سوگواری بانوی کرامت درآینه آیین‌ها؛از سیاه‌پوشان تا شمعدان‌گردانی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه خبری آستان مقدس حضرت معصومه (س)، در آستانه رحلت آن حضرت نگاهی گذرا خواهیم داشت، به آئین‌های مرسوم در این مکان مقدس که نه فقط محل دفن دختری عالمه، معصومه، شفیعه و محدثه از فرزندان امام کاظم علیه‌السلام است بلکه در روایات از آن به‌عنوان حرم اهل‌بیت (ع) یادشده و در شهری قرار دارد که اهل‌بیت به آن آشیانه آل محمد صلوات الله علیها و آله و پناهگاه فاطمیون نام نهاده‌اند.

آئین‌ها، فعالیت‌های نمادین، متعارف و مرسومی‌اند که در جامعه‌های انسانی در مناسبت‌های خاص اعتقادی، اجتماعی و تاریخی برگزار می‌شوند که نشان‌دهنده ارزش و عظمت آن واقعه و تاریخ در میان آن قوم دارد، به‌گونه‌ای که در طول سالیان متمادی و در میان نسل‌های مختلف بزرگداشت شده است.

آئین‌ها در واقع نشان‌دهنده فرهنگ هر ملت است که برای چه چیزهایی ارزش قائل بوده و چگونه از ارزش‌های خود پاسداری می‌کردند و آن را گرامی داشته و خود را با انتساب به آن متعالی تلقی می‌کردند، بنابراین کارکرد نماد هویت‌سازی برای جامعه است و از طرف دیگر آئین‌ها به دلیل اینکه نماد هر فرهنگ محسوب می‌شوند سبب عقلانی جلوه دادن آن فرهنگ و جذب افراد به آن فرهنگ می‌شود.

اسلام و مذهب تشیع نیز از قاعده نمادسازی از طریق آئین‌ها مستثنا نیست و هویت ملت خود را بر مبنای توحید بر هر نشانه‌ای که انسان را به خدای واحد گره می‌زند ترسیم کرده است؛ ازاین‌رو بسیاری از آئین‌ها در مناسبت‌های منتسب به اهل‌بیت عصمت و طهارت به جهت انتساب‌شان به خدای متعال در اسلام شکل‌گرفته است.

اگرچه که همه اهل‌بیت (ع) در سرتاسر جهان تشیع محور برگزاری آئین‌های مذهبی‌اند و ارادتمندان به خاندان پیامبر (ص) آیین‌هایی را در شادی و غم آن‌ها برگزار می‌کنند اما این آئین‌ها در شهری که حرم هرکدام از ائمه (ع) در آن قرار دارد گاهی منحصربه‌فرد است.

اکنون در آستانه رحلت حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها نگاهی گذرا خواهیم داشت به آئین‌های مرسوم در این مکان مقدس که نه‌تنها محل دفن دختری عالمه، معصومه، شفیعه و محدثه از فرزندان امام کاظم علیه‌السلام است بلکه در روایات از آن به‌عنوان حرم اهل‌بیت (ع) یادشده و در شهری قرار دارد که در روایات به آشیانه آل محمد صلوات الله علیها و آله و پناهگاه فاطمیون نام‌گرفته است.

آئین سیاه پوشان

آئین سیاه‌پوشان از آئین‌های سنتی در میان دوستداران اهل‌بیت (ع) است که قدمتی به‌اندازه تاریخ اسلام دارد و نمادی آغازین برای عزاداری اهل‌بیت (ع) است که در سراسر جهان تشیع رواج دارد و از حرم‌ها، مساجد و خیابان‌ها گرفته تا سر در خانه‌ها و لباس تن شیعیان برای عزای اهل‌بیت به رنگ سیاه درمی‌آید و چهره شهر و دیار شیعیان مانند دل‌هایشان به پشتوانه روایتی از امیرالمؤمنین (ع) که فرمودند «خداوند پیروانی برای ما اختیار کرده که در عزای ما عزادار می‌شوند» عزادار می‌شود.

آری، سیاه‌پوشان اولین آئینی است که رحلت حضرت معصومه سلام‌الله علیها در شهر مقدس قم و حرم مطهر ایشان نمایان می‌شود و هرساله مراسمی با همین عنوان در حرم مطهر بانوی کرامت برگزار و در و دیوار حرم با پارچه‌های سیاه پوشیده می‌شود و امسال هم این مراسم صبح قبل از روز وفات در جوار ضریح مطهر برگزار می‌شود.

آئین تعویض پرچم

با سیاه‌پوش شدن در و دیوار نوبت به برافراشتن نماد اصلی عزا در شهر مقدس قم می‌رسد؛ نمادی که هویت مردم قم به آن گره‌خورده و آن را نه یکپارچه بلکه نماد یکپارچگی و تعلق خود به مکتب اهل‌بیت (ع) تلقی می‌کنند؛ پرچمی که افراشتگی آن دل را تسلی و دیده را روشن می‌کند و فرو آمدنش دل‌های عاشق را مشتاق بوسه زدن و تبرک جستن بر آن می‌کند و چه بسیار مریض و دردمندی که با زیارت همین پرچم متبرک شفا گرفتند و چه بسیار حاجتی که با حضور همین پرچم در شهرها و منزل‌های شیعیان روا شده است.

آئین تعویض پرچم گنبد مطهر حرم حضرت معصومه سلام‌الله علیها نیز شاید به زمانی برمی‌گردد که اولین گنبد بر فراز مرقد مطهر بانوی کرامت ساخته شد و پرچم این حضرت بر فراز آن قرار گرفت و از آن به بعد عصر نهم ربیع‌الثانی زمانی است که هرساله پرچم سبز فاطمی از فراز گنبد به صندوقچه سفیران کریمه می‌رود و پرچم عزای فاطمی افراشته می‌شود تا اعلام عمومی عزا در شهر کریمه اهل‌بیت (س) سر داده شود و همه در سوگ بانویی بنشینند که با خود برکت را به این دیار آورد و محور خیری شد که حوزه علمیه و علمای اسلام را بر گرد خود جمع کرد تا اسلام واقعی زنده بماند و انقلاب اسلامی از آن زاییده شود.

امسال نیز طبق روال هرساله عصر روز قبل از رحلت کریمه اهل‌بیت (س) مصادف با دوشنبه ۲۴ آبان ماه از ساعت ۱۶ آئین تعویض پرچم همراه با سخنرانی مذهبی و مداحی در صحن امام رضا علیه‌السلام حرم مطهر آغاز می‌شود و این مراسم آئینی با حضور مردم برگزار می‌شود.

آئین عزاداری شب رحلت

اوج عزاداری‌ها در فرهنگ تشیع به شب رحلت‌ها تعلق دارد، بنابراین شب رحلت که فرامی‌رسد عزاداری هم قوت می‌گیرد؛ شبی که فردای آن عزا واقع شده است اصل عزاداری است و بهترین سخنرانان و مداحان در این شب به بیان فضائل و مناقب صاحب‌عزا و ترسیم راه و سیره او می‌پردازند تا مستمعان علاوه بر عزاداری بر بصیرت‌شان نیز افزوده شود و ادامه‌دهنده راه سالکان حقیقی طریق الهی شوند.

در شب رحلت کریمه اهل‌بیت (س) در جای‌جای شهر قم محفل عزا برپاست و در حرم مطهر نیز زائران از بعد از نماز از فیض مجالس گوناگون و سخنرانی و مداحی و سینه‌زنی بهره‌مند می‌شوند و شاعران آئینی نیز اشعار خود را در سوگ کریمه اهل‌بیت (س) می‌خوانند و از چشمان متصل به دل‌های عزادار حاضران اشک طلب می‌کنند.

آئین جاروکشی خادمان امام رضا علیه‌السلام

صبح رحلت خواهر خورشید که فرامی‌رسد انگار امام هشتم (ع) هم به قم آمده‌اند تا عزاداران خواهرشان را خوش‌آمد بگویند و خادمانشان هم زیر پای زائران خواهر را جارو بکشند؛ چه زیباست آئینی که ریشه در فرهنگ و تاریخ یک ملت دارد در قالب خدمت خادمان برادری غریب به زائران خواهرش جلوه می‌کند و اوج یگانگی، همبستگی، خویشاوندی و محبت را در سبک زندگی اسلامی را به نمایش می‌گذارد.

حقیقتاً صاحب‌عزای قم در این روز امام غریبی است که در مشهد است و همراهی با خادمان جارو به دست آن حضرت با ذکر «یا فاطمه اشفعی لنا فی الجنه» که با اشک همراه است ما را نیز به صاحب‌عزا پیوند می‌زند.

این مراسم امسال نیز با حضور خادمان حرم امام رضا علیه‌السلام در روز رحلت بانوی کرامت از ساعت ۷ صبح در صحن امام رضا علیه‌السلام حرم حضرت معصومه سلام‌الله علیها برگزار می‌شود و با مداحی و سینه‌زنی همراه است.

آئین دسته عزای خادمان حضرت معصومه سلام‌الله علیها

اما در روز رحلت بانوی کرامت که به‌صورت نمادین خادمان حرم مطهر رضوی در حرم مطهر حضور دارند، خادمان حرم حضرت معصومه سلام‌الله علیها به عزاداری می‌پردازند و یکی از سنتی‌ترین شیوه‌های عزاداری در ایران برپایی دسته عزا است.

از این رو خادمان حرم مطهر کریمه اهل‌بیت (س) در روز رحلت ایشان به بیت النور، محل اقامت و عبادت حضرت معصومه سلام‌الله علیها در مدت ۱۷ روزی که در قم سکونت داشتند، رفته و با برگزاری مراسم عزاداری در آن مکان که امروزه به میدان میر معروف است به‌صورت دسته عزاداری به حرم مطهر ایشان مشرف می‌شوند که این آئین نیز یادآور مهمان‌نوازی اهل قم نسبت به این بانوی باکرامت است که با ورودشان به شهر قم با استقبال چشمگیر مردم روبرو شدند و بانوان این شهر به‌قدری برای خدمت به ایشان علاقه و رغبت نشان می‌دادند که در طول ۱۷ روز به هر بانو تنها فرصت یک ساعت خدمت می‌رسید و بسیاری از بانوان شهر قم به خاطر کوتاهی عمر حضرت معصومه سلام‌الله علیها از توفیق خدمت به ایشان بازماندند.

این مراسم نیز با قدمتی دیرینه در قم هرساله برگزار می‌شود و امسال نیز از ساعت ۸ صبح در بیت النور آغاز و در ساعت ۱۱ قبل از ظهر در حرم مطهر به پایان می‌رسد و پس‌ازآن زائران و مجاوران به عزاداری و اقامه نماز ظهر می‌پردازند.

آئین شمعدان گردانی

شام رحلت که می‌شود، یاد محبوبی که در عزایش گریه کرده‌ایم و بر سروصورت زده‌ایم بر دل می‌نشیند و تازه دل‌ها شروع به سوختن می‌کند؛ سوختنی که در آن روشنی بخشی برای آینده است تا راه را گم نکنیم و مسیری که تا به امروز به ما رسیده را بر صراط مستقیمش ادامه دهیم بنابراین چه نمادی بهتر از شمع که می‌سوزد تا روشنی ببخشد، ذوب می‌شود تا رشد بیافریند و فنا می‌شود تا حیات بدهد.

شمع در تاریخ و فرهنگ دینی ما نماد فدا شدن برای هدایت بخشیدن است و این همان کاری است که انبیا و اولیای خدا انجام داده‌اند تا ما هدایت شویم ازاین‌رو است که شمع در آئین‌ها و مراسم ما جای گرفته است و آئین شمع دان گردانی در شام رحلت جای خود را باز کرده و قدمتی دیرینه از خود بر جای گذاشته است.

حضرت معصومه سلام‌الله علیها نیز همچون شمعی سوختند تا ما مسیر هدایت و ولایت را گم نکنیم و ازاین‌رو یکی از آئین‌های مهم و دیرینه که هرساله در شام رحلت بانوی کرامت توسط خادمان این آستان برگزار می‌شود آئین شمعدان گردانی است و در این آئین نیز سخنرانان، مداحان و شاعران برجسته حضور دارند.

امسال نیز آئین شمعدان گردانی به همراه سخنرانی، مداحی و خطبه‌خوانی در شام رحلت بانوی کرامت در شبستان بزرگ امام خمینی (ره) برگزار می‌شود.