هشدار! فرونشست‌ها در نزدیکی تهران/ پدیده‌ای که جبران نمی‌شود

مظاهر گودرزی: فرونشست زمین مدت‌ها است که محیط زیست ایران را تهدید می‌کند. این پدیده که از آن به‌عنوان زلزله خاموش یاد می‌شود حالا در استان‌های مختلف کشور از جمله تهران، مشهد و اصفهان دیده شده است. سالانه از ۵ تا ۳۵سانتی‌متر زمین نشست می‌کند و همین مسئله می‌تواند آسیب جدی به محیط زیست و حتی زندگی ساکنان شهرها وارد کند، درست مانند اصفهان که مدیرکل سازمان زمین‌شناسی این استان عنوان کرده «فرونشست، منطقه نعل شکل شمال اصفهان را از رهنان، شاهین شهر، دولت آباد، برخوار، کمشچه، فرودگاه اصفهان، شهرک صنعتی جی، خاتون آباد، خوراسگان را در بر می‌گیرد.»

دراین‌باره حسین حجتی، مدیر دفتر منطقه‌ای تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان نیز پا را فراتر گذاشته و به ایسنا گفته که «فرونشست به قلب شهر اصفهان و خانه‌های مردم در خیابان‌های مهرآباد، لاهور و حمزه، فلکه فیض رسیده است، همچنین مناطق پانزده، دوازده، یازده، ده، هفت و چهارده شهرداری اصفهان در مدت دو سال دچار فرونشست شده‌اند و امروز حتی آثار آن در شهر اصفهان از فرونشست دشت‌ها فراتر رفته است.»

در این‌میان متخصصان معتقدند فرونشست نتیجه برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی است که بعد از گذشت سال‌ها سبب فروریختن زمین می‌شود. پدیده‌ای غیرقابل جبران که «مهدی زارع»، استاد پژوهشکده زلزله شناسی در گفت‌وگویی با خبرآنلاین تاکید می‌کند که افزایش تقاضای آب از یک منطقه و عدم تناسب میان ذخایر آبی و برداشت از آن‌ها سبب ایجاد این پدیده می‌شود. مشکلی که به‌نظر می‌رسد غیر از پیشگیری از وقوع آن هیچ راه جبرانی ندارد و شاید تنها با اقداماتی بتوان جلوی پیش‌روی بیشتر فرونشست زمین را گرفت.

او معتقد است: «اولین کاری که باید انجام داد این است که فشارهای بیشتری روی سفره‌های آب زیرزمینی وارد نشود، در واقع برای انجام این کار باید درخواست آب مدیریت شود و تا جای ممکن باید متقاضیان آن یعنی بیشتر شدن جمعیت و صنایع باید از آن منطقه دور شوند.»

مشروح این گفت‌وگو در ادامه آمده است:

آقای دکتر فرو نشست زمین در چه شرایطی اتفاق می‌افتد؟

فرونشست زمین در ایران به‌خاطر برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد و همچنان اتفاق خواهد افتاد. در واقع سفره‌های آب با پمپاژ تخلیه می‌شوند و این تخلیه عملاً بعد از مدتی سبب می‌شود آبرفت‌هایی که آب از آن‌ها تخلیه شده نشست کنند و این نشست غیرقابل بازگشت و دیگر قابل ترمیم نیست. این مسئله از حدود ۵سانتی‌متر در سال تا حدود ۳۵سانتی‌متر در سال که در نزدیکی‌های تهران هم هست دارد اتفاق می‌افتد.

امروز درخصوص فرونشست زمین در اصفهان نگرانی‌هایی مطرح می‌شود، در آن‌جا هم تخلیه آب‌های زیرزمینی سبب این پدیده شده است؟

بله؛ به هر حال در منطقه اصفهان حدود سه میلیون جمعیت وجود دارد و عملاً منابع آبی آن بسیار محدود است، طوری‌که شاید کفایت ۱۰درصد جمعیت را هم نکند، آن‌جا علاوه بر جمعیت صنایع زیادی وجود دارد و همین مسئله باعث شده که یک حجم وسیعی از آب‌ها را از زیر زمین خارج کنند که سبب فرونشست شده و همین‌طور با انتقال آب، سعی کردند آب را از جاهای دیگر به آن منطقه بیاورند که همین مسئله هم سبب ایجاد تنش‌هایی شده است.

آیا برای فرونشست زمین چاره‌ای وجود دارد؟ یعنی می‌شود آن را جبران کرد؟

وقتی مسئله به این ابعاد و بزرگی ایجاد می‌شود چاره‌ی آن را باید در برنامه‌های کلان ملی دنبال کرد. یعنی اولین کاری که باید انجام داد این است که فشارهای بیشتری روی سفره‌های آب زیرزمینی وارد نشود، در واقع برای انجام این کار باید درخواست آب مدیریت شود و تا جای ممکن باید متقاضیان آن یعنی بیشتر شدن جمعیت و صنایع کنترل شود. این اتفاقی است که باید بیفتد اما متاسفانه روندی که شاهد آن هستیم این‌گونه است که همچنان به متقاضیان بیشتر آب در مناطق پر جمعیت خوش‌آمد گویی می‌شود و افراد بیشتری در این مناطق ساکن می‌شوند کما این‌که اطراف تهران، مشهد و اصفهان این اتفاق دارد می‌افتد. تا زمانی‌که این روال و سیاست باشد این فرونشست‌ها ادامه خواهد داشت و وضعیت بدتر هم می‌شود.

بنابراین الان نمی‌شود برای این فرونشست‌ها کاری انجام داد؟

فرونشست عملاً پدیده‌ای است که وقتی اتفاق افتاد برگشت ناپذیر است. البته به‌طور موردی و نقطه‌ای اگر کسی بخواهد فرونشست را برگرداند یا کنترل کند اقدامی بسیار پر هزینه است که می‌شود انجام داد، مانند کاری که برای برج کج پیزا در ایتالیا انجام می‌شود. اما آن‌جا فقط یک نقطه برای یک برج تاریخی است که متخصصان تلاش کردند فرونشست را مدیریت کنند و روش‌های فنی مختلف را آن‌جا اجرا کردند. اما باید یادمان باشد کنترل کردن فرونشست در ماجرای برج پیزا به‌دلیل کج بودن آن برج یک جذابیت توریستی و گردشگری دارد، لذا هزینه کردن چنین کاری برای آن نقطه ارزش دارد چراکه آن هزینه‌ها برمی‌گردد. اما وقتی فرونشست در یک دشت یا یک شهر باشد عملاً پدیده غیرقابل بازگشتی است. بنابراین باید از قبل مدیریت می‌شد، وقتی فرونشست اتفاق می‌افتد دیگر آن قسمتی که این پدیده رخ داده عملاً بدون بازگشت است.

این فرونشست‌ها چه آسیبی به محیط زیست و زندگی آدم‌ها وارد می‌کند؟

این فرونشست‌ها با تخریب شریان‌های حیاتی و احتمال آسیب زدن به خانه‌های مردم زندگی انسان‌ها را مختل می‌کند. از طرفی با از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی محیط زیست را تحت تاثیر قرار می‌دهد، وقتی منابع آب از میان برود عملاً حیات در آن مناطق مورد تهدیدهای جدی قرار می‌گیرد. متاسفانه این اتفاقی است که با سرعت دارد می‌افتد، مخصوصاً در مناطق جنوب، جنوب غرب و جنوب شرق تهران، در اطراف اصفهان نزدیک به فرودگاه اصفهان و در دشت طوس در نزدیکی مشهد دارد اتفاق می‌افتد که از نمونه‌های بارز فرونشست زمین هستند.

۴۷۲۳۳