میزگرد «جنبش دانشجویی؛ چالش گفتمان عدالت‌خواهی» / لزوم عدالت‌خواهی تخصصی و مصداقی از سوی تشکل‌های دانشجویی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به مناسبت پیام رهبر معظم انقلاب در آبان سال ۱۳۸۱ خطاب به تشکل‌های دانشجویی میزگرد «جنبش دانشجویی؛ چالش گفتمان عدالت خواهی» با حضور با حضور زهرا جوان، عضو شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت، صالح ترکمان، عضو شورای مرکزی جنبش عدالتخواه دانشجویی، زینب شوندی، عضو شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل و روح الله دشتی، عضو شورای مرکزی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر برگزار شد.

در امت اسلامی هر عملی که انجام می‌شود در مسیر تحقق عدالت است

زینب شوندی، عضو شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل در این میزگرد گفت: اینکه پس از ۴۳ سال از انقلاب هنوز مساله‌ای که روی آن تاکید می‌شود عدالت باشد نشان از اهمیت این مساله است. در یک امت اسلامی هر عملی که انجام می‌شود در مسیر تحقق عدالت است.

وی افزود: سوال ما بعد از ۴۳ سال از انقلاب اسلامی این است که چرا عدالت محقق نشده است؟ بنا بر سخنان بزرگان و خود رهبر انقلاب شاید دلیل این باشد که مبحث عدالت در حوزه نظریه پردازی به آنجایی که باید نرسیده است.

شوندی تصریح کرد: این که ما نظریه عدالت نداریم حرف رهبری در یک دهه گذشته است. این به این معنی نیست که ما اندیشه ورزی نداشتیم که به این قضیه ورود کرده باشد. برای مثال کتاب مکتب اسلام راهبر زندگی آیت الله صدر هم به معنای واقعی نظریه در زمینه عدالت مطرح کرده اند و هم مصداق عینی آن را در جامعه نیز مطرح کرده اند و راه کار کاربردی در زمینه رفع شکاف طبقاتی ارائه می‌دهد. البته شهید مطهری و شهید بهشتی و خیلی از علمای دیگر نیز در این حوزه ورود کرده اند و میراث فکری ارزشمند این بزرگان در دانشگاه تدریس می‌شود.

وی افزود: اما سوال بزرگ این است که مصداق عینی این نظریه‌ها کجاست؟ و خروجی ما از دستگاه‌های مختلف گواه این است که از این نظریه در تصمیماتشان استفاده نمی‌کنند. گام اول ما در مسیر تحقق نظریه عدالت چیزی نیست جز برچیده شدن بساط موسساتی است که ردیف بودجه‌های سنگینی از سازمان‌های مختلفی می‌گیرند و خروجی آن‌ها در کتاب‌ها و جزواتی خلاصه می‌شود که خوانده نمی‌شود.

عضو شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل در بخش دیگری از سخنانش در باره این سوال که نقش و نسبت جنبش دانشجویی با عدالت را چگونه تعریف می‌کنید؟ گفت: تقسیم بندی من برای تحقق عدالت همان مواجهه با مردم و حاکمیت است. در مواجهه با مردم مساله این است که مردم ما تا چه اندازه عدالت خواه و عدالت پذیرند؟

وی افزود: نظام آموزشی ما نقش پررنگی در ویرایش و سازماندهی افکار افرادی دارد که در ذیل آن‌ها تعریف می‌شود. مثلا در نظام آموزشی ما همیشه از کمبود آب ترسیده ایم. اما سوال این است که این نطام آموزشی چقدر در زمینه تحقق عدالت دغدغه داشته است؟ که صحبت ما در زمینه عدالت محدود به طبقه نخبگان شود؛ و الان هم بنا بر تاکید حضرت آقا این موضوع به صورت بخش نامه‌ای دنبال شود.

شوندی گفت: هر انسانی اگر عمیقا به تحققق عدالت معتقد نباشد در هر سازمان و ساختاری که باشد راهی برای دور زدن عدالت پیدا می‌کند؛ و در زمینه حاکمیت خروجی ما در زمینه تحقق عدالت چه مقدار بوده است؟ گزارشی داریم که چنددرصد پرونده‌های دیوان عدالت اداری به نتیجه رسیده است؟ ما نباید تا ایجاد یک نظریه در موضوع عدالت صبر کنیم. این همه در دانشگاه امام صادق و علامه طباطبایی و دانشگاه‌های دیگر تلاش کردند، اما به نتیجه‌ای نرسیدند.

شوندی در بخش دیگری درباره این سوال که در تشکل خود چقدر به گفتمان سازی توجه دارید؟ و در راه تحقق عدالت چطور فضای تشکل خود را جلو می‌برید؟ و آمد و رفت حزب‌های سیاسی در کشور و مصلحت‌هایی که وجود دارد در مسیر شما تداخلی ایجاد میکند یا نه؟ گفت: تفاهمی که بین همه ما وجود دارد نیازمند همراهی مردم و حکومت است و خلا تئوریک هک مورد دیگری از تفاهم ما می‌باشد.

وی افزود:، اما عمر کوتاه فعالیت دانشجویی که ما داریم و محدودیت ابزاری که در اختیار داریم، مساله تولید نظریه را برنمی تابد. اما همین که دانشجو روی اندک مطالبی که در مساله عدالت وجود دارد تسلط داشته باشد و هنگام مطالبه عدالت از مسئولین مواجهه عمیقی داشته باشد و نوع نگاهش اصولی باشد باعث می‌شود تصور ما از عدالت کاریکاتوری نباشد.

وی افزود: اگر به طور کلان نگاه کنیم تاثیر جنبش دانشجویی بیشتر در دو حوزه است. یکی گفتمان سازی و جریان سازی است و دیگری مطالبه گری است. مطالبه گری هم به دو بخش تقسیم می‌شود. مطالبه گری مصداقی و مطالبه گیری تخصصی؛ و به اعتقادم گفتمان سازی و جریان سازی اهمیت بیشتری دارد. دانشجویان اگر در این دو حوزه هم وارد شوند عدالت را به سرتیتر خبر‌ها بازمی گردانند.

شوندی افزود: دانشجو باید بازگشت عمیق به مبانی فکری انقلاب داشته باشد و با عینک مسائل امروز به آن نگاه کند. وباید اطلاعات خود را در زمینه عدالت تقویت کنند؛ و باید دانشجویان در زمینه تحقق عدالت اولویت شناسی داشته باشند. به نظرم اولویت امروز جامعه ما عدالت اقتصادی است؛ و اینکه در تلاش باشیم عوامل موثر در اجرایی شدن آن را بررسی کنیم.

عدالت در گفتمان آقای روحانی جایی نداشت / ورود مصداقی در زمینه تحقق عدالت درمان موضعی است در حالی که ما نیاز به درمانی عمیق‌تر داریم

زهرا جوان، عضو شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت هم گفت: ما وقتی در مورد عدالت صحبت می‌کنیم باید مصداق در نظر بگیریم. وقتی به دورانی که از انقلاب گذشته نگاه می‌کنیم پیشرفت را در عدالت مشاهده می‌کنیم، اما آنطور که انتظار داریم تحقق پیدا نکرده است.

وی افزود: زمانی که به آسیب شناسی این موضوع می‌پردازیم می‌توانیم در دو بعد مردم و حاکمیت به نتیجه برسیم. باید به این باور برسیم که شکل گیری عدالت در حوزه مردم نیازمند تحقق به صورت مردم سالاری دینی است و یک حاکمیت به تنهایی نمی‌تواند یک عدالت حداکثریی ایجاد کند. نیاز داریم که عدالت به یک هنجار و ارزش اجتماعی تبدیل شود؛ و اگر بخواهیم این عقب ماندگی را در این بعد بسنجیم باید ببینیم پقدر این تحول در جامعه ایجاد شده است و چقدر عدالت به یک هنجاری درونی شده تبدیل شده است؛ و یکی از ایرادات ما در این زمینه بی توجهی به مردم سالاری دینی است.

وی درباره این سوال که چرا عدالت محقق نشده است؟ گفت: اگر بخواهیم در زمینه حاکمیت صحبت کنیم در بین دولت‌های بعد از انقلاب می‌توانیم آن را به دو قسمت تقسیم کنیم. اول دولت‌هایی که انگیزه‌ای در زمینه تحقق عدالت نداشته اند و اراده‌ای در این زمینه نداشته اند. مثل هشت سال قبل که گفتمان آقای روحانی گفتمان دولت برون زا بود و عدالت در این گفتمان جایی نداشت.

جوان تاکید کرد: در قسمت دوم گاهی با دولت‌هایی مواجه هستیم که انگیزه برای تحقق عدالت در آن‌ها وجود دارد، اما در آن‌ها ابزار‌های درست برای تحقق عدالت را نمی‌بینیم. مثل دولت آقای احمدی نژاد که انگیزه تحقق عدالت داشت و حاکمیت با ایشان همراهی می‌کرد، اما در نهایت در دولت ایشان باز هم عدالت محقق نشد.

وی افزود: وقتی در مورد تحقق عدالت در حامیت صحبت می‌کنیم باید آن را در سه سطح مورد بررسی قرار دهیم. سطح اول مساله نظریه پردازی و تولید مساله است و درکی که از عدالت داریم را تئوریزه کنیم. سطح دوم توصیف وضعیت نابرابری است. علل نابرابری و پیامد‌های ادامه دار بودن این نابرابری را بررسی کنیم. سطح سوم به سیاست گذاری‌ها میرسیم؛ که توصیفی است برای چگونه رسیدن به وضع مطلوب.

جوان تاکید کرد: اگر ما در سطح اول نظریه جامع و دینی در مورد تحقق عدالت نداشته باشیم، آن درکی که باید در سطح دوم داشته باشیم سطحی ناسازگار خواهد بود؛ و یکی از مشکلات اصلی ما این است که سیاست گذاری‌های ما در یک شرایط خلا تئوری اتفاق می‌افتد و در نتیجه در مسیر درستی پیش نخواهیم رفت.

عضو شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت در بخش دیگری از سخنانش گفت: تحقق عدالت به صورت دفعی و پروژه‌ای نیست و تحقق آن نیازمند مسیر بلند مدتی است و اگر ما وظیفه دانشجو را ایجاد فکر و ایده در این حوزه بدانیم، وظیفه جنبش دانشجویی در زمینه عدالت خواهی مشخص می‌شود.

وی گفت: ورود مصداقی در زمینه تحقق عدالت درمان موضعی است در حالی که ما نیاز به درمانی عمیق‌تر داریم تا این نابرابری‌ها به وجود نیاید. علاوه بر اینکه هزینه زاست، تاثیر آنچنانی نخواهد داشت؛ و ورود مصداقی نباید باعث شود جنبش دانشجویی از ایده پردازی غافل شود. حوزه مهم برای ورود دانشجویان تولید فکر و نظریه است.

جوان هم در بخش دیگری درباره این سوال که در تشکل خود چقدر به گفتمان سازی توجه دارید؟ و در راه تحقق عدالت چطور فضای تشکل خود را جلو می‌برید؟ و آمد و رفت حزب‌های سیاسی در کشور و مصلحت‌هایی که وجود دارد در مسیر شما تداخلی ایجاد میکند یا نه؟ گفت: آنچه برای جنبش دانشجویی اهمیت دارد فهم عدالت است. در این صورت می‌توانیم نسیر معقول عدالت خواهی را پیدا کنیم.

وی افزود: دانشجو در مسیر تحقق عدالت هم می‌تواند نقش گفتمان سازی داشته باشد هم مطالبه گری. در گفتمان سازی وطیفه دارد عدالت را به دغدغه همه مردم جامعه تبدیل کند. حالا اگرعدالت درونی سازی شد آیا کافی است؟ طبیعتا خیر و یک سری وظایف به عهده حاکمیت است. دانشجو در این زمینه در نقش مطالبه گری می‌تواند موثر واقع شود. وقتی ما عدالت را تعریف می‌کنیم مسیر آن می‌شود مردم سالاری دینی.

وظیفه جنبش دانشجویی نظریه پردازی نیست

صالح ترکمان عضو شورای مرکزی جنبش عدالتخواه دانشجویی هم در ادامه درباره موضوع میزگرد گفت: بهتر است ما در جهت تقسیم بندی برای آسیب شناسی عدالت، از جهت اقشار جامعه تقسیم بندی کنیم. بر اساس دین و تئوریک جامعه ما را یک سطح از عوام تشکیل می‌دهند که شامل خواصی، چون دانشمندان و کنش گران سیاسی و اندیشگران فکری بوده و سطح دیگر شامل حکمرانان حاکمیت است.

وی افزود: در سطح اول می‌توان به سه صورت خروجی را تعیین کرد. یکی در بحث گفتمان سازی است. یکی در بحث تولید ادبیات و علم و اندیشه است و یک حیطه بحث مطالبه گری. وقتی این قشر از جامعه به سطحی از توانمندی برسد سریز این قشر قسمتی در بدنه عام جامعه خالی می‌شود و بخشی از این سرریز موجب تحرک حاکمیت می‌شود. رهبری بار‌ها تاکید کردند صرف گفتمان سازی شما موجب تحرک حاکمیت می‌شود. حاکمیت هم یک سری وظایف دارد و صحبت ما راجع به حاکمیت اسلامی است که مردم هم در آن نقش دارند.

ترکمان تاکید کرد: پس مساله ما خواصی هستند که به عنوان پیشران مسیر حرکت عوام و حاکمیت هیچ تلاشی نکرده اند. مثل خواص و دانشجویان ما که به انسداد فکری و عملی رسیده اند و دلیل این مورد این است که نقش دانشجو به صورت انتزاعی یا به شدت ابزارگرایانه تعریف شده است.

عضو شورای جنبش عدالتخواه دانشجویی در بخش دوم سخنانش گفت: دوگانه مصداقی و کلان بودن تحقق عدالت اجتماعی امر اشتباهی است؛ و این دو موضوع باید به موازات هم حرکت کنند؛ و ما باید از مصداق به کلان برسیم؛ و حضرت آقا هم ناظر به قضیه مصداق صحبت میکنند.

وی افزود: به نظر من وظیفه جنبش دانشجویی نظریه پردازی نیست و نظریه پردازی توسط قشری از جامعه انجام می‌گیرد. اگر جنبش دانشجویی درگیر این موضوع شود از آن اصالتی که امام برایشان تعریف کرده فاصله می‌گیرد. نقش جنبش دانشجویی ممکن است تسهیل گری در نظریه پردازی اندیشمندان ما باشد.

این فعال دانشجویی تاکید کرد: افشاگری هم به خودی خود اشکال ندارد، زمانی ایراد دارد که در افشاگری بمانیم. مثل درخت بزرگی با هزاران سرشاخه؛ امکان اصلاح همه سرشاخه‌ها وجود ندارد. باید از بعضی از آن‌ها شروع کرد تا بتوان به تنه رسید. پس افشاگر زمانی موثر است که در مصداق نماند و مصلح باشد.

ترکمان هم در بخش دیگری درباره این سوال که در تشکل خود چقدر به گفتمان سازی توجه دارید؟ و در راه تحقق عدالت چطور فضای تشکل خود را جلو می‌برید؟ و آمد و رفت حزب‌های سیاسی در کشور و مصلحت‌هایی که وجود دارد در مسیر شما تداخلی ایجاد میکند یا نه؟ اظهار داشت: اگر بخواهیم مصلحت را تعریف کنیم گاهی با محافظه کاری هم پوشانی دارد. به نظرم مصلحت یک دیدگاه راهبردی به مسائل از بالاست و نوع کنش شما در این اتفاقات برآیند مثبت دارد یا منفی؟ مهم این است چگونه دید راهبردی پیدا کنیم و قطعا محل یقین دانشجو خودش است و جمعی از افرادی که مورد وثوق جنیش دانشجویی هستند. حتی رهبری در این مورد می‌فرمایند اگر اشتباه کردید موردی ندارد، ولی اشتباهتان را تکرار نکنید.

وی درباره اینکه چرا عدالت محقق نشده است؟ گفت: گفتمان سازی یک باور عمومی است و وقتی باور عمومی شد تبدیل به یک مطالبه عمومی می‌شود؛ و در غایت تبدیل به یک اراده ملی می‌شود که یک شرایط ایده آل است. کارکرد گفتمان چهار مورد است. اول تسهیل در عمل و اجرای اتفاقات است. دیگری رسوخ گفتمان در قشر نخبگان است؛ و پدید آوردن همهاهنگی ملی می‌باشد؛ و همراه کردن کارگزاران نظام کارکرد آخر است. این اهمیت دارد که گفتمان سازی جدا از مطالبه گری نیست.

ورود مصداقی به بحث عدالت کمکی به ما نمی‌کند

روح الله دشتی عضو شورای مرکزی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر هم گفت: ما همیشه ظلم و فساد را در لایه بیرونی می‌بینیم و خودی و غیرخودی تعریف می‌کنیم. اما عدالت به این معناست که خودی و غیرخودی وجود نداشته باشد.

وی افزود: کاری که نیاز است در مسیر تحقق عدالت انجام دهیم را به سه سطح تقسیم می‌کنم. کارشناسی، تولید قدرت و ظرفیت اجتماعی و مهمترین آن را ظرفیت اجتماعی می‌دانم. البته این سطوح از هم جدا نیستند و مکمل هم هستند، ولی هیچ گاه اراده‌ای برای تجمیع این سطوح وجود ندارد و من نقش دانشجو را در تجمیع این سه سطح می‌بینم.

دشتی گفت: من کار دانشجویی را نه کارشناسی می‌بینم و نه تولید قدرت. جنبش دانشجویی باید داخل نهضت تعریف شود و گاهی ما وارد حوزه کارشناسی و تولید قدرت می‌شویم که در آن تخصصی نداریم و گاهی به صورت عوام رفتار می‌کنیم و نمی‌توانیم جلودار ظرفیت اجتماعی شویم.

عضو شورای مرکزی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر هم در بخش دوم سخنانش گفت: مطالبه گری تخصصی و راه حل ایجاد کردن جزو ماموریت جنبش دانشجویی تصور نمیکنم. بلکه در اندیشکده‌ها و حوزه‌های علمیه تصور میکنم. ایده کلان و نظریه عدالت را نمی‌توان در چند سال فعالیت دانشجویی به صورت پخته ارائه داد. اما ظرفیت این وجود دارد که به عنوان جنبش دانشجویی در این زمینه عمیق‌تر شویم تا عدالت را بهتر درک کنیم.

وی درباره اینکه چرا عدالت محقق نشده است؟ افزود: ورود مصداقی کمکی به ما نمی‌کند و ما باید کلان را در نظر بگیریم.

دشتی هم در بخش دیگری درباره این سوال که در تشکل خود چقدر به گفتمان سازی توجه دارید؟ و در راه تحقق عدالت چطور فضای تشکل خود را جلو می‌برید؟ و آمد و رفت حزب‌های سیاسی در کشور و مصلحت‌هایی که وجود دارد در مسیر شما تداخلی ایجاد می‌کند یا نه؟ گفت: گفتمان سازی عملی نیست که به صورت منفک به آن بپردازیم و تحقق پیدا کند. گفتمان سازی زمانی موثر است که هر کسی در هر جایگاهی به وظیفه خود به درستی عمل کند. مردم در جایگاه خود؛ حاکمیت در جایگاه خود و صدا و سیما در جایگاه خود.

وی افزود: البته نقش اصلی بر عهده مردم و جمهوریت است. مثل واقعه هفت تپه که همه در جایگاهشان به درستی عمل کردند. از قوه قضائیه تا مجلس و صدا و سیما و دانشجویان. ما باید بیشتر به مساله عدالت توجه داشته باشیم تا حزب ها.

این فعال دانشجویی گفت: تغییر حزب‌های سیاسی به ما تغییر نگاه نمی‌دهند فقط ممکن است رفتار ما تغییر کند که این هم به دلیل تغییر مواجهه آن‌ها با ماست. دولت قبل صدایی به دانشجو نمیداد، اما در این دولت با وجود بعضی موارد از شنیده نشدن صدای دانشجویان رویه بر شنیدن صدای دانشجویان است؛ و در مورد مصلحت به نظرم صلاح نیست که مفاهیم به خاطر آن صدمه بخورد.