برای اردشیر محصص؛ از اولین های کاریکاتور در ایران

تصویری از اردشیر محصص

اردشیر محصص ـ طراح،‌ تصویرساز و کاریکاتوریست ایرانی ـ است که به واسطه نگرش انتقادی و ریشه های عمیق هویتی قابل شناخت از جهان در طرح هایش، جایگاه قابل توجهی در هنرهای تجسمی کشور ایفا کرده است. علی درخشی ـ کاریکاتوریست ـ ۱۳ سال پس از درگذشت، محصص درباره ویژگی بارز آثار این هنرمند چنین می گوید: «تکنیکی که محصص در اجرا داشت، خیلی انتقادی و نقد به فرهنگ و سنت بود.»

اردشیر محصص ـ طراح،‌ تصویرساز و کاریکاتوریست ایرانی ـ در سال ۱۳۱۷ در شهر گیلان متولد شد. وی که عضوی از یک خانواده معروف و مرفه لاهیجانی محسوب می‌شد، پس از مدتی کشور را به مقصد آمریکا ترک کرد. با این وجود او علاوه بر اینکه در خارج از کشور نمایشگاه برگزار می‌کرد، فعالیت خود را همچنان در کشور نیز ادامه داد و نهایتا پس از سال‌ها فعالیت در این حوزه هنری، در سال ۱۳۸۷ در نیویورک به دلیل بیماری دار فانی را وداع گفت.

پایه‌گذار پایه‌های کاریکاتور جدید در ایران

اردشیر محصص یکی از هنرمندانی است که پایه گذار پایه‌های کاریکاتور جدید در ایران محسوب می‌شود.

علی درخشی، طراح، کاریکاتوریست و انیماتور در گفت‌وگویی با ایسنا درباره علتِ دادن این نسبت به محصص می گوید: «یک دلیل این اتفاق بحث زمانی است. به هر حال کاریکاتور عمر طولانی‌ای در ایران ندارد و ایشان از اولین کسانی بودند که به صورت جدی به کاریکاتور پرداختند. دلیل دیگر به عمق کارهای این هنرمند بازمی‌گردد. ایشان به موضوعات روزمره نمی‌پرداختند و نقد کلی داشتند. این باعث می‌شد تا کارهایشان تاریخ مصرف بیشتری داشته باشند و یا حداقل تاریخ مصرف نداشته باشند.» 

محصص به مثابه کنش‌گری فعال

شناخت عمیق و درست یکی از مهم‌ترین مولفه‌هایی است که یک فرد را به کنش‌گری فعال در زمینه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی تبدیل می‌کند. اردشیر محصص با داشتن این مولفه و با آگاهی و ریزبینی‌ای که داشت، به ترسیم جزییات ضروری جهان در قالب طرح می‌پرداخت. به این ترتیب وی به دلیل شناخت عمیقی که از جامعه داشت، به مثابه کنشگری فعال در زمینه سیاسی و اجتماعی محسوب می‌شد. 
با کمی دقت در آثار این هنرمند متوجه شناخت عمیق و آگاهی وی نسبت به مشکلات رایج در جامعه خواهید شد. این هنرمند که در بیشتر آثارش درد و رنج نهفته در زندگی روزمره را نشان می‌دهد، برای این کار سبک مخصوص به خودش را دارد. خطوط لرزان، صاف و گاه هندسی از ویژگی‌های کار این هنرمند بود.

کاریکاتورهای محصص در تهران

اردشیر محصص هنرمندی است که آثارش تا به حال در نمایشگاه‌های مختلفی به نمایش درآمده است. یکی از این نمایشگاه‌ها در سال ۱۳۸۵ در تهران برگزار شد. او در آستانه سن ۶۸ سالگی با همکاری نشریه هنری تندیس، توانست در گالری هما این نمایشگاه را برگزار کند. محصص در سال ۱۳۵۴ نیز نمایشگاهی از آثارش را در گالری گراهام نیویورک برگزار کرد. در مقدمه کاتولوگ این نمایشگاه این چنین نوشته شده بود: «در کشور من مردم از هنرمند انتظارات زیادی دارند. در طول تاریخ، هنر آیینه عقده‌ها، دردها و آرزوهای مردم بوده است. شعر به عنوان سنگری درآمده که مردم را از دشمنش حفظ می‌کند. با مینیاتور ایرانی دشنام داده‌اند و چنگ زده‌اند و با زبان و معماری و هنرهای دیگر انتقام گرفته‌اند، حمله کرده‌اند، پناه برده‌اند و به احساس راحتی رسیده‌اند و موجودیت‌شان را ثابت کرده‌اند. اگر در چنین محیطی شخصی هنرش را جدی نگیرد، نه تنها مردمش بلکه خودش را از دست داده است.» 

علاوه بر نمایشگاه‌هایی که خود این هنرمند برگزار کرده است، تعدادی از نمایشگاه‌های جمعی مانند «مجموعه تابستانه» نیز آثار این هنرمند را به نمایش گذاشته‌اند.

سبک محصص در خلق اثر 

هر هنرمندی سبکی در خلق آثار خود دارد و اگرچه که به نظر می‌رسد اردشیر محصص نیز از این قاعده کلی جدا نباشد، اما علی درخشی در گفت‌وگو با ایسنا در تشریح مفهوم سبک در هنر کاریکاتور اظهار می کند: «به نظر من سبک در کاریکاتور خیلی معنی ندارد. ما در هنر برخی سبک‌های کلی داریم اما در واقع درباره کاریکاتور نمی‌توانیم بگوییم که دارای سبک‌های مختلفی است اما حس و حال کارهای اردشیر محصص و موضوعاتی که به سراغ آنان می‌رفت و تکنیکی که برای اجرا داشت، خیلی انتقادی بود و نقد به فرهنگ و سنت بود.» 
این هنرمند که ساخت مجموعه دیرین دیرین را عهده دار است، در ادامه خاطرنشان کرد: «البته این شناخت تا جایی است که من می‌دانم و ایشان به واسطه آثارشان شناخته می‌شوند.» 
 

اثری از اردشیر محصص