شب‌های تاریک تلویزیون/ ریل سریال‌سازی در صداوسیما تغییر خواهد کرد؟

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- رعنا مقیسه؛ سراغ خاطره بازی و نوستالژی اگر نرویم، سریال‌های تلویزیون همیشه یکی از مهمترین دلایل مخاطبان برای دنبال کردن صداوسیما به حساب آمده‌اند. حتی بسیاری از سریال‌های قدیمی هنوز دلیل مهمی برای خانواده‌های ایرانی مخاطب تلویزیون محسوب می‌شود تا همچنان به سراغ تلویزیون بیایند. افول کیفیت سریال‌های تلویزیونی، اما آنقدر در سال‌های اخیر پررنگ بوده است که مخاطبان، منتقدان و رسانه‌ها را بار‌ها در این باره هم نظر کرده است. واقعیت این است که به نسبت سال‌ها و دهه‌های قبل در مجموع سریال‌های شبکه‌های سراسری تلویزیون به شدت دچار افت کیفی شده‌اند. اتفاقی که می‌توان آن را حاصل عملکرد دو بخش از صدا و سیما دانست؛ گروه فیلم و سریال شبکه‌های مختلف تلویزیون و البته سیما فیلم.

تولیدات گروه فیلم و سریال شبکه‌های سه، یک دو و پنج که در سال‌های قبل می‌شد از هر کدام چند سریال قابل قبول نام برد و حتی تا سال‌های ابتدایی دهه نود بهترین سریال‌های کیفی تلویزیون در سال را می‌ساختند، به شدت دچار افول شده است. مسئله‌ای که در جای خود به بررسی مفصل تری نیاز دارد. جدا از این گروه‌ها، اما بخشی از افت کیفیت سریال‌های تلویزیون به عملکرد سیما فیلم به عنوان نهادی که وظیفه ساخت سریال‌های با کیفیت را برعهده دارد برمی‌گردد. تا قبل از دهه ۸۰ همه مراحل ساخت سریال‌های شبکه‌های مختلف در دست گروه فیلم و سریال شبکه‌ها بود. تا اینکه اوایل دهه ۸۰ مصوبه‌ای در سازمان صداوسیما به تصویب رسید که بر اساس آن سریال‌های همه شبکه‌ها باید در شورای سیما فیلم مصوب شود و بعد از آن کار در مراحل اجرایی به گروه‌های فیلم وسریال واگذار خواهد شد.

این مصوبه البته تا حدود سال ۹۶ و حضور حسین کرمی چندان جدی گرفته نمی‌شد. کرمی البته برای عملیاتی شدن این مصوبه تلاش کرد، اما در نهایت این مصوبه پس از حضور جواد رمضان نژاد در مسند سیما فیلم به صورت جدی در سازمان دنبال شد. در درجه اول تعداد تولیدات کمتر سیمافیلم نهاد نسبت به گروه فیلم و سریال شبکه‌ها و در وهله بعد ماموریت سیمافیلم برای تولید سریال‌هایی با کیفیت الف‌ویژه و الف و البته تاثیرگذاری در تولیدات شبکه‌ها باعث می‌شود تا بتوان در مجموع ارزیابی دقیق‌تری از عملکرد این نهاد نسبت به گروه‌های فیلم و سریال ارائه داد. البته که تمرکز بر سیمافیلم حتما به معنای نادیده گرفتن عملکرد به شدت ضعیف برخی گروه‌های فیلم و سریال شبکه‌ها نخواهد بود.

شکست سیمافیلم در سریال‌های مناسبتی

واقعیت این است که سیمافیلم در سال‌های اخیر و دوره مدیریت جواد رمضان نژاد کارنامه چندان مثبتی از خود به جا نگذاشته است. با اینکه رمضان‌نژاد زمان انتخاب برای مدیریت سیمافیلم فردی امیدوارکننده برای قبول این مسئولیت بود، اما عملکرد دوساله او نشان می‌دهد سیمافیلم هم توفیق چندانی در تولید سریال‌های باکیفیت و بهبود روند سریال‌سازی تلویزیون به دست نیاورده است. نگاهی به سریال‌های مناسبتی سالی که گذشت نشان می‌دهد که سریال‌سازی در تلویزیون همچنان در سراشیبی افول است. نون خ را احتمالا باید بهترین سریال نوروز ۱۴۰۰ تلویزیون دانست. سریالی که البته به نسبت دو فصل قبلی خود در رتبه پایین‌تری می‌ایستد و شاید بتوان گفت اگر مجموعه گاندو با همه نقد‌ها و ضعف‌های پرشمارش در نوروز ۱۴۰۰ پخش نمی‌شد تلویزیون یک شکست جدی در سریال‌های نوروزی را تجربه می‌کرد.

پس از آن و در ماه رمضان ۱۴۰۰ اوضاع بدتر هم می‌شد. سریال‌های رمضانی تلویزیون از یاور گرفته تا احضار که ساخته خود سیمافیلم هم بود صدای همه مخاطبان و منتقدان را بلند کردند و یک رمضان بسیار ضعیف را برای تلویزیون ساختند. نداشتن ساختار، قصه و فیلمنامه پرکشش، کارگردانی به شدت ضعیف، دیالوگ‌های کلیشه‌ای و آبکی، بازی‌های ابتدایی و مصنوعی، مشکلات فنی و به طور کلی هرآنچه یک سریال برای دیده نشدن نیاز دارد در سریال‌های رمضانی تلویزیون جمع شده بودند. مدیران سازمان و سیمافیلم البته پس از ماه رمضان و با بالاگرفتن نقد‌ها با آمار‌هایی از مخاطبان و درصد رضایت نتیجه عملکرد تلویزیون در ماه رمضان ۱۴۰۰ را مثبت ارزیابی کردند و حتی مجید اکبرشاهی مدیرگروه فیلم و سریال مرکز سیمافیلم گفت: «ما این احساس را نداریم که کیفیت‌ها پایین است.» و ادامه داد: «من با قاطعیت می‌گویم سریالی مثل «احضار» به لحاظ درام و قصه شاید در ۲ سال گذشته نظیر ندارد و من کاری که این چنین قصه درست، منسجم، روان و پرکشش داشته باشد به خاطر نمی‌آورم.»

این رویکرد که در مجموع در سازمان صداوسیما در زمان مدیریت علی عسکری وجود داشت و مدیران هیچگاه حاضر به پذیرفتن واقعیت‌های تلویزیون در نگاه مخاطبان نبودند حالا به نظر می‌رسد در ضعف شدید سریال‌سازی تلویزیون نیز سهیم است. محرم و صفر ۱۴۰۰ هم برخلاف ادوار گذشته سریال مناسبتی از شبکه‌های مختلف تلویزیون پخش نشد.

سریال‌های چندفصلی در سراشیبی افول

جدا از سریال‌های مناسبتی اگر نگاهی به سریال‌های ساخته شده در مرکز سیمافیلم و یا با نظارت آن‌ها در سال اخیر بیندازیم هم نتیجه چندان متفاوت نخواهد بود. زیرخاکی، از سرنوشت، بچه مهندس و پایتخت ۶ که جزو مجموعه‌های چند قسمتی تلویزیون محسوب می‌شوند همگی دچار افت کیفی شده‌اند. تا جایی که می‌توان آخرین فصل هرکدام از این سریال‎‌ها را ضعیف‌ترین آن‌ها به حساب آورد. سریال‌هایی که بعضا تبدیل به برندی برای تلویزیون شده بودند، اما در قسمت نهایی به هیچ وجه نتوانستند رضایت مخاطبان را جلب کنند.

دادستان و خانه امن هم که از تولیدات سیمافیلم به حساب می‌آیند در زمان پخش با نقد‌های گوناگون و عدم رضایت شدید مخاطبان مواجه شدند. سریال‌هایی به غایت ضعیف و ابتدایی که مخاطب را از ادامه تماشای آن‌ها پشیمان می‌کردند و حتی اعتبار سریال‌سازی تلویزیون را نیز بیش از پیش زیر سوال بردند. درکنار اینها، اما سریال‌های زیادی هم در دست تولید است. جشن سربرون، بنی‌صدر، طلاق، سرجوخه، حضرت معصومه (س) و البته سریال سلمان فارسی و شهید باکری که اغلب با درجه کیفی بالا و الف‌ویژه درحال تولید هستند. در این بین اظهارات کارگردان‌های دوسریال مهم سلمان و شهید باکری درباره مشکلات ساخت این سریال‌ها نیز قابل تامل است.

از پروژه‌های الف ویژه چه خبر؟

بیشتر از یک سال است که مینی سریال هفت قسمتی شهید باکری در پیش تولید و تولید مانده است. مینی سریالی که سیمافیلم ساخت آن را به هادی حجازی فر سپرده است تا هم کارگردانی و هم نقش مهدی باکری را بر عهده داشته باشد. حجازی فر هر از گاهی در صفحه شخصی خود اطلاع رسانی‌هایی نسبت به این سریال هم انجام می‌داد و مشکلاتش را هم خبری می‌کرد. او سال گذشته از نبود همکاری و پشتیبانی برای لوکیشن سریال نوشت و چندی بعد یعنی در آبان ماه سال ۹۹ با تشکر از فرمانده ارتش و حل مشکل یکی از لوکیشن‌ها خبر داد. حجازی فر بعد از ماه‌ها به تازگی در برنامه‌ای اینترنتی در مقابل پژمان جمشیدی ظاهر شد و با اشاره به متوقف شدن ساخت سریال اعتراض خود را نسبت به نبود پشتیبانی‌ها برای ساخت این پروژه اعلام کرد. حجازی فر در این برنامه که بخش‌هایی از آن در شبکه‌های اجتماعی هم بازتاب پیدا کرد گفت: «عاشورا آخرین کار من به عنوان کارگردان و بازیگر در حوزه دفاع مقدس است و دیگر از ده کیلومتری آثاری با این موضوعات رد نمی‌شوم.»

او همچنین درباره برخی از مشکلات گفت: «ما برای هر گلوله دوشکا ۷۰ هزار تومان باید پرداخت می‌کردیم و این درد را ما باید به چه کسی بگوییم.» داوود میرباقری کارگردان سریال سلمان نیز درد دل‌هایی از این جنس داشت و از مشکلات بی‌شمار ساخت سریال‌های تاریخی و عدم همکاری و پشتیبانی نهاد‌های مختلف گلایه کرد. اظهاراتی که البته پس از آن‌ها خبری از موضع‌گیری رسمی سیمافیلم و شفاف‌سازی این مشکلات نشد. پروژه‌هایی که از مهمترین ماموریت‌های رمضان‌نژاد در دوران مسئولیتش در سیمافیلم به حساب می‌آیند و همچنان هم به سرانجام نرسیده‌اند.

ارقام بالاتر، کیفیت نازل‌تر

شفاف نبودن اعداد و ارقام تولید سریال هم نکته دیگری است. از پایتخت ۶ با وجود تنزل شدید کیفی در زمان پخش اعداد و ارقام عجیبی برای دستمزد عوامل به گوش می‌رسید. ارقامی که با گفته‌های اخیر احسان محمدحسنی رئیس سازمان اوج به واقعیت هم نزدیک‌تر شده‌اند. محمدحسنی با اشاره به اینکه قرار بود فصل ۶ هم با همکاری سازمان اوج و با اضافه شدن بیست به رقم قرارداد قبلی تولید شود گفت: «عددی که صداوسیما با پایتختی‌ها به نتیجه رسیدند، دو برابر هزینه پایتخت پنج بود.» بحث پرداخت ارقام نسبتا بالا درباره سریال‌های دیگری مثل دادستان نیز در این مدت وجود داشته است. این موضوع که موید پرداخت دستمزد‌های بالاتر در این مرکز است در کنار وجود منابع مالی بیشتر و پرداخت‌های به موقع‌تر در سیمافیلم باعث شده تا تهیه‌کننده‌ها تمایل بیشتری برای کارکردن با این نهاد داشته باشند، اما به نظر می‌رسد به لحاظ کیفی با وجود هزینه‌کرد‌ها سیمافیلم نتوانسته کیفیت سریال‌ها را بالا ببرد.

در نهایت باید گفت سیمافیلم به طور ویژه و پس از آن گروه فیلم و سریال شبکه‎‌ها همه در تولید سریال‌های تلویزیونی دچار شکست‌های جدی شده‌اند. روندی که هم به ریزش مخاطب تلویزیون منجرشده و هم اعتبار سریال‌سازی تلویزیون با سوابق درخشانی مثل مدارصفر درجه و... را دچار خدشه کرده است. این اوضاع با وجود شرایط سینما در این سال‌ها و شیوع کرونا کمک بزرگی به وی‌او‌دی‌ها و تولیداتشان کرده است. پلتفرم‌هایی که هرچند در حال حاضر بهترین تولیدات سریال در کشور را دارند، اما توانسته‌اند با شرایط فعلی انحصاری جدی برای خود ایجاد کنند و بعضا حقوق مخاطب را نادیده بگیرند. از اولویت‌های رئیس صداوسیما در دوره جدید حتما اصلاح روند سریال‌سازی تلویزیون چه در سیمافیلم و چه در گروه‌های فیلم و سریال شبکه‌ها است. روندی که البته احتمالا پیمان جبلی به آن فکر می‌کند و خبری که به تازگی از تصمیم جدید سازمان برای تصویب فیلمنامه‌ها و ساخت سریال‌ها منتشر شده موید همین موضوع است. با اینهمه باید گفت این تصمیم با واقعیت‌های مدیریت سازمان صداوسیما و روند سریال‌سازی نشدنی به نظر می‌رسد و با احتمال بالایی به بهبود کیفیت و حتی کمیت سریال‌های تلویزیون کمکی نخواهد کرد.