تیم برتون؛ خالق سینمای فانتزی هالیوود

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- زهرا قربانی رضوان؛ تیم برتون متولد ۲۵ اوت ۱۹۵۸ کارگردان، تهیه کننده، نویسنده، طراح، نقاش و شاعر آمریکایی است. تیم برتون در کالیفرنیا به دنیا آمده. خانه‌ی کودکی او در منطقه‌ی برنیک واقع شده بود. منطقه‌ای که در قطب صنعت فیلم و تلویزیون هالیوود به شمار می‌رفت. علاقه و استعداد او در کودکی کشف شد آن هم با تماشای فیلم‌های ترسناک و علمی تخیلی، همین امر سبب شد در نوجوانی خود دست به دوربین شود و پویانمایی‌هایی به روش استاپ موشن بسازد. تجربه فیلم‌های ابتدایی او با انیمیشن آغاز شد، اما در ادامه شخصیت‌ها انیمیشنی وارد دنیای سینمایی او شدند. او توانست در جوانی بصورت حرفه‌ای وارد مدرسه هنر‌های کالیفرنیا شود و در استودیوی والت دیزنی تجربه کاری خود را آغاز کند.

کارگردانی با سبک منحصر به فرد و ویژه که معروف به طراحی شخصیت‌های خارق العاده عجیب و متفاوت است و جز یکی از برجسته‌ترین کارگردانان هالیوود به شمار می‌آید. از جمله فیلم‌های موفق او می‌توان به «ادوارد دست قیچی»، «عروس مرده»، «بتمن»، «سیاره میمون ها»، «چارلی و کارخانه شکلات سازی»، «آلیس در سرزمین عجایب» اشاره کرد.

علاقه و گرایش خاص برتون به رومانس گوتیک در مایه‌های اصلی کارش مشهود است که ریشه در دوران کودکی اش دارد. همین سبب شد تا او قصه گویی فوق العاده باشد. تعلق او به ژانر و سینمای اکسپرسیونیسم در اولین انیمیشنش به نام «سیاه و سفید» دیده می‌شود. ترکیب تمام این عوامل باعث پیدایش دنیای برتون شد که در سینمای حال حاضر منحصر به فرد است. او دنیای کمیک استیریپ را وارد سینما کرد و تخیل و سورئالیست را دستمایه آثارش قرار داد. توانایی تیم برتون سبب شد تا تهیه کنندگان زیادی به او پیشنهاد ساخت فیلم دهند بنابراین اولین فیلم او با بودجه زیاد به نام «بتمن» کلید خورد. در طول ساخت این فیلم سینمایی برتون دچار مشکلات بسیار فراوانی شد و از آن به عنوان شکنجه و بدترین تجربه اش یاد کرد.

«ادوارد دست قیچی» نام متفاوت‌ترین و نخستین فیلم به کارگردانی تیم برتون بود که نویسندگی آن را نیز خود او با همکاری کارولین تامسن برعهده داشت. این فیلم نشان دهنده اوج خلاقیت و نگاه متفاوت این کارگردان است. فیلم دست قیچی امضا تیم برتون است. داستان درباره شخصی به نام ادوراد است که به دست پیرمردی مخترع ساخته شده است و به جای انگشتان دست قیچی دارد. پیرمرد قبل از تکمیل ادوارد از دنیا می‌رود و او در قلعه متروک تنها می‌ماند تا جایی که او به شهر می‌آید و با اتفاقات عجیبی رو به رو می‌شود.

در فیلم ادوارد دست قیچی ترکیبی از سمبولیسم و رویکرد روانکاوی دیده می‌شود. قیچی که در دستان او است نماد قابلیت‌های او و مشکلاتی است که برایش ایجاد می‌کند. در فلش بک‌های فیلم شاهد ساختن مجسمه‌های یخی هستیم و تلاش برای نشان دادن عواطف این شخصیت با دستان قیچی حالت خود دیگران را زخمی می‌کند و دچار اتفاقات تلخی می‌شود. می‌توان گفت برتون این نکته‌ای غم انگیز را می‌گوید که فرد اینچنینی از داشتن عملکرد مطلوب عاجز است و برای اینکه به کسی آسیبی نزند باید در انزوا بماند. فیلم‌های برتون برآمده از درونی‌ترین احساسات و تجربه‌های او است. برای مثال فیلم ادوار دست قیچی که می‌توان گفت روایت دوران نوجوانی این کارگردان است زمانی که در ارتباط گرفت با جامعه دچار مشکل شده بود.

«آلیس در سرزمین عجایب» ترکیبی از فیلم و پویانمایی رایانه‌ای به سبک تخیلی در سال ۲۰۱۰ ساخته شد. آلیس در سرزمین عجایب همان چیزی است که تخیل خلاق بیننده را پرورش می‌دهد و ذهن‌ها را به درون دنیای فانتزی می‌برد. تیم برتون با ترکیب انیمیشن و عروسک به خلق روایت خود پرداخته است. جذابیت روایت زمانی دوچندان می‌شود که تصاویر گرافیکی و جلوه‌های ویژه نما‌ها را تکمیل می‌کنند. شخصیت‌های مثبت و منفی با نمادپردازی رنگ‌ها به خوبی مشخص شده اند. شخصیت مثبت در فضای روحانی و نورانی و پاک زندگی می‌کند، اما خواهرش که نقش پلیدی دارد با فضاسازی سیاه و قرمز نمادپردازی شده است. افرادی که در فضای منفی هستند به دستور ملکه صورت‌های خود را با ماسک‌هایی بزرگ کرده اند تا خود را شبیه چهره‌ای بدفرم ملکه کنند.

«چارلی و کارخانه شکلات سازی» اقتباسی از کتابی به همین نام نوشته رولد دال است. پسرک فقیری به نام چارلی بعد از بردن جایزه‌ای که وونکا در شکلات هایش مخفی کرده بود به کارخانه شکلات سازی عجیب و غریب دعوت می‌شود تا در کنار برنده گان دیگر فرایند ساخت شکلات‌ها و شیرینی‌های خاص ویلی وونکا را از نزدیک ببیند. او در آخر متوجه می‌شود تمام داستان برای پیدا کردن جانشین بوده و ویلی وونکا قصد دارد از بین برندگان یک نفر را انتخاب کند تا تمام کارخانه برای او شود. صحنه‌های ابتدایی فیلم بیننده با چهار کودک و خلقیات آن‌ها به یکباره آشنا می‌شود. آگوست پسری شکمو و حریص، ورونیکا دختری لوس که همه چیز را می‌خواهد، ویولت دختری که دائم آدامس میجود، مایک پسری که از جلوی تلویزیون تکان نمی‌خورد و چارلی قهرمان داستان. تمام شخصیت‌ها به صورت و کاریکاتوری معرفی می‌شوند و بیننده را ترغیب می‌کنند تا انتها به تماشای فیلم بنشینند. ویلی ونکا شخصیت عجیب و غریب و ناآشنای داستان است که همین امر برگه برنده‌ای برای برتون محسوب می‌شود. حال شخصیت عجیب در دنیای رنگارنگ و خارق العاده‌ای کارخانه به جذابیت داستان اضافه می‌شود.

فیلم «سیاره میمون ها» در ژانر علمی_ تخیلی در سال ۲۰۰۱ براساس رمان پیر بول ساخته شد. تیم برتون معتقد بود این فیلم درباره میمون‌ها و انسان‌ها است که رفتار تازه‌ای را نسبت به یکدیگر در پیش می‌گیرند. این فیلم درباره نگاه ما به خود و دنیای ما و برداشتمان از میمون‌ها است. آنان، چون به ما خیلی نزدیک و مشابه و در عین حال دور هستند مایه هراس ما می‌شوند. طرح قصه درباره‌ی یک سفر فضایی است در سال ۲۰۲۹ رخ می‌دهد. انسان‌ها و میمون‌هایی که از نظر ژنتیکی در آن‌ها تحولاتی ایجاد شده در این سفر همراه یکدیگر هستند، اما در اثر برخورد با یک طوفان الکترومغناطیسی در فضا گم می‌شوند. مارک خلبان سفینه است در سیاره‌ی میمون‌ها فرود می‌آید و در آنجا با میمونی روبه رو می‌شود که فعال حقوق بشر است. جهان میمون‌ها نسبت به انسان‌ها منسجم‌تر است.

تیم برتون برای ساخت این فیلم تحقیقات گسترده‌ای درباره رفتار میمون‌ها انجام داده است. برتون دراین باره می‌گوید: «یک دلیل آنکه میمون‌ها تا به حال دوام آورده و نسل آن‌ها منقرض نشده این است که خیلی قوی اند. آن‌ها واقعا آن چیزی نیستند که اکثر مردم فکر می‌کنند. میمون‌ها می‌توانند خیلی ترسناک باشند. آن‌ها شاید به مردیم لبخند بزنند و زیبا و بانمک جلوه کنند، اما در پس این برخورد دوستانه رفتار‌های تند و خشن تری نهفته است». در این فیلم حیوانات مکار و حیله گر هستند. تیم برتون در ۵ مارس ۲۰۱۰ نشان افتخار شوالیه هنر و ادب را از وزیر فرهنگ فرانسه دریافت کرد.