روایت نویسنده دانمارکی از جنگ‌های افغانستان/از روسیه تا طالبان!

به گزارش خبرنگار مهر، رمان «اولین سنگ» نوشته کارستن ینسن و ترجمه وفا دبیری آبکناری، با شمارگان هزار نسخه، ۹۲۰ صفحه (در دو جلد) و بهای ۱۵۰ هزار تومان در تابستان ۱۳۹۹ توسط نشر هنوز در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. کتاب به خوبی به فارسی درآمده و قلم مترجم در برگردان نیز خوب است.

رمان «اولین سنگ» سرنوشت جنگ افغانستان را از دیدگاه انسان دوستانه کارستن ینسن، خبرنگار دانمارکی حاضر در جنگ‌های افغانستان، روایت می‌کند. داستان آسیب‌های جنگ را به تصویر می‌کشد. خواننده همراه جوخه‌ای داوطلب از جوانان دانمارکی از پایگاه بیرون می‌آید و روستاها و شهرهای افغانستان را از هلمند تا حیاط خلوت افغانستان در کویته پاکستان درمی‌نوردد. او شاهد دگرگونی آنهاست. با خوشی‌شان می‌خندد و با دردشان می‌گرید.

«اولین سنگ» داستانی است هیجان‌انگیز که همه دست‌اندرکاران جنگ را یک به یک به تصویر می‌کشد از طالبان و نیروهای ناتو، دولت ناکارآمد و فاسد، جنگ‌سالاران و شبه‌نظامیان گرفته تا مخوف‌ترین مزدوران خارجی که از دل شرکت‌های خصوصی بیرون آمده‌اند. ینسن کاری می‌کند که خواننده با سربازان دانمارکی پیوسته احساس نزدیکی کند و دریابد که آرمان‌گرایی، عشق و نوع‌دوستی چگونه در کوره جنگ ذوب می‌شود و انتقام، بی‌عدالتی و تروریسم از آن زاده می‌شود.

می‌توان گفت که این داستان حول محور جنگ نیروهای ناتو و ارتش افغانستان با شبه نظامیان طالبان دور می‌زند و در عین حال نگاهی هم به جنگ افغان‌ها با ارتش سرخ و جنگ سالاران باقی مانده از آن دوران می‌اندازد. نویسنده پیچیدگی‌های جنگی نامتقارن را در قالب داستانی هیجان انگیز و زبانی شعرگونه بازگو می‌کند. جنگ پیشین افغانستان در ظاهر جنگ طالبان و دولت افغانستان بود که از طرف نیروهای ناتو حمایت می‌شد. ولی جنگ فقط در این خلاصه نبود. این جنگ مردم افغانستان علیه نیروهای بیگانه هم بود. افغان‌ها این گروه بیگانگان را آمریکایی خطاب می‌کردند، اما اینها در واقع هم در سیاست و هم در تحلیل‌شان از جنگ تفاوت‌های زیادی داشتند. سربازان خارجی هم نمی‌توانستند مردم را از ارتش، طالبان، جنگ سالاران و دیگر گروه‌های درگیر از هم تشخیص دهند.

ینسن برای نوشن این رمان علاوه بر تجربیات طولانی‌اش به عنوان خبرنگار جنگی در افغانستان مدتی را هم در پایگاه عملیات اصلی پرایس که متعلق به نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت (ISAF) در ولسوالی نهر سراج در ولایت هلمند در جنوب کشور افغانستان بود، زندگی کرد. این پایگاه به سال ۲۰۰۶ ساخته شد و تا سال ۲۰۱۲ یک پایگاه عملیات خط مقدم بود و پس از آن گسترش یافت. پرایس از سال ۲۰۰۷ تا ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۳ مرکز فرماندهی واحد ارتشی مرکب از پنج گروهان نیروهای دفاعی سلطنتی دانمارک بود و نیروی زمینی بریتانیا از سال ۲۰۰۶ تا پیش از بسته شدن آن در ۲۰۱۴ در عملیات هریک از آن به عنوان پایگاه نظامی استفاده می‌کردند.

ینسن در پایگاه پرایس شاهد تمرینات نظامی سربازان بود و در کلاس‌هایشان نیز شرکت می‌کرد. «اولین سنگ» نیز به روایت یک گروه سربازان داوطلب دانمارکی می‌پردازد که هرکدام به دلایل مختلفی پا به صحنه این جنگ گذاشته‌اند. گروهی از آنها آرمانخواه هستند و گروهی نیز برای فرار از مشکلات‌شان در دانمارک به این میدان آمده‌اند. برخی از این سربازان نیز برای ثروت اندوزی آمده‌اند و برخی دیگر  جنگ واقعی را با بازی‌های کامپیوتری اشتباه گرفته‌اند.

ینسن مخاطبان را وارد دنیای این جوانان کرده و تغییر و تحولات فکری‌شان را به زیبایی هرچه تمامتر و با زبانی غنی روایت می‌کند و تلاش دارد تا به پرسشی که خود در سرآغاز کتاب مطرح کرده پاسخ دهد: «لابه‌لای گورهای پر و خالی پرسه می‌زنم. چه کسی موجودی این تابوت‌ها را بررسی می‌کند؟ چه کسی سنگ نبشته‌ها را بازبینی می‌کند؟ که بودند آنها که زمانی زنده بودند؟ که هستند آنها زمانی که جان می‌سپارند؟»

ینسن به زیبایی هرچه تمامتر چهره کریه جنگ را به مخاطبان نشان می‌دهد و به همین دلیل هرچند که کتاب در ظاهر مربوط به جنگ افغانستان است، اما می‌تواند مخاطبان جهان و همه کسانی را که درگیری و نبردی را درک کرده‌اند، اقناع کند. جنگ جنایت و خشونت را جایگزین شرافت انسانی و آرمان خواهی می‌کند. از جنگ جز نابودی، نفرت، انتقام جویی و ویرانی چیزی بر جای نمی‌ماند.

اکنون نیز که طالبان دوباره با سلاح و خیانت دولتمردان پیشین حکومت را در دست گرفته‌اند و همان مشی حکمرانی چند دهه پیش خود را در حال پیاده سازی هستند، مطالعه این رمان می‌تواند شناخت مهمی را از وضعیت افغانستان و چرایی به قدرت رسیدن دوباره طالبان به مخاطبان ایرانی ارائه کند. متأسفانه اکنون در بازار ایران منابع کم و محدودی درباره تاریخ معاصر افغانستان وجود دارد. آثاری چون «رمان اولین سنگ» قابلیت جبران کمبود و یا خلأ متون فارسی درباره تاریخ و اوضاع اجتماعی و سیاسی معاصر افغانستان را دارد.

ینسن نویسنده، روزنامه‌نگار، تحلیلگر و منتقد سیاسی و اجتماعی دانمارکی است که به سال ۱۹۵۲ در بندر مارستال به دنیا آمد. او فارغ التحصیل رشته ادبیات از دانشگاه کپنهاگ است و نوشتن را در سال‌های نخستین دهه ۱۹۸۰ با ستون نویسی در روزنامه پولیتیکن آغاز کرد. کار در این روزنامه برای ینسن شهرت و اعتبار به همراه آورد و حوزه فعالیتش به دیگر روزنامه‌های دانمارکی و سایر کشورهای اسکاندیناوی گسترش یافت.

ینسن به سال ۱۹۸۵ سردبیری هفته‌نامه‌ای به نام «جمعه» را در دست گرفت و سال ۲۰۰۱ به عنوان استاد دانشگاه جنوبی دانمارک در مقام تحلیلگر فرهنگی آغاز به کار کرد. در سال ۲۰۰۱ به عضویت شورای عالی فرهنگ دانمارک درآمد و از سال ۲۰۱۲ از طرف صندوق دولتی هنرمندان به جرگه نویسندگانی پیوست که دولت حمایت مالی از آنها را در بودجه سالیانه منظور کرده است.

او جایزه ادبی نروژ و جایزه اولاف پامه را به عنوان «کسی که با قلم و در عمل برای حقوق قشرهای محروم جامعه چه در دانمارک و چه در مناطق جهان مبارزه کرده به خود اختصاص داده است. کارنامه ادبی او شامل چندین سفرنامه تحلیلی است که تصویری کامل از اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهایی چون ارمنستان، برمه، افغانستان، چین، کامبوج، ویتنام و… به دست می‌دهد.

بخشی از آثار ینسن شامل مقالات تحلیلی درباره مسائلی چون پوپولیسم، مهاجرت، تغییرات اقلیمی، نئولیبرالیسم و جهان شدن است. رمان‌های «آخرین سفر»، «ما غرق شدگان» و «جنگ بی پایان» از دیگر آثار اوست که «جنگ بی‌پایان» به سال ۱۳۹۸ با ترجمه‌ای از رشید طاهری به فارسی ترجمه شده است.