ناظران می‌گویند؛ هزینه مهندسی کابینه طالبان برای پاکستان
بی بی سی فارسی
- داوود ناجی
- مشاور دفتر پیشین شورای امنیت ملی افغانستان
مجموعه ناظران می‌گویند، بیانگر نظر نویسندگان آن است. بی بی سی می‌کوشد تا با انتشار مطالب صاحب نظرانی از طیف‌های گوناگون، چشم‌انداز متنوع و متوازنی از دیدگاه‌ها ارائه دهد. در این مجموعه تلاش شده تا حد ممکن، شیوه نگارشی نویسندگان حفظ شود.
در این مطلب، داود ناجی، مشاور پیشین شورای امنیت ملی افغانستان و فعال سیاسی نگاهی کرده به سرمایهگذاری پاکستان در کابینه طالبان.
- سفر غیرمنتظره رئیس سازمان استخبارات نظامی پاکستان به کابل
منبع تصویر، Getty Images
توضیح تصویر،پاکستان می‌گوید اقدامات جدی برای کنترل مرزش با افغانستان در دست گرفته که این کار به باور کارشناسان بر تجارت دو کشور هم تاثیر گذاشته
ژنرال فیض حمید، رئیس استخبارات ارتش پاکستان ماه پیش از این سمت به فرماندهی سپاه پیشاور منتقل شد. برخی از رسانه‌ها و تحلیلگران این تغییر را برای ژنرال حمید، گامی به جلو و آمادگی برای گام‌گذاشتن او به فرماندهی ستاد‌مشترک ارتش که قدرتمندترین مقام نظامی و سیاسی در پاکستان است، ارزیابی کردند.
اما این جابجایی می‌تواند نشانه‌ای از اختلاف دیدگاه در سطح بالای مقامات لشکری و کشوری پاکستان در مورد افغانستان و به نحوی کنار زده شدن آقای حمید نیز باشد. برای فهم این مساله باید از مسایل جاری افغانستان و پاکستان کمی فاصله بگیریم و کلیت درگیری پاکستان با مساله افغانستان را بعنوان یک روند ممتد و طولانی با پیامدهایی که برای اسلام‌آباد داشته است، بنگریم.
پاکستان در جنگ سرد، متحد غرب بود و در این سال‌ها پول‌های گزافی را برای بسیج و هماهنگی گروه‌های مجاهدین که علیه اتحاد شوروی سابق می‌جنگیدند، دریافت می‌کرد.
این کمک‌ها پس از یازدهم سپتامبر و با آغاز آنچه مبارزه با تروریسم نامیده شد، نیز ادامه یافت. پاکستان از بدو تاسیس خود در ۱۹۴۸ تاکنون و بخصوص تا سال ۲۰۱۶ میلادی، صدها میلیارد دالر کمک تنها از آمریکا دریافت کرده که بیشترین آن درسال‌های حضور ارتش سرخ در یک مرحله و حضور ناتو در افغانستان در مرحله دیگر بوده است.
اما این کمک‌ها از سال ۲۰۱۸ متوقف شد که در نتیجه آن پای چین به اقتصاد پاکستان بیشتر باز شد، چیزی‌که از یک طرف وابستگی اسلام‌آباد به کمک‌های غربی را جبران کرد ولی از سوی دیگر اسلام‌آباد می دانست که پول‌های چین مانند کمک‌های غرب که عمدتا بلاعوض بودند، نیست و افزایش آن با توجه به تجربه سرمایهگذاری چین در سایر نقاط جهان، از جمله آفریقا، نشان داده بود که هرقدر پای چین به اقتصاد کشوری باز شود، تولید داخلی، اشتغال‌زایی و سرمایهگذاری ملی آن کشور، به شدت زیر سایه نهادهای چینی قرار می‌گیرند و آن کشور دیگر نمی‌تواند به آسانی خود را از آسیب‌های احتمالی عدم همکاری چین مصون نگهدارد.
در چنین شرایطی، اسلام‌آباد ناچار باید جایگزینی برای کمک‌های دست و دل‌بازانه غرب پیدا می‌کرد تا از لحاظ اقتصادی بیش از آنچه اکنون هست، به چین وابسته نشود.
یکی از راه‌های افزایش درآمد نسبتا مطمین برای پاکستان، تجارت این کشور با آسیای‌میانه است و این امر زمانی میسر است که افغانستان امن و هر چه بیشتر تحت کنترل پاکستان باشد تا کاروان کالاهای پاکستانی و چینی از بنادر پاکستان در کراچی و گوادر بدون درد سر به آسیای‌میانه برسند و از آن طرف نیز انرژی آسیای میانه (برق وگاز) بدون خلل و حتی با کمترین هزینه از طریق افغانستان، به پاکستان منتقل شود.
- سایه سیاست بر تجارت افغانستان و پاکستان، افزایش معامله با ایران
بازی پرخطر و دوگانه پاکستان با غرب که هم متحد غرب در مبارزه با تروریسم بود و هم به طالبان کمک می‌کرد، دلخوری و نارضایتی غرب را چنان زیاد کرد که آمریکا در سال ۲۰۱۸ کمک‌هایش را به این کشور قطع کرد و پاکستان بعد از ۲۰ سال با اهرم طالبان وارد شد تا از این طریق بتواند مفری برای اقتصاد رانتی وشکننده‌اش پیدا کند.
مهمترین چالش فراروی پاکستان اما بدل کردن طالبان از یک گروه شورشی ایدیولوژیک و جنگجو به یک دولت مقتدر در داخل، همسو با پاکستان در سیاست خارجی و مورد قبول جهان بود، چالشی که در دوران مذاکرات دوحه حل شدنی به نظر می‌رسید اما پس از تسلط طالبان بر کابل دشوار شد و با گذشت هر روز دشوارتر نیز می‌شود.
منبع تصویر، Getty Images
این دشواری به حدی است که مقامات پاکستان را عصبانی کرده و عصبانیت توام با استیصال مقامات غیرنظامی از جمله عمران خان نخست وزیر و محمود قریشی وزیرخارجه پاکستان ازخودداری جهان دربه رسمیت شناختن حکومت طالبان را بوضوح می‌بینیم. این عصبانیت واستیصال به حدی است که آنها گاهی حتی آداب دیپلماتیک را کنار گذاشته و درسفرهای خارجی و مجامع بین‌المللی در هیات نخست‌وزیر و وزیرخارجه طالبان ظاهر شده‌اند. سخنرانی عمران خان در مجمع عمومی تقریبا چیزی در مورد کشور خودش نداشت و برضرورت شناسایی حکومت طالبان از سوی دنیا متمرکز بود.
مهمترین و می‌توان گفت تنها عاملی که پاکستان را در دقیقه نود از رسیدن به هدف اصلی دور کرد، اقدامات تندروانه سازمان استخباراتی پاکستان (آی اس آی) در کل و شخص فیض حمید، بصورت خاص بود.
حالا به وضوح معلوم شده که حمید و اداره تحت امرش در زمانی که جهان مشغول چانه‌زنی سیاسی با رهبران سیاسی طالبان در قطر بودند، شبکه حقانی را برای گرفتن تمام و کمال قدرت در کابل آماده می‌کرده است. رویکرد صرفا اطلاعاتی_نظامی آی اس آی در قبال افغانستان سبب شد که این اداره چهره‌هایی از طالبان را که در قطر با مقام‌های کشورهای دیگر معاشرت کرده بودند، به مسکو و تهران سفر کرده بودند و مدت طولانی با آمریکایی‌ها و مقامات کشوری و لشکری قطر در تماس بودند، مهره‌های غیرقابل اعتماد تلقی کنند که ممکن است یارگیری‌های جدید کرده باشند و پاکستان دیگر گزینه اول و آخر آنها نباشد.
- طالبان در چه صورت از سوی 'جامعه بین‌الملل' به رسمیت شناخته خواهد شد؟
منبع تصویر، Getty Images
توضیح تصویر،این گروه طالبان در سال‌های اخیر به شکل فعالی در مذاکرات دیپلماتیک شرکت کرده
توفیق طالبان در تسخیر شهرهای کلان و سرانجام کابل، اداره تحت مدیریت حمید را به درستی راهی که رفته بود چنان مطمین کرد که بعنوان رئیس آی اس آی، بازیگری پشت پرده را که سنت پذیرفته شده ادارات استخباراتی است و آی اس آی نیز سال‌ها از اصول آن پیروی کرده بود کنار زد و با ژست و ادای منحصر به فرد آنهم درشرایطی که افغانستان زیرذره بین تمام جهان و رسانه‌ها بود، در هتل سرینای کابل ظاهر شد و کابینه موقت طالبان را با دست خود چید.
فیض حمید، دراین مدیریت و چیدمان شبکه حقانی را بر تمامی امور مسلط کرد و شاخص‌ترین چهره‌های طالبان از جمله ملابرادر را در حد معاون رئیس الوزرا که جایگاه تعریف نشده و تشریفاتی بود، تنزل داد. در این میان تنها سکان‌داری وزارت خارجه را با چشم داشت اینکه تیم قطر طالبان روابطی با دیگر کشورهای منطقه نیز دارند، به امیرخان متقی واگذار کرد.
فیض حمید که احساس می‌کرد سیاست عمق استراتژیک اسلام‌آباد درقبال کابل پس از حدود ۳۰ سال، ظفرمندانه به سرانجام رسیده است، دلیلی نمی‌دید که اعلام رسمی آن را با حضور دراماتیک در کابل به تاخیر بیاندازد و مرحله دوم این سیاست یعنی تشکیل دولت دلخواه پاکستان را به دست خود کلید نزند و آن را به جهان و منطقه اعلام نکند. ولی برخلاف تصور آقای حمید این آخر بازی نبود و اقدامات او پاکستان را از رسیدن به آنچه می خواست و قریب‌الوقوع بود، دور کرد.
در بیرون از سازمان استخبارات نظامی پاکستان اما مساله فرق می‌کرد. از دید مقامات غیرنظامی که از قضا قمر باجوا، رئیس ستاد مشترک نیز با آنها همسو بود، پاکستان باید با احتیاط بیشتری قدم بر می‌داشت. همگرایی نسبی چین، روسیه، ایران و قطر که با زحمات زیادی در دوران مذاکرات قطر جلب شده بود، باید حفظ می‌شد و آمریکا و سایرکشورهای غربی نیز مدتی دیگر با روایت دروغین "طالبان تغییرکرده اند" حداقل تا زمان به رسمیت شناخته شدن طالبان از سوی جهان، اغفال می‌شدند. اما فیض حمید با حضور در کابل و چینش کابینه طالبان، این بازی را به هم زد و به همین دلیل از ریاست مهمترین نهاد تاثیرگذار پاکستان کنار گذاشته شد.
همسویی قمر باجوا با مقامات سیاسی را از اینجا می‌شود فهمید که بدون نظر موافق او، کنار گذاشتن فیض حمید، ممکن نبود.
- ژنرال باجوا، قدرتمندترین مرد پاکستان با دو وظیفه خطیر روبرو است
منبع تصویر، ISPR
توضیح تصویر،دیدار جنرال باجوا، رئیس ستاد ارتش پاکستان از مقر آی‌اس‌آی و بحث روی مسایل افغانستان
قمرباجوا، بعنوان کسی که تجربه تحصیل در کانادا و کالیفرنیا را نیز دارد - زمانی سکاندار ستاد ارتش پاکستان شد که رابطه کشورش با متحدان غربی و منطقه‌ای بخصوص آمریکا و عربستان که از بدو تاسیس پاکستان تاکنون مثل گاو شیری برای پاکستان بودند، خدشه‌دار شده بود. او و رهبران سیاسی پاکستان بخوبی می‌دانند که حمایت غرب برای پاکستان بخصوص حمایت مالی آنها را نمی‌شود به سادگی جبران کرد.
در عین حال، برخی سیاستمداران پاکستان معتقدند که سیاست حمایت از ستیزه‌جویی و بنیادگرایی هزینه‌اش بیشتر از سودش بوده و با توجه به افزایش حملات تحریک طالبان پاکستان پس از تسلط طالبان افغان بر کابل، حمایت از گروه‌های بنیادگرا، آینده پاکستان را نیز به وضوح در معرض تهدید بنیادگرایی قرار داده است.
وضعیت سیاسی و اقتصادی پاکستان کنونی، محصول سیاست حمایت از بنیادگرایی از طریق گروه‌های ستیزه‌جو و پیکارجو است. وضعیتی که پاکستان را از دید منطقه شریک غیرقابل اعتماد از دید چین، طعمه چرب راحت الحقوم و از دید غرب کشور سزوار رفتن به انزوا و تنبیه ساخته است.
رهبری این سیاست در۴ دهه گذشته به دست 'آی اس آی ' بوده است. چیزی که حالا هم نظامیان میانه‌رو مانند باجوا و هم بیروکرات‌های پاکستان، ادامه آن را غیر ممکن می‌دانند.
- افغانستان در اولین روز سقوط کابل به دست طالبان
منبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: ناظران می‌گویند؛ هزینه مهندسی کابینه طالبان برای پاکستان
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
