وضعیت جمعیت در کشور بحرانی است/ اقتصاد، فرهنگ و باروری تکه‌های پازل جمیعت

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، به نقل از روابط عمومی برنامه «غیرمحرمانه»، برنامه تلویزیونی غیرمحرمانه با موضوع «جمعیت و فرزندآوری» با حضور «ناهید اکبری رئیس اداره باروری سالم جمعیت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی»؛ «صالح قاسمی پژوهشگر و کارشناس تحولات جمعیت» و «علی پژهان جمعیت شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز» بیست و یکم آبانماه از شبکه دو سیما پخش شد.

اکبری رئیس اداره باروری سالم جمعیت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با تاکید بر اینکه وضعیت جمعیت در کشور بحرانی است، اظهار داشت: با سیاست‌های ترغیب خانواده باید نرخ باروری کل را به ۲، ۱ دهم و بالاتر افزایش داد.

وی افزود: در حوزه بحث باروری همه باید به این باور برسیم که از ابتدا برای توسعه کشور، علاوه بر اقتصاد و فرهنگ مسئله باروری نیز مهم است.

اکبری همچنین گفت: ایران دارای ارزش‌هایی است که در هیچ کشور دیگری وجود ندارد، در فرهنگ اسلامی ایرانی به ازدواج و فرزندآوری بهای بسیاری داده می‌شود و برای آن ارزش قائل هستیم و بهتر است که این نگاه در سیاست‌ها و تصمیمات نیز دیده شود و آن را به عنوان یک اصل بپذیریم.

وی با بیان اینکه در فرهنگسازی فرزندآوری انسجام وجود ندارد، خاطرنشان کرد: مباحث اقتصاد، فرهنگ و باروری باید در کنار هم قرار گیرند تا یک خانواده در شرایط خوبی بتوانند برای فرزندآوری برنامه داشته باشد.

اکبری اضافه کرد: تصویب طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده یک فرصت است و بی شک در این قانون افراط و تفریط‌هایی نیز وجود دارد. لیکن در اجرای آن نباید زمان را از دست بدهیم و به ساختار حاکمیتی توجه شود. در این قانون تصمیمات باید مبتنی بر منافع مردم باشد با جریان این سیاستگذاری، انسجام در تصمیمات صورت می‌گیرد.

وی همچنین گفت: روح عمده این قانون در خصوص مسئله فرهنگسازی است که به خوبی به آن پرداخته شده و باید رویکرد سیاست گذاری‌ها و تصمیمات تغییر یابد و نباید به شاخص‌های زودهنگام بپردازیم بلکه باید شاخص‌ها در دسترس باشند.

۱۵ سال دیگر نرخ رشد صفر درصد را تجربه خواهیم کرد

قاسمی پژوهشگر و کارشناس تحولات جمعیت اذعان کرد: واقعیت امر این است که نه تنها نهاد‌های ملی و کارشناسان کشور بلکه نهاد‌های بین المللی و بعضی پژوهش‌های جهانی به صراحت اعلام می‌کنند که ایران در وضعیت هشدار جمعیتی قرار گرفته و شاخص‌های جمعیت شناسی ایران صاحب رکود شده اند.

وی افزود: سال ۹۹ نرخ رشد جمعیت کشور به ۶ تا ۷ دهم درصد رسید که این پائین‌ترین نرخ رشدی است که ایران در طول تاریخ به خود دیده و به زودی به نرخ رشد صفر درصد خواهیم رسید که احتمالا بین ده تا ۱۵ سال دیگر طول خواهد کشید.

قاسمی همچنین گفت: در حال حاضر نرخ باروری ایران به ۱، ۶ دهم فرزند (حدود یک و نیم فرزند) به ازای یک زن رسیده و رکوردی بی سابقه در طول تاریخ ایران به شمار می‌آید.

وی خاطرنشان کرد: در نرخ باروری ۱، ۵ درصد جمعیت بالای ۶۰ درصد را تجربه می‌کند، (یعنی از هر ده ایرانی یک ایرانی)؛ در یک بازه ۲۵ تا ۳۰ سال آینده سالمندی کشور از ده درصد به سه برابر افزایش می‌یابد و به حدود ۳۰ درصد خواهد رسید.

قاسمی یادآور شد: تعداد تولد‌ها در کشور به حدود یک میلیون تولد در سال رسیده و این رکوردی حداقلی و نگران کننده است.

وی با تاکید براینکه ایران در وضعیت هشدار قرار گرفته است، گفت: اگر فرصت باقیمانده غنیمت شمرده نشود، به یکی از کشور‌های بحران زده از منظر جمعیت تبدیل خواهیم شد که دامنه‌های این بحران ساختار‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور را به شدت متاثر می‌سازد.

قاسمی با بیان اینکه جداسازی منافع ملی و کلان از منافع فردی، خانوادگی در حوزه فرزندآوری اشتباه است، گفت: نباید بر منافع ملی و کلان تاکید بیشتری شود. پر واضح است خانواده‌هایی که بدون فرزند بودند، پیش از اینکه جامعه را به چالش بکشند، خود به چالش کشیده شده اند و خانواده‌های تک فرزند مشکلات بسیاری در زندگی خود دارند. اما تجربه‌های خانواده‌های تک فرزند و علم و کارشناسان متخصص در این حوزه نشان داده است که خانواده‌های تک فرزند، بر این باورند که تک فرزندی الگوی مناسبی نیست به این دلیل که به تربیت بهتر ختم نشد؛ بنابراین باید گفت که منافع ملی و کلان و فردی به هیچ عنوان از یکدیگر تفکیک پذیر نیست.

وی اضافه کرد: در مسیر جمعیت بهترین راه این است که تجربه جهانی را مشاهده کنیم. کشور‌هایی که امروز درجمع کشور‌های توسعه یافته هستند، به هیچ وجه با کاهش جمعیت به توسعه یافتگی دست نیافته اند. اتفاقا زمانی انقلاب صنعتی شکل گرفت که این کشور‌ها از جوامع جوان و نیروی کار فعال برخوردار بودند و در کنار آن به شدت مهاجر پذیری کردند و نیروی کار وارد کشور کردند و به توسعه یافتگی دست یافتند و از قضا همین کشور‌های توسعه یافته مرفه وقتی وارد فاز سالخوردگی جمعیت می‌شوند و شاخص‌های جمعیتی آنان افت می‌یابد، یکی پس از دیگری مبتلا به مشکلات اقتصادی از جمله رکود اقتصادی، تورم و بدهی‌های عمومی بین المللی بالا می‌شوند.

وی به قانون جوانی جمعیت و حمایت خانواده اشاره کرد و گفت: این طرح نخستین قانونی است که به طور جامع از فرزندآوری حمایت می‌کند و از این نظر که سیاست‌های کلی افزایش جمعیت را تبدیل به قانون کرده به مثابه یک فرصت ویژه به شمار می‌آید.

قاسمی توجه به دو نکته در این قانون را از سوی دولتمردان جدی دانست و گفت: نکته اول؛ زمان است که بسیار تعیین کننده است. ۱۵ سال از پنجره جمعیت کشور فرصت سوزی محض شد و از دست دادیم. در حال حاضر از منظر ساختار‌های جمعیتی هر روز برای کشور تعیین کننده است و حداکثر ۷ تا ۱۰ سال زمان مفید داریم که بتوانیم ساختار‌های جمعیتی خود را اصلاح کنیم و الگوی فرزندآوری را اصلاح کنیم. در حالیکه این قانون باید ۷ سال پیش تصویب می‌شد. بنابراین؛ اهمیت شمردن زمان در این قانون بی شک بسیار حائز اهمیت است.

وی اضافه کرد: بسیاری از دستگاه‌ها در این قانون مکلف شدند بین ۳ تا ۶ ماه، آئین نامه دستگاهی خود را آماده کنند.

وی به نکته بعدی اشاره کرد و گفت: این قانون، قدم نخست است و بسیاری از ابعاد جمعیت به درستی در این قانون وجود ندارند. به طور مثال مسئله مهاجرت یکی از این ابعاد است. مدیریت مهاجرت اعم از داخلی و خارجی، به صورت مخصوص در این قانون وجود ندارد. در خصوص مدیریت داخلی این سوال پیش می‌آید که چرا ۷۰ درصد جمعیت در ۴۰ درصد از مساحت کشور ساکن هستند؛ که سبب تراکم جمعیت، آلودگی، مشکلاتی از جمله آب، ترافیک است و این بدین معناست که توزیع جمیعت در کشور به درستی اتفاق نیافتاده است.

قاسمی به مدیریت مهاجرت خارجی اشاره کرد و گفت: بیش از ۵۵ درصد مهاجرفرستی کشور ایرانیانی هستند که با تحصیلات دانشگاهی از ایران خارج می‌شوند و کمتر از ۵ درصد از مهاجر پذیری کشور در حوزه نخبگانی است و ایران تبدیل به سکوی پرتاب نیرو‌ها برای ورود به کشور‌های دیگر شده است. متاسفانه کشور در حوزه مدیریت مهاجرت غافل مانده و در این طرح نیز جدی نیست.

وی از دیگر نکات کمرنگ در این طرح را مسئله زنان خانه دار دانست و عنوان کرد: اغلب مشوق‌های داخل این طرح، ناظر بر بانوان شاغل یا دانشجوست؛ که حداکثر ۱۵ درصد بانوان ما را تشکیل می‌دهند. بانوان خانه داری که به هدفگذاری فرزندآوری نزدیک ترند، خیلی دیده نشده اند و این مسئله از نکات مهمی است که باید جدی گرفته شود.

به قانون جوانی جمعیت و حمایت خانواده خوشبین نیستم

پژهان جمعیت شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز در ادامه این برنامه عنوان کرد: جمعیت مولد است و نه تنها مانع توسعه نیست بلکه محرک توسعه می‌باشد و باید با رویکرد‌های مختلفی به مسئله جمعیت نگاه شود و موضوعی است که در آینده می‌تواند به عنوان یک زنگ خطر باشد.

وی با اشاره به اینکه مردم باید تبیین و آگاه شوند، افزود: دانشگاه و رسانه تا به امروز به نقش خود عمل کرده، اما جای سوال است که چرا هنوز مردم باور به سیاست‌های جمعیتی ندارند.

پژهان با بیان اینکه جمعیت مولد فقر نیست، عنوان کرد: واقعیت امر این است که مهمترین شاخص توسعه جمعیت است.

وی در خصوص مسئله اعتماد مردم به سیاست‌های تشویقی قانون جوانی جمعیت گفت: مردم کشور نسبت به دولتمردان دل چرکین و بی اعتمادند. بر این طرح از لحاظ ساختاری و محتوایی اشکالاتی وارد است از لحاظ ساختاری؛ ۷۴ ماده و ۲۴۰ حکم حکومتی باید اولویت بندی می‌شد و قطع به یقین این طرح شاید ضد جمعیتی را در درون خود بپروراند و در این میان نه تنها مسائل جمعیتی کشور حل و فصل نشده است بلکه چالش‌های جمعیتی نیز ایجاد می‌شود. بنابراین؛ این قانون به شدت وابسته به نحوه اجراست.

پژهان نسبت به ظرفیت اجرای کاربردی و مفید این قانون خوشبین نیست و می‌گوید: نمی‌گویم که این طرح با شکست مواجه خواهد شد لیکن سیاست‌های موجود در این طرح تنها یک تسهیل گر هستند. ابزار این قانون مهیا نیست و بعضا در بسیاری از بند‌های این قانون افراط و تفریط به چشم می‌خورد و یا بعضی از بند‌های این طرح آرمانی و انتزاعی است و عملا عملیاتی نیست.

وی معتقد است که اگر شرایط اجتماعی و اقتصادی امروز کشور موافق‌تر از این بود خود به خود مردم فرزندآوری می‌کردند.

پژهان با تاکید بر دو مسئله اقتصاد و فرهنگ در الگوی فرزندآوری خاطرنشان کرد: اصل مسئله، نگرش به فرهنگ است. اقتصاد تابعی از سبک زندگی می‌باشد و مزید بر علت‌های فرهنگی شده است. اما در حال حاضر این قانون بیشتر اقتصادی است تا فرهنگی.

وی در پایان گفت: پشتوانه اصلی سیاست‌های جمعیتی فرهنگ است و باید برای جبران جمعیت و مدیریت بحران از آن و عبور از مرز هشدار به این مسئله دقت شود. باید نگرش مردم نسبت به باروری تغییر یابد. آنچکه در ذهن مردم لنگر انداخته این است که فرزندآوری مانع توسعه خواهد شد در حالیکه باید به مردم بگوئیم که فرزندآوری مانع رشد نخواهد شد بلکه منجر به توسعه خواهد شد.

وی افزود: دو سیاست همواره باید در دستور کار قرار گیرد تا به دغدغه‌های مردم پاسخ داده شود. اول مسئله مهاجرت و دومی افزایش موالید است.

‎‎گفتنی ست؛ «غیرمحرمانه» کاری است از گروه اقتصاد و دانش به تهیه کنندگی و کارگردانی علیرضا ابراهیمی و اجرای محمدجعفر خسروی که جمعه‌ها ساعت ۱۷:۴۵ از شبکه دو سیما پخش می‌شود.