وقتی غزل هم نیمایی می‌شود

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو؛ غزل، این قالب پرطرفدار محبوب که عالمی را درگیر خودش کرده است، در گذر زمان مثل هر فضای دیگری دستخوش تغییراتی شده که نشان بعضی از آن‌ها مثل یک ساختار ثابت هنوز که هنوز است به وضوح خودنمایی می‌کند. فریبا یوسفی هم سراغ یکی از همین نشان‌ها رفته و در کتاب «غزل در سایه نیما» از نشر سوره مهر، از تاثیرات تغییراتی گفته که نیما در دنیای غزل ایجاد کرده است.

بخش اصلی این کتاب به بیان آراء و پیشنهاد‌هایی می‌پردازد که نیما در سال‌های طولانی مطالعه، سرودن و تجربه برای شعر به دست آورد و بعد از او این جریان توسط شعرای دیگری ادامه پیدا کرد. همچنین پیشنهاد‌های تازه‌ای که پیش از او، شاعرانی جرقه‌های آن را روشن کردند و کار اصلی را به دست نیما یوشیج سپردند تا سنت شکنی و سنت گذاری را با یکدیگر همراه کند و به موفقیت برسد هم بخش دیگری از این ار است.

اولین فصل کتاب، دربارۀ نیما یوشیج و نظرات اوست. در این فصل با اشارۀ مختصری به زندگی نیما، ایجاد تحول در شعر و نیز آرای نیما مرور شده ‏است. دومین فصل، دربارۀ غزل است و شامل نگاهی به پیشینۀ غزل و سپس کاوشی در غزل معاصر است. فصل سوم، بیان تأثیر آرای نیما بر غزل است که پس از «بیان ویژگی‏‌ها»، نمونه‌‏هایی از غزل معاصر، از چهار شاعر غزل‏سرای پیشرو، در بخش «جست‏‌وجوی مصداق‏‌ها» آمده است. در این فصل شعر شاعرانی، چون سیمین بهبهانی، حسین منزوی، منوچهر نیستانی و نوذر پرنگ مورد بررسی قرار گرفته و تأثیر کار نیما بر شعر این غزل‌سرایان تشریح شده است. در چهارمین فصل که در واقع فصلی بی‏‌پایان است، با نظری گذرا بر شعر قیصر امین‏‌پور به عنوان یکی از شاعران نسل تازه‌‏تر غزل نو، ادامۀ این پژوهش که می‌‏تواند معرفی و بررسی شعر غزل‏‌پردازان جوان‌‏تر باشد، مسیری برای پژوهش‌‏های دیگر در این موضوع اعلام شده است.

یوسفی در گفت‌و‌‎گویی که داشتیم درباره منابعی که از آن‌ها برای شکل دادن به «غزل در سایه نیما» کمک گرفته، بیان کرد: علاوه گفتگو‌هایی که با شعرای مختلف و ارجمند داشتم، آثاری مانند «سیر تحول در غزل فارسی» از دکتر محمدرضا روزبه، «چشم‌انداز شعر معاصر ایران» از دکتر مهدی زرقانی و همچنین کتاب مهدی اخوان ثالث با نام «بدعت‌‎ها و بدایع نیما» و درک محضر استاد شفیعی کدکنی در کلاس‌های درس ایشان، پایه‌های اصلی این پژوهش را تشکیل داده‌اند.

این نویسنده در خصوص نمونه‌شعر‌هایی از چند شاعر غزل‌پرداز معاصر که در این کتاب آمده است و بخش جالب توجهی از اثر را شکل می‌دهد هم گفت: انعکاس آشکارتر تغییرات در اشعار این شاعران عامل اصلی این انتخاب‌ها بود. مثلا منوچهر نیستانی از اولین شاعرانی است که این آراء را دریافت و در اشعار خود به کار بست. حسین منزوی که در سرودن شعر پیروی صریحی از نیستانی دارد، در کاربرد این شیوۀ نو از جمله شاعران موفق بود و سیمین بهبانی هم در سروده‌های پس از دهۀ پنجم خود، صورت روشنی از این تغییرات را در شعر خود متجلی کرده است. همچنین نوذر پرنگ که البته نسبت به سه شاعر دیگر، این تغییرات را کم‌رنگ‌تر در اشعار خود انعکاس داده است، اما نمونه‌های قابل توجهی داشته است.

در آخر هم یوسفی از تغییراتی که برای تبدیل پایان‌نامه‌اش به این کتاب در بخش‌های مثل اضافه‌کردن بعضی از نمونه‌ها از نسل‌های تازۀ شعر مانند اشعار قیصر امین‌پور به کتاب گفت.

به گفته یوسفی این کتاب برگرفته از پایان‌نامه‌ای است که در زمستان سال ۱۳۹۲ به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران ارائه کرده است. این پژوهش، در ادامه با تغییراتی که در آن ایجاد شد به شکل کتاب و اثری که امروز می‌بینید، درآمده است.