جمشید سماواتیان دغدغه حفظ میراث ایرانی داشت/توجه به هنرمندان نوپا

مهرداد فلاح هنرمند نقاش که از شاگردان زنده‌یاد جمشید سماواتیان است، درباره آن مرحوم و سبک آثارش به خبرنگار مهر گفت: من از حدود یک دهه پیش افتخار آشنایی و بهره‌مندی از محضر استاد سماواتیان را داشتم و این آشنایی به واسطه زنده‌یاد صادق تبریزی صورت گرفت. در این سال‌ها بسیار از ایشان آموختم و خوشحالم در طول زندگی افتخار شاگردی آن زنده‌یاد را داشته‌ام. سبک استاد سماواتیان در اجرای آثاری نوجویانه با بن مایه‌های انتزاعی و کهنه‌نما عمدتاً به شکل پتینه خلاصه می‌شود و در واقع ایشان کهنه‌کاری را به هنر معاصر آوردند. وی، استاد استفاده از ورق‌های طلا، نقره و پتینه و مبدع این سبک از نقاشی در ایران به حساب می‌آید.

وی تصریح کرد: طی سال‌ها، این سبک استاد سماواتیان بسیار مورد توجه قرار گرفت و هنرمندان بسیاری از آن پیروی کردند. این هنرمند فقید در درجه اول در پی آن بود تا میراث ایرانی را حفظ کند و از سویی دیگر هنرش جنبه اعتراضی داشت، چراکه این آثار در واقع واکنشی بود نسبت به این مساله که از میراث کهن ایرانی به درستی محافظت نشده است.

فلاح اظهار کرد: استاد سماواتیان اهمیت بافت و تکسچر را دریافت و بر اساس اقتضای کار از گچ و گل به جای رنگ روغن استفاده می‌کرد که تأثیر بیشتری روی مخاطب داشته باشد. او، شاگرد استاد حیدریان آخرین نقاش دوره کمال‌الملک بود و افتخارش شاگردی حیدریان بود. از نسل دوم نقاشان نوگرای ایران بود و در دوره‌ای در دانشکده هنرهای زیبای تهران هنرآموزی کرد که هم آموزه‌های علی‌محمد حیدریان در دانشکده نفوذ داشت و هم استادانی نوگرا چون محمود جوادی‌پور به کار آموزش اشتغال داشتند.

وی همچنین توضیح داد: جمشید سماواتیان با تأثیر از هنرهای سنتی و دیوارنگاره‌های عصر صفویِ زادگاهش اصفهان، آثاری را خلق کرد که یادآور و نشان‌دهنده گذر زمان و تخریبی است که بر هنرهای سنتی ایران رفته است. استاد سماواتیان با تسلط بی‌نظیر بر انواع ابزارها و تکنیک‌های غیرمتعارف، به احیای هنر گذشته ایرانی با نگاهی نو و بن‌مایه‌های انتزاعی اهتمام ورزید. او در نقاشی‌های نیمه‌فیگوراتیو خود از موادی چون خاک، گل، گچ، مواد ترکیبی، ورق‌های طلا و نقره همراه با شیوه‌های مختلف پتینه‌کاری بهره گرفت تا فرسودگی، ریختگی و تَرَک‌ها را به نمایش بگذارد. همین استفاده از مواد غیرمتعارف به آثار او خصوصیتی معاصر بخشیده است. هنرمندان بسیاری در آثار خود از سماواتیان اقتباس کرده‌اند و بسیاری از نقاشانی که در زمینه سنتی کار می‌کنند از تکنیک‌های او به شکل مستقیم یا غیر مستقیم استفاده کرده‌اند.

این هنرمند نقاش با بیان اینکه آخرین بار پنج روز قبل از ابتلاء به کرونا با استاد سماواتیان دیدار داشته است، گفت: استاد سماواتیان جهان‌بینی خود را داشت و نقاشی را بر مبنای دل خود کار می‌کرد. ایشان با اینکه خود سال‌ها در خادم آباد شهریار زندگی درویش مسلکانه‌ای را به دور از هیاهوی هنر و در عزلت در پیش گرفته بود اما شخصیت سخاوتمندی داشت و عوائد حاصل از فروش آثارش را صرف امور خیریه و کمک به نیازمندان خادم آباد و هنرمندان نوپایی کرد که به دلیل مسائل معیشتی از مسیر هنری خویش بازمانده بودند.

وی در پایان مهم‌ترین دستاورد جمشید سماواتیان را نقاشی دانست که میراث خود را با رنج و سختی و سرمستی خلق کرد و در تاریخ هنر معاصر ایران باقی گذاشت و افزود: من افسوس می‌خورم که هنر ایران مرد بزرگ و خودساخته‌ای را از دست داد. استاد سماواتیان ستون هنر ایران بود، کسی که زنده یاد صادق تبریزی از ایشان به عنوان پدر پتینه ایران یاد می‌کرد. هر چند رفتنِ این هنرمند بزرگ ضایعه‌ای دردآور برای جامعه تجسمی ایران است، با این حال من باور دارم که او فقط جسم خاکی‌اش را تسلیم مرگ کرد. او در بین ماست و میراث گران قدرش تا ابد در قلب یکایک ما باقی خواهد ماند.

جمشید سماواتیان نقاش پیشکسوتِ نوگرا صبح جمعه ۲۳ مهرماه ۱۴۰۰ بر اثر عارضه قلبی در خانه خود در خادم آباد شهریار درگذشت. این هنرمند که در هفته‌های گذشته به خاطر ابتلاء به بیماری کرونا در بیمارستان بانک ملی تهران بستری شده بود، در ۸۳ سالگی رخت از این عالم خاکی بست و به دیار باقی شتافت. جمشید سماواتیان متولد ۱۳۱۷ در اصفهان بود و کار هنری را از کودکی آغاز کرد. از سال ۱۳۳۸ وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و نخستین نمایشگاه انفرادی او سال ۱۳۴۳ در هتل هیلتون تهران برگزار شد. آخرین نمایشگاه انفرادی او با نام «میراث» بهمن ۱۳۹۹ در گالری نگر برگزار شد. او همچنین دارای نشان درجه یک هنر (دکترا) در نقاشی و عضو مؤسسه هنرمندان پیشکسوت ایران بود.