جشنوارۀ آنتالیا؛ سینمای ترکیه، وجدان و اخلاق

جشنواره جهانی فیلم آنتالیا معروف به پرتقال طلایی در ترکیه به عدد حیرت‌انگیز پنجاه‌وهشتمین دوره رسیده و امسال به‌رغم شیوع کرونا و قوانین دست‌وپاگیر با موفقیت برگزار شد، با نمایش فیلم‌ها در سینماهای روباز که به‌رغم سردی هوا با استقبال گستردۀ تماشاگران روبه‌رو بود.

در بخش مسابقۀ بین‌المللی، فیلم‌های دیدنی‌ای چون مرد نابینایی که نمی‌خواست تایتانیک را تماشا کند ساختۀ تیمو نیکی از فنلاند حضور داشت که نخستین بار در جشنوارۀ ونیز به نمایش درآمده بود و حالا در آنتالیا، بازیگر نابینا و معلول فیلم جایزۀ بهترین بازیگر مرد جشنوارۀ آنتالیا را به دست آورد؛ فیلمی جسور و دیدنی که تمام جهان اطراف را از نماهای صورت یک مرد نابینا روایت می‌کند؛ مردی در جست‌وجوی عشق در جهانی تیره‌وتار.

اما داوران در ادامۀ موج حمایت از سینماگران زن - که امسال بزرگ‌ترین جوایز کن و ونیز و سن سباستین را درو کردند - جایزۀ خود را به فیلم رها (Liberated) ساختۀ کلارا راکت محصول اسپانیا و بلژیک اهدا کردند که دنیای دو دختر نوجوان را می‌کاود.

اما بخش مسابقۀ ملی به‌شکلی برای اهل سینما در ترکیه مهم‌تر و قابل‌توجه‌تر است؛ دوازده فیلم از این کشور که برای اولین بار به نمایش درمی‌آیند و تصویری از سینمای امسال ترکیه را ارائه می‌دهند.

هیئت داوران به‌ریاست امین آلپر، فیلمساز برجستۀ این کشور، جایزۀ بهترین فیلم این بخش را به فیلم حامی برادر ساختۀ فریت کاراهان اهدا کردند؛ فیلمی که داستان ساده‌اش را درباره دو دوست در یک مدرسۀ شبانه‌روزی در منطقه‌ای دورافتاده روایت می‌کند که در فضایی سرد با تنبیه و رفتار خشن مسئولان مدرسه غیرقابل‌تحمل‌تر شده است.

نمایی از فیلم حامی برادر

هایده صفی‌یاری یکی از تدوینگران این فیلم دیدنی است (همچنین برندۀ جایزۀ بهترین تدوین) که در فضایی ساده اما ملتهب تماشاگر را با خود همراه می‌کند. فضای داخل مدرسه آشکارا نمادی است از فضای کشور که فیلمساز با هوشمندی این نکته را به هر تماشاگری یادآوری می‌کند، اما در نهایت فیلم در یک چرخش عجیب داستانی، مسئولیت را از قدرت به فرد تغییر می‌دهد که اساساً کارکرد و دنیای قبلیِ بناشده را زیر سؤال می‌برد.

مفهوم اخلاق و وجدان یکی از مایه‌های اصلی سینمای ترکیه در این سال‌ها بوده و امسال هم چندین فیلم مختلف این مایه را دنبال می‌کردند.

«حسن متعهد» (Commitment Hassan) ساختۀ سمیح کاپلان‌اوغلو، که با فیلم‌هایی چون تخم‌مرغ در جهان مطرح شد، یکی از این فیلم‌هاست. این بار با یک مزرعه‌دار به نام حسن روبه‌رو هستیم که می‌خواهد به همراه همسرش به سفر حج برود و باید از اطرافیانش حلالیت بطلبد. این آغاز کاوشی است در زندگی مرد ظاهرالصلاحی که در تمام زندگی‌اش برای منافع خود حق دیگران را به‌تمامی ضایع کرده است.

فیلم تصاویری رئالیستی را با صحنه‌های دیدنی رؤیا می‌آمیزد و به‌رغم طولانی بودن تماشاگر را با خود همراه می‌کند؛ فیلمی که از جهت مضمون فیلم‌های اصغر فرهادی و از نظر بصری فیلم‌های عباس کیارستمی را به یاد می‌آورد.

پوستر پنجاه‌وهشتمین دورۀ جشنواره

یوزپلنگ آناتولیایی ساختۀ امره کائیش مفهوم تنهایی شخصیت اصلی را با مایه‌های سیاسی و اجتماعی از جمله مسئولیت او در برابر جامعه‌اش ترکیب می‌کند که در نهایت چندان موفق نیست.

کاملاً سفید ساختۀ نجیب کاگان ازدمیر داستان یک رابطۀ ممنوع در یک خانوادۀ سنتی را روایت می‌کند که سرانجام تراژیکی دارد، اما کماکان فیلمساز سعی دارد از منظری درونی به دنیای مردی بپردازد که برای حفظ موقعیتش در خانواده مرتکب قتل می‌شود.

کر(Kerr) ساختۀ تایفون پیرسلیم‌اوغلو هم فیلم غریبی است با اشاره‌های آشکارا سیاسی دربارۀ حاکمیت زور و فضای سیاسی که در فضای نیمه‌سوررئال پیش می‌رود؛ فیلمی که هرچند در انتقال مفاهیم موردنظرش به تماشاگر -لااقل غیر ترک- کم می‌آورد، اما در فضاسازی، دنیای دیدنی‌ای خلق می‌کند که در آن هر لحظه می‌توان ترس و تهدید حاکم بر جامعه را حس کرد.

سینمای ترکیه

«قفس»؛ تنهایی، انتقام و خدای بی‌طرف

در بخش نمایش ویژه، چهار فیلم از جشنواره‌های کن و ونیز انتخاب شده بود. حادثه ساختۀ اودری دیوان فیلم برندۀ شیر طلای ونیز است که با فضای ملتهب و غریبش موفق می‌شود از یک داستان تکراری دربارۀ سقط جنین فیلمی تماشایی ارائه کند. نکتۀ عجیب این‌که در طول نمایش این فیلم در آنتالیا سه زن در صحنه‌های مختلف فیلم از هوش رفتند و نمایش فیلم برای کمک پزشکی به آنان برای دقایقی متوقف شد.

قهرمان تازه‌ترین ساختۀ اصغر فرهادی تنها نمایندۀ سینمای ایران در جشنوارۀ امسال بود که در کنار ماشینم را بران (ریوسوکه هاماگوچی) و جزیرۀ برگمان (میا هنسن-لاو) به نمایش درآمد.