چرا جبلی خواستار پایان بسته سریال‌ها شد؟/قصه‌هایی که «باز» ماندند

خبرگزاری مهر - گروه هنر- عطیه موذن: بخش نمایشی تلویزیون از مهمترین و پرهزینه‌ترین بخش‌هایی است که در این سازمان دیده می‌شود و گاهی هزینه و بودجه یک سریال برابر بوده است با چندین برنامه گفتگومحور که به‌عنوان ارزان‌ترین ساختار برنامه‌سازی از آن یاد می‌شود و حتی برنامه‌های ترکیبی که پروداکشنی سنگین‌تر دارند. همین بخش سریال سازی البته در صورت کیفیت و ارتقای استانداردها هم توانسته با پخش پیام بازرگانی در میان مجموعه‌ها درآمدهایی چندین برابر بودجه را فراهم کند.

با این حال در سال‌های اخیر برخی از سریال‌ها به دلیل ضعف محتوا و ماندن در کلیشه‌ها نه تنها نتوانستند آورده‌ای مالی برای سازمان داشته باشند بلکه رضایت مخاطبان را هم به دست نیاورده‌اند و جز چند سریال معدود، مجموعه‌های تلویزیونی بیشتر با مخاطبان ناراضی مواجه شده‌اند.

خروجی این سریال‌ها بارها باعث انتقادهای مخاطبان عام و اهالی رسانه‌ها شد که به کیفیت آثار، پایان بندی، قصه و… اعتراض داشتند. شاید همین هجمه‌ها بود که باعث شد پیمان جبلی رئیس جدید صداوسیما در اولین روزهای مدیریتی خود به دو حوزه مهم خبر و سریال سازی ورود کند. حوزه خبر از همان ابتدا با تغییرات و انتصاب‌هایی مواجه شد و حوزه سریال سازی بیشتر به گمانه زنی‌ها و اخبار غیررسمی که توسط رسانه‌ها منتشر می‌شد منحصر ماند.

از جمله این گمانه‌زنی‌ها مربوط به تحول ساختاری در حوزه سریال سازی بود که برخی از رسانه‌ها عنوان کردند سریال سازی در سیمافیلم متمرکز می‌شود و ۱۵ سریال نیز به دلیل تصمیم رئیس صداوسیما فعلاً متوقف مانده است.

این خبر غیررسمی آنقدر هیاهو کرد که جلیل سامان کارگردان «زیرخاکی» به عنوان تنها سریالی که از میان ۱۵ سریال اجازه تولید پیدا کرده است به آن واکنش نشان داد و البته خیلی زود واکنش دیگری جای آن را گرفت و در صفحه مجازی‌اش مطرح کرد که رمضان نژاد رییس سیمافیلم با او تماس گرفته و خبر توقف ۱۵ سریال را تکذیب کرده است.

در همین احوال رییس صداوسیما به پشت صحنه چند سریال الف تلویزیون رفت و سخنان او در پشت صحنه این سریال‌ها خبرساز شد. بخشی از سخنان او با اعلام اینکه ۱۰۰ سریال در مراحل مختلف پیش تولید و تولید قرار دارد تا به نوعی تکذیبیه‌ای بر خبر توقف آثار سریالی باشد.

اما مهمترین سخنان رئیس صداوسیما در این بازدیدها در حاشیه سریال «طلاق» مطرح شد که گمانه زنی‌های بیشتر رسانه‌ها را به همراه داشت.

جبلی در سخنانی به ابوالقاسم طالبی درباره پایان بندی سریال عنوان کرده بود: برآیند کار باید به گونه‌ای باشد که آخرش پرانتز بسته باشد یعنی نباید کاری را بگذاریم با پرانتز باز تمام شود.

تولید سریال‌های چندفصلی منتفی می‌شود؟

سخنی که چون قبل و بعد آن مشخص نبود باعث گمانه زنی‌های بسیاری شد که یکی از آنها پایان یافتن تولید سریال‌های چند فصلی بود.

به ویژه که در برخی از سریال‌های چند فصلی که طی یکی دو سال اخیر ساخته شده است به دلیل کرونا یا اتفاقات دیگر، برخی بدون پایان مشخص روی آنتن رفتند که فصل ششم «پایتخت»، «زیرخاکی» و فصل دوم «نون.خ» از این دست بوده‌اند که یک باره به پایان رسیدند و باقی قصه در ۲ قسمت پایانی یا فصل بعدی ادامه پیدا کرده است. این سخن رییس صداوسیما باعث شد این گمانه‌زنی به وجود آید که احتمالاً دیگر قرار نیست سریال‌های چند فصلی به پخش برسد.

برخی از سریال‌ها هم اگرچه در یک فصل به پایان می‌رسند اما آخر قصه با نوعی پایان باز تمام می‌شود که باعث برداشت‌های متفاوت شده و نتیجه‌گیری خاصی پیش روی مخاطب نمی‌گذارد و احتمالاً رئیس صداوسیما خواستار پایانی قطعی و تام و تمام برای یک قصه و سرانجام شخصیت‌هایشان بوده است.

در عین حال این گفته رئیس صداوسیما با بخشی از گزارش روزنامه جام جم روشن‌تر می‌شود که در آن به جملات قبل و بعد جبلی درباره پایان‌بندی ها مشخص‌تر اشاره کرده است.

فاطمه عودباشی در روزنامه جام جم درباره این بخش از گزارش خود آورده است: در ادامه رئیس رسانه ملی با بیان این نکته که باید در آثار نمایشی پرونده هر موضوعی که باز می‌شود، در انتهای قصه بسته شود، تاکید می‌کند: مرز سیاه نمایی با طرح مطالبات جامعه این گونه مشخص می‌شود. هنرمندان باید این توانایی را داشته باشند که وقتی موضوعی را در کارشان مطالبه گری می‌کنند در پایان هنرمندانه و درست ببندند تا امیدبخشی شکل بگیرد.

با این جملات می‌توان مروری داشت بر سریال‌هایی که پایان‌بندی آن‌ها به نوعی برای مخاطب مشخص نبود که از جمله آن‌ها آخرین سریال خود ابوالقاسم طالبی یعنی «به کجا چنین شتابان» است که پایان آن با نوعی ابهام برای شخصیت‌ها داشت.

پایان کدام سریال‌ها تا به امروز باز مانده است؟

اگر بخواهیم به برخی از سریال‌های همین چند سال اخیر اشاره کنیم که پایان آن‌ها برای مخاطب نامعلوم بود و به تعبیری «باز» ماند می‌توان به دو سریال امنیتی تلویزیون «گاندو ۲» ساخته جواد افشار و «خانه امن» ساخته احمد معظمی اشاره کرد که در هر دو وضعیت سرتیم های عملیاتی مثل محمد با بازی وحید رهبانی و افشین با بازی امین زندگانی بلاتکلیف ماند و باعث ایجاد سوال در ذهن مخاطب شده بود. البته بخشی از این ابهام‌ها و شائبه‌ها هم به ساخت فصل‌های بعدی این مجموعه‌ها هم قوت بخشید و تا الان ساخت فصل جدید «خانه امن» قطعی‌تر شده است.

از سریال‌های قدیمی‌تر هم می‌توان به «پدر» ساخته بهرنگ توفیقی و تهیه‌کنندگی حامد عنقا در سال ۹۷ اشاره کرد که باز هم وضعیت کاراکتر اصلی سریال یعنی نقش حامد و زنده بودن و نبودنش برای مخاطب سوال شد.

در همین سال ۹۷ مینی سریال «گشت پلیس» نیز در ۷ قسمت روی آنتن رفت درحالیکه با پایان قسمت هفتم و آخر سریال عنوان «پایان فصل اول» زده شد و کاراکتر قاچاقچی سریال در آخرین سکانس‌ها از باند خود می‌خواهد آشپزخانه‌ها را بر پا کنند و سریال با این دیالوگ به پایان می‌رسد درحالیکه فصل بعدی آن هم به تولید نمی‌رسد.

اگر به دهه‌های قبل‌تر مثل دهه ۸۰ هم رجوع کنیم به سریال دیگری از مجموعه همین آثار جاسوسی می‌رسیم سریال «هوش سیاه ۲» که در آن کاراکتر اصلی سریال با بازی کیکاووس یاکیده پایان بندی مشخصی نداشت. قصه در قسمت آخر به عملیاتی می‌رسد که قرار است این فرد به همراه عده‌ای که روی یک قایق جلسه‌ای محرمانه را برگزار کرده‌اند دستگیر شوند اما سکانس پایانی ماموران را نشان می‌دهد که با قایق به سمت آنها می‌روند و بعد تیتراژ پایانی سریال با «و…» پخش می‌شود.

از میان چنین نمونه‌هایی به آثار دیگری در ژانرهای مختلف تلویزیون می‌رسیم مثل سریال دفاع مقدسی «خاک سرخ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا که اوایل دهه ۸۰ از تلویزیون پخش شد و در آن هم تکلیف پرویز پرستویی کاراکتر اصلی سریال مشخص نشد که بعد از اسیر شدن به دست عراقی‌ها چه بر سرش می‌آید.

و همچنین اواخر دهه ۷۰ نیز از جمله سریال‌های پایان باز تلویزیون هم به خود اصغر فرهادی می‌رسد که سریال «داستان یک شهر» یک و دو را ساخت و هر دو سری اگرچه یک گروه برنامه ساز وارد چالش‌های شهری می‌شوند اما پایان بندی هر مجموعه به گونه‌ای بود که می‌توانست ادامه دار باشد.