چرا نهاد دانش و دانشگاه باید آزاد و مستقل باشد؟

چکیده :نظریه‌ها و دعاوی علمی و فلسفی باید منتشرشوند. پس از انتشار، اهل دانش و نظر به نقد و ارزیابی آنها می‌پردازند. در فرآیند نقادی، صدق و کذب این نظریه‌ها و دعاوی و میزان سازگاری و یا ناسازگاری آنها آشکار می‌شود. در نهایت، آن نظریه‌ها و دعاوی که قدرت دفاع از خویش را در عرصه نقد علمی دارا هستند باقی...

سید علی محمودی

در کار علمیِ دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی، دخالت و امر و نهی کردن و دیوارهای«باید» و«نباید» کشیدن، دانش و دانشگاه را تباه و ویران خواهدکرد

در موضوع استقلال نهاد دانش و دانشگاه، این استقلال به چه معنایی است و روابط میان دانشگاه و حکومت را چگونه می‌باید تبیین کرد؟ راه سنجیده و آزموده، به رسمیت شناختن استقلال قلمرو دانش و پژوهش و وانهادن آن به اهل دانش و پژوهش است. این سخن، نه به معنی عدم تعامل حکومت با دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی است، و نه فراموش‌کردن ضرورت نقد و ارزیابی نظریه‌ها و روش‌های علمی و فلسفی است.

حکومت می‌تواند نیازهای کشور را در تربیت نیروی انسانی متخصص به دانشگاه منعکس کند؛ به این معنی که انواع تخصص‌ها و شمار دانش‌آموختگان مورد نیاز کشور را با دانشگاه در میان بگذارد، اما کار علمی در دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی باید به‌طور مستقل به خودِ استادان و پژوهشگران سپرده شود. دخالت در هدف‌ها، روش‌ها و درونمایۀ کارهای علمی، برعهده اهل دانش و تحقیق است، نه حکومت. در کار علمی، تعبیه«کاتالیزور»، «فیلتر» و اِعمال هرگونه ممیزی(سانسور)، تا آن حد نادرست و قبیح است که حاجت به شرح و بسط ندارد؛ فقط یادآور تجربۀ سیاه و شرم‌آور کلیسا در سده‌های میانه است.

نظریه‌ها و دعاوی علمی و فلسفی باید منتشرشوند. پس از انتشار، اهل دانش و نظر به نقد و ارزیابی آنها می‌پردازند. در فرآیند نقادی، صدق و کذب این نظریه‌ها و دعاوی و میزان سازگاری و یا ناسازگاری آنها آشکار می‌شود. در نهایت، آن نظریه‌ها و دعاوی که قدرت دفاع از خویش را در عرصه نقد علمی دارا هستند باقی می‌مانند و آنها که در بوته نقد، ناسازگاری و عدم صدق خود را آشکار می‌کنند، لاجرم به کناری نهاده می‌شوند. می‌خواهم بگویم که در کار علمیِ دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی، دخالت و امر و نهی کردن و دیوارهای«باید» و«نباید» کشیدن، دانش و دانشگاه و پژوهش و پژوهشگاه را تباه و ویران خواهدکرد. سیاست‌زدگی دانش و پژوهش برای کار علمی و پژوهشی و برای دانشگاه و نهاد پژوهشی، سّم مهلک است. باید اهل دانش را برای نیل به حقیقت در کار علمی آزاد گذاشت.

دانشمند و پژوهشگر، در فرآیند دانش و پژوهش، کار خود را با پرسش‌های معینی آغاز می‌کند. او با روش معینی به یافتن پاسخ‌ها می‌پردازد؛ پاسخ‌هایی که در آغاز و حتی در میانۀ راه و تا پایان کار، برای او معلوم نیست. وقتی او خود از آغاز نمی‌داند که فرجام پژوهش علمی او چه‌ خواهد بود، چگونه می‌تواند پیشاپیش با عرضۀ نتایج کار خود، موجبات اطمینان خاطر حکومت را فراهم سازد و یا قول و تضمین بدهد که دستاوردهای علمی او موافق خواست و توقع ارباب سیاست خواهد بود؟ به‌عنوان مثال، او آزمون فرضیۀ«افزایش و یا کاهش فاصله میان دولت- ملت » را در پژوهش خود، از همان آغاز با قید نشان دادن«کاهش فاصله» دنبال کند و یا بالعکس.

دخالت در محتوا و درونمایۀ کار علمی دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی برای دانش، استادان و پژوهشگران و دانشگاه و نهادهای پژوهشی و بالمآل برای جامعه، بحران‌ساز خواهد بود. در این صورت، دانشگاه و نهاد پژوهشی- که باید در فرونشاندن بحران‌ها کارساز باشد و در توسعۀ متوازن و پایدار کشور نقش سازنده‌ای ایفا کند-، خود در بحران و آشفتگی فرو خواهد افتاد. آنوقت باید خردمندانِ کاردان و کارآمدی پیدا شوند تا دانش و دانشگاه را از ورطه بحران نجات دهند.

دانش، استاد، پژوهشگر و دانشگاه، در آزادی و استقلال – همانند درخت – قد می‌کشد، تناور می‌شود و ثمر می‌دهد.