نگاهی به بیست و ششمین کنفرانس تغییر اقلیم در گلاسکو

کاپ ۲۶ (Cop 26)، بیست و ششمین کنفرانس جهانی تغییر اقلیم است. این کنفرانس از آنجا اهمیت ویژه‌ای دارد که در کنفرانس جهانی تغییر اقلیم پاریس که سال ۲۰۱۵ برگزار شد، تصمیم گرفتند هر پنج سال یک‌بار این تعهدات به شکل دقیق بررسی شود و شرایط طی گزارش‌های ارائه شده از طرف همه کشورهای متعهد اعلام و به نوعی راستی آزمایی شود. ازطرفی به قول بسیاری از محققین و روزنامه نگاران دوره قبلی این کنفراش یعنی کاپ ۲۵ یک کنفرانس نه چندان امیدبخش بود.

موضوع قابل اهمیت دیگر، درگیری جامعه جهانی با پاندمی کرونا است. مقابله جهان با ویروس کرونا در همه کشورها مشکلات عمده‌ای ایجاد کرد که بخش زیادی از آن متوجه منابع مالی و تغییر اولویت‌بندی‌ها بود. بسیاری از کشورها صندوق‌های برنامه‌های توسعه پایدار و مقابله با تاثیر تغییر اقلیم و یا پروژه‌های توانمندسازی روستاییان و همین‌طور برنامه‌های پیش‌بینی شده برای سازگاری با تغییر اقلیم را برای اولویت دادن به مدیریت پاندمی در کشور خود به تعویق انداختند. 

دو گزارش مفصل پیش از کنفرانس سال ۲۰۱۹ مادرید منتشر شد که اطلاعات زیادی را در برداشت. گزارش برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (UNEP) نشان داد که حتی اگر همه کشورها هم به تعهدات خود در توافق پاریس عمل کنند، باز هم دمای متوسط جهانی در پایان قرن حاضر به ۳.۲ درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد داشت و این یعنی دو برابر آستانه ایمن تعریف شده برای حیات اکوسیستم طبیعی در سیاره زمین. 

انتشار گازهای گلخانه‌ای حداقل به میزان ۷.۶ درصد باید در دهه پیش رو کاهش یابد، در حالی که تنها در ۲۰۱۸ این مقدار ۱.۷ درصد افزایش داشت. این گزارش همچنان نشان داد ۲۰ تا از ثرتمندترین کشورهای جهان (در واقع کشورهای G20) مسئول تولید ۷۸ درصد انتشارات گازهای گلخانه‌ای جهان هستند و نیمی از آنها حتی برنامه روشن خود برای رسیدن به کربن صفر را هم ارائه نکرده‌اند. به طور مثال چین تنها در یک پروژه راه‌اندازی شده در ۲۰۱۸-۲۰۱۹ تنها ۱۷۴ گیگاوات برق از نیروگاهی زغالی تولید می‌کند که به تنهایی دو برابر ظرفیت تولید برق زغالی در اتحادیه اروپاست. 

اما گزارش سِر رابرت واتسون، رییس سابق هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوا (IPCC) نیز اهمیتی ویژه دارد. گزارشی با نام “حقیقت پشت تعهدات اقلیمی” که در آن چنین می‌خوانیم:

«نتایج به وضوح نشان می‌دهد که یک فاجعه زیست محیطی و اقتصادی در پیش است. چون تعهدات برای کاهش، ملایم و کند است و به این ترتیب باید پیش‌بینی کنیم که این روند منجر به افزایش ۳ تا ۶ درجه سانتی‌گراد هم خواهد شد.»

سازمان جهانی انرژی (IEA) هم اعلام کرد که از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ تقاضا و نیاز به انرژی تولید شده از منابع فسیلی حدود ۴۲ درصد رشد داشته است و مصرف آن دو برابر انرژی‌های تجدید‌پذیر یارانه دریافت کرده است. 

گزارش مهم دیگر، گزارش منتشر شده توسط برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (UNEP) است که نقد زیادی را متوجه پروژه‌های بهره‌برداری و کشف و استخراج منابع تازه نفت، گاز و زغال سنگ در جهان کرده است.

به این ترتیب متغیرهای تاثیرگذار بر مدیریت تاثیر تغییر اقلیم بسیار گسترده‌تر و هم‌افزاتر شده‌اند در حالی‌که سیاست‌های جدی حوزه انرژی و کاهش گازهای گلخانه‌ای همچنان بسیار کند پیش می‌رود. به عبارتی می‌توان گزارش هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوا (IPCC) پیرامون تغییر اقلیم در ۲۰۲۱ را چکیده شرح شرایط موجود دانست.(۱)

این نقشه راهی است که نشان می‌دهد چه باید انجام شود و چه ضرورت‌هایی تا امروز به تعویق افتاده است. با یک پیام سه گانه و بسیار واضح:

یک: بحران آب و هوا به شدت افزایش می‌یابد، بیش از آنچه چند سال پیش تصور می‌شد. شکی نیست که این نتیجه عمل انسان، به ویژه انتشارات ناشی از فعالیت‌های انسانی CO2 است.
دو: تأثیرات بحران آب و هوا در حال حاضر یک واقعیت است و به طور فزاینده‌ای شدید، مکرر، غیرقابل تصور، و در برخی موارد غیر قابل برگشت است.
سه: کاهش شدید انتشار گازهای گلخانه‌ای تنها راهی است که می‌توانیم از طریق آن خسارت‌های بزرگ‌تری که بحران تغییر اقلیم در حال حاضر نه تنها به محیط زیست، بلکه به اقتصاد و جوامع انسانی و اکوسیستم ما وارد کرده است، جلوگیری کنیم.

در این گزارش همچنین اشاره شده است که علم هیچ شکی ندارد: «عامل اصلی افزایش جهانی دما، در ۲۰۰۰ سال گذشته، انتشار CO2 بود که غلظت آن در جَو در سال ۲۰۱۹ به طور متوسط ​​به ۴۱۰ قسمت در میلیون رسید. بالاترین مقدار در ۲ میلیون سال گذشته که تا کنون ثبت و برآورد شده است. از سال ۱۹۸۰، هر دهه به طور فزاینده‌ای داغ‌تر از دهه قبل بوده است و ۲۰۲۰ گرم‌ترین دهه را پشت سر گذاشتیم. حدود ۱.۱ درجه سانتی‌گراد در مقایسه با میانگین دوره قبل از صنعت (۱۸۵۰ -۱۹۰۰). به گفته کارشناسان IPCC افزایش میانگین جهانی را شاهد بوده‌ایم، این افزایش تقریباً منحصرا مربوط به عملکرد انسان است، درحالی که عوامل طبیعی در میان مدت و بلند مدت تقریباً تاثیری برابر صفر داشته است.»

زنان در کاپ ۲۶

موضوع زنان در پیوند با کنفرانس بین‌المللی گلاسکو را می‌توان به دو بخش حضور، تاثیر و اهمیت تقسیم کرد. بعد از اعلام هیئت اجرایی و مدیریتی بیست و ششمین کنفرانس جهانی تغییر اقلیم در گلاسکو توسط دولت بریتانیا، بیش از ۴۰۰ زن از رهبران، سیاستمداران، روزنامه‌نگاران و پژوهشگران سراسر جهان طی نامه‌ای سرگشاده خواهان توضیح شفاف شکاف جنسیتی موجود در شورای اجرایی و مدیریتی کنفرانس شدند. برخی از نویسندگان توافق کنفرانس پاریس نیز جزو امضاکنندگان نامه بودند.

بنا به آمار سازمان جهانی ۸۰ درصد آوارگان حوزه تاثیر گذاری تغییر اقلیم زنان هستند که اغلب منابع اقتصادی ضعیف‌تری دارند و از حقوق رسمی کمتری برخوردارند و آنها در صف نخست از آسیب‌های تغییر اقلیم هستند. در یک مورد اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) اعلام کرد که چطور بحران‌های تغییر اقلیم باعث افزایش خشونت علیه زنان در سراسر جهان شده است.

در این نامه سرگشاده از اینکه تیم مدیران ارشد کنفرانس گلاسکو اغلب مردان هستند ابراز نگرانی شده است. نگرانی از این بابت که تیم مردانه این کنفرانس چگونه می‌تواند نیاز و آسیب‌پذیری زنان و همچنین اهمیت و نقش آنها در مقابله با تاثیر تغییر اقلیم را به خوبی درک کند و آن‌ را در برنامه‌های پیشبردی کنفرانس بگنجاند.

تا سال ۲۰۵۰ حدود ۲۰۰ میلیون نفر در جهان مهاجرت خواهند کرد و بدون روش‌های سازگاری با تغییر اقلیم و تلاش برای از بین بردن تبعیض جنسیتی در نهادهای اجرایی و مدیریتی مرتبط با این حوزه، ساماندهی بحران‌های اجتماعی و اقتصادی آینده امکان‌پذیر نخواهد بود.

بومیان و کنشگران مدنی

در سال ۲۰۲۰ تقریبا هر هفته چهار فعال محیط زیست کشته شدند. بر اساس آخرین گزارش سازمان Global Witness تنها در سال ۲۰۲۰، ۲۷۷ نفر در دفاع از محیط زیست و زمین کشته شدند. این مقدار ۱۵ نفر بیشتر از سال ۲۰۱۹ است.

یک سوم این قربانیان در مقابله با فعالیت‌های معدنی، ساخت نیروگاه‌های برق آبی و پروژه‌های کشاورزی در پیوند با تغییر کاربری اراضی جنگلی کشته شدند. همین‌طور یک سوم قربانیان افرادی از جوامع محلی و بومیان هستند. بنا به گزارش این موسسه برخی از این قربانیان توسط پلیس کشته شدند. معمولا دولت‌ها از پروژه‌های کلان مخرب منابع طبیعی بهره‌مند می‌شوند و از شرکت‌های تخریب‌گر حمایت می‌کنند. حتی در آن مشارکت دارند. افزایش حضور نهادهای خصوصی نیز نگرانی‌های دیگری ایجاد می‌کند مثل پروژه‌های سبزشویی و انحصار بی‌نظارت و کنترل.

سازمان غیر انتفاعی Global Witness خواستار آن شد تا در کنفرانس گلاسکو، مجموعه‌ای از تعهدات مشترک کشورها در زمینه حفاظت از فعالین و کنشگران مدنی محیط زیست و منابع طبیعی و پایان دادن به این قتل فعالان بومی مطرح شود. آلوک شارما، رییس بیست و ششمین کنفرانس جهانی تغییر اقلیم سازمان ملل نیز از این پیشنهاد استقبال و آن را پذیرفت. 

تا زمانی که برای اجرا و کنترل قوانین و تعهدات در پیوند با کنترل و سازگاری و مدیریت تغییر اقلیم در سپهر جهانی ابزار کارآمدی پیش‌بینی نشود، شرایط از کنفرانسی به کنفرانس دیگر تنها بدتر و پیچیده‌تر خواهد شد. رهبران سیاسی جهان باید بدانند تغییر اقلیم بر رژیم غذایی و امنیت دسترسی به منابع کافی آب و غذا، سلامت، رفت و آمد و صنعت و اقتصاد، پراکندگی جغرافیای انسانی به شدت تاثیرگذار است. بدون حمایت متعهدانه از کشورهای فقیر و کمتر توسعه یافته برای گذار از شرایط موجود، گذار از بحران تغییرات اقلیمی کاری بسیار بعید است.