مهمترین اثر شهید مصطفی خمینی «تفسیر القرآن الکریم» است

خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- نگار احدپور اقبلاغ: امروز اول آبان سالروز شهادت آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، فرزند گرانقدر و یار و مشاور امین امام خمینی (ره) است. او از روحانیون و علمای شاخص حوزه‌های قم و نجف محسوب می‌شد که در جریان نهضت اسلامی و تصمیم‌گیری‌های کلان انقلاب نقشی اساسی ایفا کرد. بزرگ‌مردی که جایگاه علمی و ویژگی‌های اخلاقی‌اش زبانزد هم‌عصران وی است.

سید مصطفی خمینی، اولین فرزند امام خمینی در ۲۱ آذر ۱۳۰۹ دیده به جهان گشود. او از همان سنین کودکی تحت تأثیر محیط مذهبی و علمی زندگی خود رشد کرد و پس از طی آموزش‌های مرسوم در مکتب خانه‌ها و دوره دبستان، در ۱۵ سالگی به حوزه علمیه قم وارد شد و به فراگیری علوم و تحصیلات حوزوی پرداخت. دیری نگذشت که نبوغ خود را در حوزه علمیه قم نشان داد و در کمتر از ۶ سال، دوره مقدماتی و سطح حوزه را به پایان رساند، او به زودی پله‌های ترقی را پیمود و پس از گذراندن دوره‌های مقدماتی، سطوح عالی و دوره خارج فقه و اصول و شاگردی نزد اساتید بزرگ و مطرح آن زمان از جمله آیت الله بروجردی، آیت الله محقق داماد و همچنین پدر بزرگوارشان، حضرت امام (ره) و نیز بهره مندی از اساتید فلسفه آن دوران از جمله مرحوم عبدالحسن رفیع قزوینی و علامه طباطبایی، در ۲۷ سالگی به درجه اجتهاد نائل آمد.

به مناسبت سالروز شهادت این عالم انقلابی با حجت الاسلام علی کمساری، رئیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی به گفت و گو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید.

جایگاه علمی خاص شهید مصطفی خمینی

رئیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ویژگی‌های علمی شهید مصطفی خمینی را برجسته توصیف کرد و گفت: کسب درجه اجتهاد در سنین جوانی نشان دهنده شخصیت علمی مبرز و هوش و استعداد و تلاش و کوشش علمی آیت الله مصطفی خمینی است که البته زبانزد معاصرشان در حوزه بوده به گونه‌ای که حتی برخی از شاگردان ایشان نقل می‌کنند، ایشان یکی از بزرگترین مستشکل ها (اشکال گیرندگان و سوال کنندگان) درس حضرت امام (ره) بوده است و ایرادات، اشکالات و سوالات شأن به گونه‌ای جدی بود که امام (ره) علی رغم اینکه به سوالات غیرجدی واکنشی نشان نمی‌دادند، اما سوالات آقا مصطفی را با تأمل و دقت گوش و به دقت پاسخ می‌دادند و همین امر نشان دهنده جایگاه علمی بالای ایشان است.

تفسیرالقرآن الکریم اثر ویژه اما ناتمام شهید حاج آقا مصطفی

کمساری تصریح کرد: در مدت عمر کوتاه ۴۷ ساله، آثار بسیار ارزشمندی از ایشان منتشر و به جای مانده که برخی از آنها چاپ و برخی دیگر هنوز به چاپ نرسیدند که از جمله آنها می‌توان القواعد الحکمیه (حاشیه بر اسفار)، کتاب البیع (دوره کامل مباحث استدلالی بیع در سه جلد)، مکاسبه محرمه (در دو جلد)، مبحث اجاره، مستند تحریرالوسیله، تعلیقه‌ای بر عروة الوثقی، تحریرات فی الاصول (از اول اصول تا استصحاب تعلیقی)، شرح زندگانی ائمه معصومین علیه السلام (تا زندگانی امام حسین علیه السلام)، کتاب الاصول، القواعد الرجالیه، کتابی در مبحث نکاح، حاشیه بر شرح هدایه، ملاصدرا، حاشیه بر مبدأ و معاد ملاصدرا، حواشی بر وسیلة النجاة آقا سید ابوالحسن اصفهانی، تطبیق هیئت جدید بر هیئت نجوم اسلامی، حاشیه بر خاتمه مستدرک و مهمترین اثر ایشان تفسیر القرآن الکریم (در چهار جلد است که ناتمام می‌باشد) را نام برد.

جایگاه سیاسی و اجتماعی شهید مصطفی خمینی

رئیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی افزود: در کنار وجهه علمی حاج آقا مصطفی، وجهه اجتماعی، سیاسی و مبارزاتی شهید هم بسیار پر رنگ است، ایشان از همان ابتدای نهضت حضرت امام (ره) در سال ۱۳۴۲ در کنار امام وارد فعالیت‌های سیاسی شدند و حتی بعد از دستگیری امام در قیام ۱۵ خرداد، آقا مصطفی علاوه بر اینکه برای آزادی امام تلاش فراوان کردند، با ارسال و توزیع اعلامیه‌ها و پیام‌های امام برای روحانیون و طرفداران و مردم انقلابی، پیگیر امور مربوط به نهضت هم بودند و اجازه ندادند در غیاب حضرت امام، این حلقه ارتباطی قطع شود.

در کنار وجهه علمی حاج آقا مصطفی، وجهه اجتماعی، سیاسی و مبارزاتی شهید هم بسیار پر رنگ است، ایشان از همان ابتدای نهضت حضرت امام (ره) در سال ۱۳۴۲ در کنار امام وارد فعایت‌های سیاسی شدند

وی در ادامه به دستگیری و تبعید شهید مصطفی خمینی (ره) اشاره و عنوان کرد: پس از اینکه حضرت امام (ره) در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ پس از سخنرانی در اعتراض به لایحه کاپیتولاسیون و دستگیری و تبعید ایشان به ترکیه، حاج آقا مصطفی نیز به اتهام اقدام علیه امنیت ملی، در آن ماجرا دستگیر و پس از تبعید امام در ۱۴ دی ماه ۱۳۴۳، ایشان نیز توسط ساواک تبعید و در یکی از روستاهای ترکیه به امام پیوستند تا از این فرصت بهره گرفته و به صورت جدی به تدوین کتب و مباحث علمی در کنار استاد و پدر بزرگوار خود مبادرت ورزند.

تنها یار و همدم امام خمینی در روزهای تبعید

کمساری خاطرنشان کرد: بعد از اینکه امام در ۱۳ مهر ۱۳۴۴ از ترکیه به عراق تبعید شدند، در میان غربت، تنهایی، ناآشنایی و بی کسی در فرودگاه بغداد، باز هم تنها کسی که در کنار امام حضور داشت، حاج آقا مصطفی بود. پیگیری امور و پیگیری اینکه حضور امام (ره) در بغداد به رغم نقشه رژیم پهلوی و ساواک، یک حضور منفعل قلمداد نشود و امام در حاشیه قرار نگیرد. تلاش‌ها، مجاهدت‌ها و پیگیری‌ها و ارتباطاتی که آقا مصطفی برقرار کرد، بسیار تأثیرگذار بود و شاید یکی از درخشان‌ترین، دوران حیات سیاسی و اجتماعی ایشان را تشکیل داد. ایجاد بیت امام (ره) و مدیریت آن، همچنین ارسال پیام‌ها و اعلامیه‌های امام به ایران و سایر کشورها، ایجاد شبکه ای برای ارسال آنها از جمله برکات وجودی حاج آقا مصطفی و مدیریت ایشان قلمداد می‌شود.

درگذشت مشکوک فرزند امام

وی افزود: قاعدتاً چنین شخصیتی با این عظمت از نظر علمی، هوش سیاسی و مدیریتی، طبعاً مورد حساسیت بیشتر دستگاه ساواک قرار می‌گرفت، اما در ۱ آبان ۱۳۵۶ در حالی که ایشان هیچ‌گونه سابقه بیماری نداشتند، در یک اتفاق مشکوک، از دنیا رفتند، در حالی که پزشکان عراق اعتقاد داشتند که ایشان مسموم شده و مرگشان طبیعی نبوده، دولت عراق و ساواک اصرار داشتند که علت مرگ را سکته قلبی اعلام کنند، به هر حال حضرت امام با درخواست کالبد شکافی موافقت نکردند و بدین ترتیب حاج آقا مصطفی، در سن ۴۷ سالگی در آبان ماه سال ۱۳۵۶ در نجف اشرف به ملاقات الهی نائل شدند و قبر مطهرشان در جوار جد بزرگوارشان امیرالمومنین علی (ع) در ایوان نجف مدفون شدند و به فوز عظمای مجاورت در جوار امیرالمومنین (ع) نائل شدند.

حاج آقا مصطفی الطاف خفیه خداوند برای امت اسلامی بود

رئیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) تصریح کرد: حضرت امام (ره) در سخنرانی که در ۱۰ آبان ۱۳۵۶ در نجف انجام دادند، در گذشت حاج آقا مصطفی را از الطاف خفیه الهی دانستند و ایشان را امید آینده اسلام خواندند. این لطف خفیه الهی بودن، را می‌توان از این جهت مورد توجه قرار داد که درگذشت ایشان موجب تشدید مبارزات مردم بر علیه حکومت پهلوی و تحکیم انقلاب و موجب وحدت و یکپارچگی در میان گروه‌های مخالف حکومت پهلوی شد و این امر باعث خاموش نشدن آتش اعتراضات مردمی علیه رژیم منحط پهلوی در جای جای کشور به بهانه هفتم و چهلم آقا مصطفی در کشور می‌شد.

وی در پایان افزود: این شمه ای بود از زندگی کوتاه اما سراسر برکت و مثمر ثمر شخصی که به تعبیر حضرت امام (ره) امید اسلام بوده و اگر حضور داشت، قطعاً می‌توانست بیش از این به اسلام و ایران و انقلاب خدمات شایسته‌تری ارائه کند. در خصوص ایشان تا به حال کتب و کنگره‌های متعددی نوشته و برگزار شده، برخی از آن آثار از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره) منتشر شده است، یک مستند هم از زندگی ایشان به خصوص در مقطع شهادت ایشان تحت عنوان امید اسلام تهیه و بارها از شبکه‌های مختلف صدا و سیما پخش شده، ولی به نظر می‌رسد، این شخصیت همچنان زوایا و وجوهات پنهان زیادی دارد که جا دارد پژوهشگران حوزه دین نسبت به وجه علمی شخصیت حاج آقا مصطفی بیشتر بپردازند.