واردات، کفه‌ سنگین ترازوی دیپلماسیِ نشر / رئیس صنف مترجمان: بسیاری از کتاب‌ها به صورت چریکی در حال ترجمه‌اند؛ آمار دقیقی نداریم

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو؛ شقایق آرزه؛ «اگرچه در این سال‌ها تلاش‌های بسیاری برای تولید و ترجمه آثار فاخر از زبان فارسی به سایر زبان‌ها انجام شده، کماکان آمار ترجمه کتب از فارسی به سایر زبان‌ها با عکس آن به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.»

این صحبت سعید کرمی، مشاور حقوقی وزارت ارشاد است که در گفتگو با خبرگزاری دانشجو به آن اشاره کرد و محمدرضا اربابی، رئیس صنف مترجمان کشور نیز بر آن صحه گذاشت و اظهار داشت:«رقم صدور کتاب ما حتی یک درصد ترجمه‌های ورودی هم نیست.»

اربابی در جواب اینکه آیا آمار رسمی و قابل پیگیری درباره میزان ورود و صدور کتاب وجود دارد، گفت:«در خصوص ورودی به خاطر ثبت آثار منتشره در خانه کتاب این کار تا حدی مقدور است اما در خصوص خروجی به هیچ وجه امکان پذیر نیست؛ چراکه به دلیل تکثری که در بخش‌های فعال در این حوزه وجود دارد نمی‌توان آماری ارائه داد؛ بخشی از ترجمه‌ها توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی انجام می‌شود که اکثر آن‌ها شامل متون مذهبی و ایدئولوژیک هستند؛ بخشی هم در قالب طرح گرنت وزارت ارشاد انجام می‌شود که شامل کارهای ادبی‌ است و بسیاری از کتاب‌ها به صورت چریکی و پارتیزانی! در حال ترجمه‌اند بنابراین نمی‌توان آمار دقیق و متقنی داشت.»

جای ما خالی است!

سعید کرمی در رابطه با اهمیت این موضوع تصریح کرد:«دیپلماسی نشر زیر مجموعه دیپلماسی فرهنگی یک کشور است که مورد توجه همه جوامع قرار گرفته؛ به جهت اینکه ابزاری برای صدور قابلیت‌ها و انگاره‌های فکری آن به شمار می‌رود. خصوصاً متناسب فضای فکری فعلی جهان که خلاء محتوای معنایی حس می‌شود؛ برای ما که این محتوا را دارا هستیم، فرصت مناسبی برای فعالیت در این حوزه فراهم شده؛ اما با وجود تلاش‌هایی که تا امروز انجام شده تعداد آثار تولید شده ما کم است و از بین همان تولیدات اندک، تعداد کتاب‌هایی که به زبان های دیگر ترجمه می‌وند کمتر؛ هیچ کجا هم به طور دقیق متکفل رسیدگی به این موضوع نیست»

 

کرمی در پاسخ به این سوال که چرا در حوزه نشر و به خصوص داستان به حد کافی تولید و ترجمه وجود ندارد و آیا سازوکار حمایتی وجود دارد یا خیر اظهار داشت:«ما به سیاست‌گذاری منسجم در این حوزه نیاز داریم؛ از طراحی راهبرد و حمایت دولت و نهادهای فرهنگی گرفته تا تقسیم کار واضح و قابل پیگیری بین نهادهای مربوطه؛ ما حلقه اتصال محتوا به خارج از مرزها را نداریم و به فناوری صدور مسلط نیستیم؛ چراکه به طور جدی به آن نگاه نمی‌شود.»

هنر، مقوله‌ی دیربازده و نیازمند حمایت

مشاور حقوقی وزارت ارشاد همچنین افزود:«باید بسترهای نو نظیر مارکتینگ اینترنتی فراگیر تدبیر و فراهم شود؛ همانطور که برای سایر کالاها انجام می‌شود؛ آژانس‌های ادبی زیادی وجود دارند که باید به تقویت این مسئله بپردازند؛ آثار فاخر در دنیا مرجع حمایت دارند به طور مثال دانشگاه‌هایی نظیر دانشگاه استنفورد به طور ویژه به این مسئولیت می‌پردازند و برای سایر کشورها هم به مرجع دانشنامه‌ها تبدیل شدند؛ بنابراین دولت‌ها موظفند از آثار فاخر در حوزه نشر و سینما و هنر که به لحاظ اقتصادی دیر بازده هستند و به کمک احتیاج دارند، حمایت کنند.»

کرمی راهکاری نیز در این زمینه ارائه داد و تصریح کرد:« یک راه آن هم تقویت جبهه‌های مردمی، به تعبیر رهبر انقلاب آتش به اختیار است که با حمایت نهادها اثر تولید کنند تا تبدیل به بخشی از عقبه‌ی اجتماعی جریان نشر در کشور شوند؛ یعنی جریان نشر عقبه اجتماعی عمومی برای خود تعریف و لحاظ کند؛ در دنیا نیز این موضوع تعریف شده؛ چون هنر مقوله‌ی دیر بازده اقتصادی اما مهمی است پس به حمایت نیاز دارد.»

اربابی نیز در پاسخ به اینکه ترجمه از زبان فارسی چگونه مورد حمایت قرار می‌گیرد، اظهار داشت:«با وجود اصلاح بسیاری از روندها، کماکان بودجه‌هایی که به این کارها اختصاص داده می‌شود کم است و نمی‌توان انتظار چندانی درباره خروجی داشت.»

اربابی به نکته مهم دیگری نیز در حوزه توازن ترجمه اشاره کرد و گفت:«نظر خیلی‌ها این است که چون درصد صدور کتاب ما پایین است باید درصد ترجمه ورودی هم کاهش پیدا کند که من این رویکرد را قبول ندارم؛ چون این موضوع موردِ تقاضای بازار است و نمی‌شود آن را سلب کرد ولو بعضی از این کتاب‌ها کیفیت خاصی نداشته باشند و با تبلیغات و پروپاگاندا مورد توجه قرار گرفته باشند. بنابراین با وجود خلاء محتوای داخلی جایگزین، این راهکار صحیح نیست.»

ترجمه‌ی بی‌رویه در حوزه‌ی کودک و نوجوان

اما رئیس صنف مترجمان کشور با اشاره به اینکه آمار ترجمه‌ها خصوصا در حوزه‌ی کودک و نوجوان به صورت بی‌رویه رو به افزایش است به علت دیگر این رشد بی‌رویه اشاره کرد و تصریح کرد:«البته عدم رعایت کپی رایت در ایران توسط ناشران هم در این موضوع مزید بر علت شده؛ چراکه اگر کپی رایت رعایت می‌شد آثار به این راحتی و بدون کنترل توسط ناشر و مترجم ترجمه و چاپ نمی‌شدند.»

 

اربابی در پاسخ به این سوال که آیا دلیل عدم رعایت کپی رایت در ایران نپیوستن ما به کنوانسیون برن است و اگر به این کنوانسیون بپیوندیم این آشفتگی رفع می‌شود یا خیر پاسخ داد:«پیوستن به این کنوانسیون حتی می‌تواند برای ما مضر هم باشد و راه ورود و خروج ترجمه ما را مسدود کند و به همین علت برای پیوستن به آن توافق صورت نمی‌گیرد؛ چراکه اگر ما رسماً عضو کنوانسیون برن شویم مسئله کپی رایت آثار هم مثل سایر مسائل می‌تواند برای کشور ما در لیست تحریم قرار گیرد؛ کما اینکه در حال حاضر نیز بعضی از انتشارات آمریکایی کپی رایت آثار خود را به انتشارات‌های ایرانی نمی‌فروشند؛ از طرفی اوضاع مالی نشر ما هم چندان خوب نیست که ناشران بتوانند به راحتی کپی‌رایت خریداری کنند.»

وی همچنین در خصوص راهکار حل این معضل اذعان داشت:«ما با کنترل و نظارت داخلی هم می‌توانیم این مشکل را برطرف کنیم. وزارت ارشاد به عنوان صادرکننده مجوز نشر کتاب می‌تواند به راحتی این مسئله را کنترل و در آن اعمال نفوذ کند که دست کم برای آثاری که کپی رایت دارند توسط ناشر دیگری مجوز صادر نشود تا قانون اصلی که در حوزه نشر وجود دارد رعایت شود؛ قانون حمایت از حقوق مولفان، مکلفان و هنرمندان و همچنین قانون ترجمه و تکثیر آثار فارسی می‌توانند بازنگری شوند و یک کپی رایت داخلی توسط وزارت ارشاد اعمال شود.»

تعارض منافع، مخالفت با کپی‌رایت

وی در خصوص وضعیت پیگیری این معضل گفت:«بارها در دولت قبل این موضوع مطرح شده و برای آن طرح ارائه شد ولی مورد بی‌توجهی قرار گرفت؛ در دولت فعلی این موضوع منتقل شده و جلساتی نیز برگزار کردند؛ در حال حاضر منتظریم ببینیم نتیجه چه می‌شود.»

اربابی در پایان درباره‌ی علت بی‌توجهی به این حوزه‌ی مهم تصریح کرد:«بخش قابل توجهی از بدنه‌ی نشر ایران به دلیل تعارض منافع مخالف کپی‌رایت است، در این حوزه قدرت دارند، مانع می‌شوند و دولت هم نمی‌خواهد مسئولیت جدیدی برای خود تعریف کند.»