زیارت اربعین تحولی در ادراک اجتماعی جامعه دینی ایجاد کرد

خبرگزاری مهر - گروه دین و آئین- زینب حسینی روش: اربعین یک اتفاق تاریخی صرف نیست. اربعین ابعاد مختلفی دارد؛ یک بعد آن، مربوط به روایاتی می‌شود که در خصوص اهمیت زیارت سیدالشهدا (ع) در این روز و ایام سال بیان شده است. یکی از مهمترین دلایل تاکید اهل بیت (ع) بر زیارت اربعین می‌تواند آن باشد که اربعین در مقیاس فردی و اجتماعی، پدیده‌ای انسان ساز است. یا به بیان دیگر پدیده اربعین همگرایی جهان تشیع در مقابل جریان تکفیر است تا عاشقان حسینی برای یاری امام حاضر شوند و به سوی ایشان بشتابند. بر همین اساس همزمان با فرا رسیدن اربعین حسینی با سید مجید امامی دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور به گفتگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

*زیارت در منظومه تفکر دینی به چه معنا است؟ و بر اساس روایات چرا زیارت امام حسین (ع) در طول سال بخصوص در ایام اربعین به عنوان یکی از نشانه‌های مؤمنان محسوب می‌شود؟

زیارت در منظومه تفکر دینی به معنای بازسازی عهد و رابطه بین امت و امام جامعه است. این رابطه مقوم نظم اجتماعی است و حیات بنیادین جامعه دینی را بر پایه محبت، معنویت و عدالت بنا می‌کند. در تفکر اسلامی حیات جامعه دینی مبتنی بر نفع و خودخواهی و حب ذات نیست بلکه بر پایه محبت، معنویت و عدالتی است که در تعامل و رفت و برگشت بین امام و امت شکل می‌گیرد.

زیارت نماد استحکام و مناسک جمعی موجب انسجام اجتماعی است. بر همین اساس زیارت سیدالشهدا (ع) به عنوان اوج زیارات دینی و زیارت اربعین به عنوان مهمترین زیارت سیدالشهدا (ع) مطرح است. زیارت اربعین در روایت امام حسن عسگری (ع) به عنوان علامت و نشانه مؤمن بیان شده و این بیانگر اهمیت این زیارت است. بنابراین زیارت اربعین در طول تاریخ و تمام ایام سال در جای جای تقویم انسان مؤمن و جامعه انسانی قرار دارد.

بیداری اسلامی در دو دهه گذشته و بلکه در قرن گذشته سبب شد زیارت اربعین ابتدا از سوی علما و سپس از سوی مردم عراق و ایران و پس از آن از سوی مردم جهان مورد توجه قرار بگیرد. از این رو زیارت اربعین نه تنها به عنوان یک زیارت فردی بلکه به عنوان یک زیارت امت پایه در دو دهه گذشته مطرح شد و تحولی در ادراک اجتماعی جامعه شیعه و جامعه دینی به مثابه یک امت ایجاد کرد، این تحول به اندازه صد سال گذشته ارزش و اهمیت دارد.

مسلمانان هیچ گاه این‌طور خود را یک امت واحد محسوب نمی‌کردند، هیچ گاه اخوت، با هم بودن و هم افزایی را مانند فضای زیارت اربعین درک نکرده بودند

مسلمانان هیچ گاه این‌طور خود را یک امت واحد محسوب نمی‌کردند، هیچ گاه اخوت، با هم بودن و هم افزایی را مانند فضای زیارت اربعین درک نکرده بودند. در حقیقت اربعین انضمامی شده تفکر انتزاعی وحدتی بود که امام راحل (ره) مطرح کردند. به بیان دیگر اربعین انضمامی شده مفهوم کلان هم زیستی اجتماعی است که در ادبیات نوین مطرح می‌شود.

*چرا در اخبار آخرالزمان شیعیان آمده وقتی امام زمان (عج) ظهور می‌کنند خود را با حضرت امام حسین (ع) معرفی می‌کنند؟ آیا می‌توان بر اساس این نقل گفت زیارت اربعین می‌تواند مسبب جهانی سازی تفکر معنویت و عدالت باشد؟

زیارت اربعین یک زیارت تمدن ساز است که در چرخش تمدنی تاریخی عصر حاضر می‌تواند بسیار مفید و مؤثر باشد. از آنجایی که زیارت اربعین پدیده‌ای رویدادساز، شگفتی‌ساز و دارای ارزش‌های خبری بسیاری است، می‌تواند به مثابه یک خبر بزرگ و کلان جهان معاصر را به عمیق‌ترین و جامع‌ترین آرمان بشر یعنی قیام علیه ظلم رهنمون کند.

بنابراین اربعین بلندگویی است که هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند آن را خاموش کند. زیارت اربعین شرایطی را فراهم آورد که نام حسین بن علی (ع) جهانی شود. برای همین است که در اخبار آخرالزمان شیعیان آمده وقتی امام زمان (عج) ظهور می‌کنند خود را با حضرت امام حسین (ع) معرفی کرده و می‌فرمایند من فرزند آن کسی هستم که با مظلومیت کشته شد. اینکه حضرت خود را با نام اباعبدالله (ع) معرفی می‌کند به این خاطر است که امام حسین (ع) در آن زمان برای مردم جهان شناخته شده است و آنقدر در جان‌های معنویت جویان، مظلومان و مستضعفان جهان جای گرفته که اگر کسی با او نسبت برقرار کند، دور او را خواهند گرفت.

بنابراین جهانی شدن حسین (ع) مقدمه واجب آخرالزمان شیعی است. البته این مسئله به معنای یک آخرالزمان فرقه‌ای نیست بلکه در این آخرالزمان هر انسان جویای معنویت، عدالت و محبت حاکم و نجات انسان‌ها از چنگال نظام‌های سرمایه‌داری، استعمار و استکبار جهانی مطرح است. هر انسان حقیقت‌جویی در مغناطیس حسین بن علی (ع) جذب می‌شود. از این جهت می‌توان گفت زیارت اربعین مسبب جهانی سازی تفکر معنویت، عدالت و محبت است.

این تحلیل تمدنی باعث می‌شود مشتاقان زیارت اربعین حسینی خود را محدود به بودن در سرزمین عراق ندانند. بلکه باید در جای جای جهان ندای یا حسین (ع) و شوق زیارت آن حضرت تقویت شود و شیعیان و محبان حضرت حسین (ع) علی رغم غصه و حسرتی که در دل دارند، باید اربعین را به یک پویش جهانی حتی به صورت مجازی تبدیل کنند.

حسرت زیارت اربعین یک حسرت ایجابی است. همان طور که رنج زیارت و پیاده‌روی به سمت سیدالشهدا (ع) یک رنج سلبی و سوزاننده نیست بلکه یک شوق سازنده است. در حسرت ایجابی شوق بیشتری برای اشاعه نام حسین (ع) و مکتب عدالت طلب، فقر ستیز و جاهلیت ستیز حضرت اباعبدالله (ع) به وجود می‌آید. بنابراین اهمیت زیارت اربعین تنها به بودن یا نبودن افراد در سرزمین عراق نیست بلکه قلوب، اذکار و رسانه‌های مشتاقان حسین (ع) می‌توانند اربعین را زنده نگه دارند چرا که اهل بیت (ع) فرمودند حرم ما در قلوب موالیان و محبان ما است.

*چرا در میان اهل بیت (ع) و انبیای الهی تنها برای امام حسین (ع) اربعین گرفته می‌شود؟ چرا اهل بیت (ع) سفارش کردند شیعیان به زیارت اربعین بروند؟

زیارت حضرت حسین (ع) یک نهاد است. تأسیس نهاد زیارت به دست امام محمد باقر (ع) و امام صادق (ع) اتفاق افتاد. ارزش نهاد زیارت به اندازه خود مکتب سیدالشهدا (ع) است. اسلام با نبوت رسول الله (ص) به وجود آمد و با امام حسین (ع) ادامه پیدا کرد. بقا مکتب اسلام به زیارت است به این خاطر که به واسطه زیارت امام حسین (ع) در طول سال و در گستره جوامع اسلامی محبت، شور و شعور حسینی اشاعه پیدا می‌کند. قدرت اشاعه فرهنگی زیارت قابل مقایسه با سایر مناسک نیست.

زیارت در فرهنگ اسلامی جایگاه بسیار بزرگی دارد و قله زیارت، زیارت حسین بن علی (ع) است. به لحاظ نماد و نشانه شناختی زیارت در حقیقت پاسخ به ندای «هل من ناصر ینصرنی» حسین بن علی (ع) است. شیعیان در طول تاریخ، حسرت جا ماندگی و نبودن در کنار حضرت سیدالشهدا (ع) را به صورت نمادین در رجعت و رساندن خود به کربلا بازنمایی کردند. زائران حسین (ع) پاسخ به آن ندائی می‌دهند که بی پاسخ ماند و امامی که در اوج مظلومیت توسط شقی‌ترین افراد تاریخ مورد ضرب، جرح و قتل قرار گرفت و فرزندان و عزیزانش به بدترین شکل یا به قتل رسیدند یا به اسارت رفتند.

در حقیقت شیعیان در وجه نمادین زیارت اربعین به سوی حسین (ع) برمی‌گردند، خود را لشکر او می‌رسانند و پاسخ «هل من ناصر» او را می‌دهند. بنابراین پیاده‌روی اربعین با زیارات دیگر قابل مقایسه نیست و در قله زیارات قرار دارد.

پیاده‌روی اربعین نوعی ساز و برگ اجتماعی، نظامی و حرکت جمعی جامعه به سمت امام مظلوم است. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا فلا یسرف فی القتل انه کان منصورا» هر کسی که خونش به مظلومی و ناحق ریخته شود ما به ولی او حکومت و تسلط بر قاتل دادیم پس در قتل اسراف نکند که او از جانب ما موید و منصور خواهد بود. بر اساس این آیه امام زمان (عج) که ولی دم حضرت سیدالشهدا (ع) هستند، منصور و پیروز خواهند بود. و دیگر مانند جدش مظلوم و بدون ناصر نخواهند بود بلکه انسان‌ها و جامعه انسانی دور او را خواهد گرفت و این بار اجازه تفوق به جبهه باطل را نخواهد داد. زیارت حسین (ع) نماد بازسازی جبهه مستضعفین علیه جریان استکبار و تاریخ استکبار است.