صلح‏ را مطرح می‏ کردند برای اینکه جمهوری اسلامی را از میدان خارج کنند، آنجا جمهوری اسلامی شعار «صلح‏ عادلانه» را مطرح کرد. خب، صلح‏ یک ارزش مطلق نیست، یک ارزش نسبی است؛ یک جائی صلح‏ خوب است، یک جائی صلح‏ بد است، جنگ خوب است. اما عدالت این‏جور نیست؛ عدالت یک ارزش مطلق است؛ یعنی هیچ جا نداریم که عدالت بد باشد. »
در واقع آیت الله خامنه ای با طراحی گفتمان صلح عادلانه، ضمن اعلام مخالفت اسلام با جنگ و آتش افروزی، هیات های میانجی را به طور جدّی به تفکر فراخوانده و از آنان می خواستند که بدون جانبداری از عراق، روی صلح عادلانه تمرکز کرده و برای ایجاد صلح و امنیت، مبتنی بر عدالت و کرامت انسان، تلاش کنند.
ایشان تاکید می کردند که صلح باوجود اشغالگری پایدار و قابل پذیرش نیست وبه همین دلیل، بر خروج نیروهای اشغالگر عراقی از خاک ایران به عنوان پیش شرط صلح عادلانه اصرار می ورزیدند.
آیت الله خامنه ای در ارتباط با اهمیت استقرار صلح عادلانه در جهان در دیدار با جمعی از روحانیون و صاحبان فکر در حوزه های علمیه -۱۷/ ۰۸/ ۱۳۸۵ - می گویند: 
« این‏ها پرچم صلح‏ را بالا می‏ برند و می ‏گویند: صلح‏! صلح‏! خیال می‏ کنند که صلح‏ به طور مطلق یک ارزش است؛ نه، صلح‏ به طور مطلق یک ارزش نیست. صلحِ‏ عادلانه یک ارزش است. و الّا ظالمی که آمد خانه‏ی یک مظلومی را غصب کرد، با همدیگر اختلاف پیدا می‏کنند؛ آن مظلوم اعتراض می‏کند، دعوا می‏کند؛ یکی بیاید بگوید صلح‏ کنید؛ حالا پهلوی هم زندگی کنید! پس غصب خانه‏ او چه می‏شود؟! بنابراین، صلحِ‏ عادلانه مهم است. این مسئله‏ عدالت و تعمیم آن به همه‏ میدان های قضاوت های سیاسی و اجتماعی، جزو افکار و نوآوری های جمهوری اسلامی در عرصه‏ سیاسیِ دنیای امروز است که این‏ها را به چالش می‏ کشد. پس پایه‏ فکری را باید قوی کرد تا انسان در پیکار اندیشه‏ ها و افکار گوناگون در امروزِ دنیا بتواند بایستد و جبهه‏ خودش را حفظ کند».
طرح موضوع صلح عادلانه توسط رئیس جمهوری اسلامی ایران با هیات های میانجی و در اجلاس سازمان ملل متحد و نشست سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد ، توجه سران کشورهای مختلف را تمام جهان به این گفتمان جدید جلب می کرد و در مقابل استدلال قوی ایران،چاره ای جز عقب نشینی نداشتند.

آیت الله خامنه ای در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد -۳۱ /۰۶/۱۳۶۶- با دعوت از این نهاد بین المللی برای تامین عدالت که همان مقابله با متجاوز است، تاکید کردند که ایران یک کشور صلح طلب است و در عین حال عدالت را از صلح بالاتر می داند:
« صلح بی شک کلمه‌ای زیبا و جذاب است؛ تا آن حد که آتش‌افروزان بزرگ بین‌المللی و پدید آورندگان سلاح های جهان‌سوز نیز بدان علاقه نشان می دهند، و ریاکارانه از آن دم میزنند. اما به نظر ما عدالت - واژه‌ای که زورمندان و متجاوزان همواره با ترس و احتیاط بدان می نگرند - از صلح بالاتر و مهمتر است. ای بسا مظلومانی که زندگی را و رفاه را و صلح را به خاطر رسیدن به عدالت فدا کرده‌اند، اینها همواره قهرمان شناخته شده‌اند. شهرهای اروپا هنوز به مقاومت خود در برابر تجاوز هیتلری افتخار می کنند، و لیننگراد هنوز به خودسوزی اش که ارتش ناپلئون را ناکام و مبهوت کرد و به مقاومت چهار ساله‌اش در محاصره‌ی مهاجمین نازی به خود می بالد. سازمان ملل بخصوص بنا بر اولین ماده‌ی منشور خود موظف به تأمین عدالت در شکل ویژه‌اش - یعنی مقابله‌ی با متجاوز - است. ما همین را از دنیا و از سازمان ملل می طلبیم.»
رئیس جمهور در مصاحبه با روزنامه اشپیگل آلمان- ۲۱/۷/۱۳۶۵- علت عدم پذیرش صلح از سوی ایران را ، غیرعادلانه بودن پیشنهادهای ارائه شده دانسته و می گویند:
« علت اینکه ما پیشنهادهای صلح را قبول نکرده­ایم یک چیز واضحی است و آن این است که پیشنهادها عادلانه نبوده است. به ما می­گویند صلح یک ارزش است؛ و ما این را قبول داریم، اما معتقدیم که عدالت یک ارزش برتر از صلح است و چه بسیارند کشورها و ملت­هایی که برای تأمین عدالت حالت صلح را برهم می­زنند و به جنگ می­پردازند. بنابراین اگر پیشنهاد صلح، عادلانه نباشد پذیرفتنی نیست. »

اندیشه های مقام معظم رهبری در حوزه صلح عادلانه که مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی است تنها منحصر به دوره جنگ تحمیلی نبوده و برای حل بحران کنونی جهان نیز راهگشا است. گفتمان صلح عادلانه امروز نیز می تواند تبدیل به راهکاری جهت ارائه به مجامع بین المللی و کشورهای مختلف و راهبردی برای حل مناقشات و منازعات بین‌المللی بخصوص در غرب آسیا شود. صلح مبتنی بر عدالت، با اشغال سرزمین ها، تجاوز، تروریسم، سلطه طلبی، جنگ افروزی و آنچه خلاف عدل باشد، مخالف است.
آیت الله خامنه ای در دیدار با شرکت کنندگان درهمایش، دین در دنیای معاصر-۲۲/۷/۱۳۸۷- در این رابطه می گویند:
« دعا و نصیحت برای حل مشکلات جهان خوب است اما بدون عدالت طلبی و مقابله با ظلم، هیچ نصیحتی و اقدامی مؤثر نخواهد بود بنابراین عناصری که در کشورهای مختلف جهان و جامعه بین المللی تأثیرگذارند با ظلم واضح و آشکار جاری در فلسطین و عراق مقابله کنند. مبارزه با ظلم راه صحیح و مؤثر دستیابی به صلح عادلانه است. صلح غیرعادلانه، ادامه نخواهد یافت و لازم است ضمن حمایت از شعار صلح، شعار عدالت طلبی و مقابله با ظلم را به طور جدی مطرح و پیگیری کرد.»