هر طرح جلد، یک اثر هنری/ سیر تحول طرح جلد کتاب در «زیرِ روی جلد»

به گزارش خبرنگار مهر، طرح روی جلد اولین محتوایی است که از کتاب به چشم می‌خورد و از نظر مدیر بازرگانی تبلیغی مهم است که باید توانایی جذب مخاطب را از پشت ویترین کتابفروشی داشته باشد و قلابی بیندازد برای خریده شدن، از نظر نویسنده شاید دروازه ورودی به کتاب است و تصویری که باید همخوانی کافی را با محتوا داشته باشد و از نظر سایر دست‌اندرکاران مفاهیمی چون مجزا کردن کتاب یک نشر از انتشاراتی دیگر و … اصلاً طرح جلد اول تنها برای این آمد که محافظی محکم باشد برای در امان ماندن کتاب از گزند.

اما به نمایشگاه «زیرِ روی جلد» و تماشای طرح جلدهای کتاب که بروید، بهتر به این مفهوم می‌رسید که طرح جلد کتاب فارغ از اینکه چه عنوانی دارد و برای کدام نشر و نویسنده، می‌تواند به تنهایی یک اثر هنری زیبا باشد که روی دیواری بنشیند و رخ‌نمایی کند.

قدردانی از هنرمندانی که کتاب را مزین به پوشش هنری کردند

تصویر دو بعدی از مردی غمناک با گوشی بزرگ و قطره اشکی در حال چکیدن برای مجموعه داستان «غم این خفته» که طراحی ناشناس دارد، پاهایی که تنه درختی پرشاخ و برگ شده‌اند برای کتاب «قطعه‌های پابرهنه»، تصویرسازی پر جزئیاتی از دیو کتاب «بررسی چهره دیو و پری در افسانه‌های مازندران»، تک درخت خشکیده و غمبار کتاب «ماه و کتان»، طرحی از خانه‌ای خشتی و خورشید و درختانی سبز در پس زمینه برای یک مجموعه داستان و… همه یک اثر هنری مجزا از محتوای کتابی هستند که برای جلدش طراحی شده‌اند. این چشم‌نوازی مستقل از کارکرد و هدفی که دارند، اولین چیزی است که در نمایشگاه زیر روی جلد به چشم می‌خورد. نمایشگاهی که همزمان با آغاز هفته کتاب در گالری خانه عکاسان برپا شده است و با طرح جلد بیش از ۳۵۰ عنوان کتاب‌های نشر سوره مهر و حوزه هنری سیر تحول طراحی جلد را از دهه ۶۰ تا کنون به نمایش گذاشته است.

مقداد شیرعلی دبیر نمایشگاه «زیرِ روی جلد»، هدف برپایی این نمایشگاه را مواجه مخاطب با طراحی جلد به عنوان یک اثر هنری عنوان کرد و به خبرنگار مهر گفت: اینجا مخاطب طراحی جلد کتاب را به‌عنوان یک اثری هنری به‌صورت مجزا نگاه می‌کند که در کنار اثر مؤلف چیزی را می‌سازند و هر دوی اینها به خودی خود کیفیت و ارزشمندی را دارند و در کنار هم پیش می‌روند. «زیرِ رویِ جلد» در‬ واقع قدردانی از بزرگانی است که بیش از چهار دهه به پویایی و رشد بخش مهمی از کالای فرهنگی مهجور روزگار ما کمک مهمی کرده و آن را مزین به پوششی هنری کرده‌اند.

وی درباره برگزاری این نمایشگاه‬ بیان کرد: در زمان کوتاه حضورم در انتشارات‬ سوره ‏مهر، با حجم چشم‏گیری از کتاب‌های منتشر‬ شده چهار دهه گذشته مواجه شدم که طراحی جلد آن‌ها توجه مرا به خود جلب و شیفته گرافیک پر کیفیت خودش کرد؛ طرح جلدهایی که به خودی خود یک اثر هنری ناب و خالص هستند‬ و البته طراحان بزرگی که در این سال‌ها در کنار انتشارات حضور داشته و نگاهی هنرمندانه به قلم، کاغذ، داستان، رمان، و خاطرات اضافه کرده‌اند. از این جهت و برای نمایش این شاهکارهای غوطه‌ور در دل تاریخ معاصرمان و قدردانی و ادای احترام به همت و دستان هنرمند خالقان آن و این طرح‌های جلد فاخر، به همت انتشارات سوره مهر تصمیم گرفتیم این نمایشگاه را برگزار کنیم.

از تصویرسازی تا طرح جلدهای نقره‌کوب

قدیمی‌ترین طرح جلد این نمایشگاه متعلق به سال ۵۸ است و می‌توان با کمی تماشا تفاوت طراحی جلدهای دهه ۶۰ و ۷۰ و ۸۰ و ۹۰ را دید و تحولی که در این چهار دهه داشته‌اند و طرح جلدهای به نمایش درآمده در هر دهه به خوبی روایت‌گر سبک کار هنرمندان عصر خود هستند.

حسام صادقی هنرمند طراح گرافیک سوره مهر درباره این تحولات به خبرنگار مهر گفت: در دهه ۶۰ بیشتر از تصویرسازی استفاده می‌کردند و طرح‌ها تک بعدی بوده‌اند و تخت اما در عین حال بسیار جسورانه. به انتخاب رنگ‌ها که نگاه کنید این جسارت پیداست و اینکه فارغ از عنوان برخی‌شان با وجود سادگی می‌توانند یک تابلوی مجزا باشند و این نشان از درک بصری گرافیست دارد. هرچه جلوتر می‌رویم و سمت دهه ۸۰ نقش عکس و فونت پررنگ‌تر می‌شود و البته در این دوره هم تصویرسازی وجود دارد اما باز تفاوت‌ها پیداست و هرکدام هم زیبایی‌ها و سختی‌های کار خودش را دارد. هرچه کارها مدرن‌تر می‌شود اتفاقات بهتری هم می‌افتد و در طرح‌های امروزی‌تر می‌بینیم تکنیک‌های چاپ به کمک طراح آمده است و آنها با استفاده از تکنیک برش، کوب، نقره‌کوب و … جلدهای زیبایی را طراحی کرده‌اند و درواقع این تکنیک چاپ است که طرح را کامل و زیباتر می‌کند.

قرن‌ها تکریم کتاب را می‌توان در جلدسازی مشاهده کرد

این نمایشگاه آثاری گزیده از بین بیش از هفت هزار جلد کتاب است و به زودی مجموعه کامل‌تری از آن در قالب کتابی با همین عنوان منتشر می‌شود که پژوهشی در طراحی جلد کتاب و بررسی جلدسازی در این سال‌ها خواهد بود. چراکه جلد کتاب‌ها به عنوان یک اثر هنری می‌تواند منبعی برای پژوهش تغییر و تحولات هنر در دوره‌های مختلف باشند.

علی‌اکبر شیروانی مدیرعامل انتشارات سوره مهر درباره نمایشگاه «زیرِ رویِ جلد» به خبرنگار مهر گفت: رویه نمایشگاه از جلد کتاب‌های حوزه هنری و انتشارات سوره مهر در بیش از چهار دهه گذشته و لایه‌های زیرین آن از تحولات چهل سال گذشته‬ است. جلدهایی که گرچه نمایی از کل نشر ایران نیست، اگر به فروتنی نگوییم مهم‌ترین‏ یکی از مهم‌ترین مراکز نشر کتاب را بازنمایی می‌کند.

وی درباره اهمیت جلد و جلدسازی برای کتاب از ابتدای پیدایش نوشتن و کتاب‌سازی و همچنین نقشی که هنر در این مسیر دارد، توضیح داد: قرن‌ها تکریم کتاب را می‌توان در جلدسازی مشاهده کرد؛ از پوستین‌های شکار تا چرم‌های صنعتی محافظی برای کتاب بودند و ماندگاری کتاب در محیط بشر نشان از جایگاه آن دارد و بخشی از تاریخ بشر را از تاریخ کتاب می‌توان خواند. همین طور تحولات چاپ، کتاب و جلدش را متحول کرد؛ کتاب را به چاپ انبوه رساند و جلد را متنوع کرد. بعد از این تحولات صنعتی دیگر جلد فقط حفاظی نبود بر شیء قدسی؛ بلکه مفاهیمی گوناگون به آن اضافه کرد و همین جلد را حیات داد و برایش تاریخ ‏ساخت. هنر عامه از اینجا به‌طور جدی مقارن کتاب شد و حتی زیاده نیست که بگوییم جلد کتاب در شکل‏گیری هنر عامه نقش بازی کرد. همان‏‬ گونه که می‌شود تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی را در خلال هنر و به ویژه هنر عامه پی‏ گرفت، راه برای واکاوی آن تحولات از جلد کتاب‌ها ممکن است. سه‏ ضلعِ هنر، کتاب، و تحولات آگاهی متمایزی به بار می‌آورد.

نمایشگاه «زیر روی جلد» تا ۲۷ آبان ماه در گالری خانه عکاسان برپا است و علاقه‌مندان می‌توانند برای تماشای آثاری از کوروش پارسانژاد، فرزاد ادیبی، صداقت جباری، رضا عابدینی، علی وزیریان، حمید عجمی، هما دلورای، علیرضا ذاکری، مجید کاشانی، پریسا تشکری، حبیب ایلون، حامد حکیمی، ابراهیم کاشانی، حسن موسی‌زاده، کیانوش تنها و… به گالری خانه عکاسان واقع در خیابان سمیه مراجعه کنند.