سفر چاوش اوغلو به ایران یخ آنکارا و تهران را آب می‌کند؟

مهسا مژدهی: تهران و آنکارا از ۲۰۱۶ تا امروز هرگز چنین روابط سردی را تجربه نکرده بودند. اما سیاست های تازه اردوغان و بلندپروازی هایش در آسیا باعث شده تا دو پایتخت روزهای سختی را بگذرانند. سفر چاوش اوغلو وزیرخارجه ترکیه به تهران می تواند آغازی برای حل بحران ها باشد اما به نظر می رسد که سوتفاهمات بین ایران و ترکیه آنقدر بالا گرفته که تنها یک سفر از سوی دیپلمات این کشور، همه مشکلات را حل نکند. به ویژه اینکه اختلافات تهران باکو و حمایت همه جانبه اردوغان از الهام علی اف پیچیدگی های تازه ای را وارد بازی های منطقه کرده است.

در خبرآنلاین با علی قائم مقامی کارشناس مسائل ترکیه در مورد سفر چاوش اوغلو به تهران به گفتگو نشسته ایم:

روابط ایران و ترکیه روزهای سختی را پشت سر گذاشته و دو کشور تنش های زیادی را تجربه کرده اند. این تنش ها حوزه های مختلفی دارد و نسبت به پیش از ۲۰۲۰ اوضاع چندان خوب نیست. این بحران ها شامل چه مواردی هستند که چاوش اوغلو را به تهران کشانده؟

مساله اصلی این است که تحریم های امریکا تاثیرات زیادی بر روابط ایران و ترکیه گذاشته است. یکی از این موارد مساله انرژی است. ترکیه از ایران دیگر نفت نمی خرد. موضوع گاز هم مطرح است که تا حدودی واردات گاز از ایران را کاهش داده و از کشورهای دیگر مانند روسیه و یا جمهوری آذربایجان خرید می کند.

از نظر تجاری آمریکا ترکیه را تحت فشار گذاشته که با ایران معاملات کلانی را انجام ندهد و حجم تجارتی که قرار بود به سی میلیارد دلار برسد، بین نه تا یازده میلیارد دلار است. یعنی دو کشور بزرگ همسایه که توانایی بسیار زیادی دارند، حجم تجارت و همکاری هایشان بسیار کاهش پیدا کرده و یا گسترش پیدا نکرده است. مساله دیگر این است که دیوار امنیتی که کشیده شده به طول ۱۴۵ کیلومتر، ظاهرا عنوان مبارزه با تروریسم و جلوگیری از قاچاق انسان از ایران به ترکیه را دارد. به ویژه قرار است مانع از عبور پناهجویان افغانستانی از ایران به سمت ترکیه شود. که این به نفع ترکیه است که میخواهد ایران را در معرض پناهجویان بگذارد و این افراد نتوانند به کشور همسایه بروند.

ایران تروریسم در ترکیه را حمایت نمی کند. اما در این کشور برخی مدعی چنین چیزی هستند. این امریکاست که در عراق و سوریه پ.ک.ک را سازماندهی می کند. این مساله باید مورد توجه مقامات دو کشور در دیدار پیش رو باشد.

اختلافات در سوریه هم هنوز حل نشده باقی است. ایا احتمال رسیدن یک توافق بر سر ماجرای این کشور وجود دارد؟

 دو کشور در سوریه رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. ارتش سوریه و روسیه و ایران تلاش دارند تا ادلب را از گروه های تروریستی تخلیه کنند. اینها به نوعی تحت کنترل ترکیه قرار دارند. همچنین انکارا تشکلی به نام جیش الوطنی سوریه به وجود اورده است. گروه های شبه نظامی که ترکمن های سوریه و عرب های مخالف بشاراسد تشکیل داده اند. این هم از موارد مهم بین دو کشور است که نیازمند رسیدگی است.

اشغال شمال سوریه به دست ترکیه هم به معنی آن است که ترکیه به کمک آمریکا عملا سوریه را تجزیه کرده است. ایران و روسیه طرفدار تمامیت ارضی این کشور هستند. 

یک موضوع مهم دیگر در روابط دو کشور مساله آب است. اردوغان اظهارات تندو تیزی دارد که به نظر می رسد تمام تلاشش را می کند تا با سد سازی، مانع از رسیدن حق آبه به کشورهای همسایه شود. افتتاح سد ایلیسو هم در همین تقسیم بندی جای میگیرد. ایران در قبال چنین اقدامی چه کار می تواند بکند؟

اما یکی از مهمترین مسائل این روزها مساله آب و موضوع جمهوری اذربایجان است.ترکیه می گوید آذربایجان برادر ماست و ما یک ملت دو دولت هستیم. اما از یک سو یک میلیارد و ششصد میلیون متر مکعب از آب رودخانه ارس را با احداث سد کاراکورت  کم می کند. این باعث ضربه زدن به محیط زیست ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ایران می شود. ترکیه با احداث این سد مردم این کشورها و کشاورزانشان را دچار مشکل می کند. در نتیجه اقای امیرعبداللهیان که چاوش اوغلو را به تهران دعوت کرده باید به این مسائل بپردازد. مساله ارس باید به نوعی حل شود. 

جدای از آن مساله دجله و فرات است که سد ایلیسو هم ابگیری و تکمیل شد. این هم یک مشکل محیط زیستی دیگر است که ایران و عراق و سوریه را تهدید می کند. سهم کشورها از آب کم می شود و آن منطقه کشاورزی اش از بین می رود و مشکل ریزگردها شدیدتر می شود. این موضوعات باید با ترکیه حل شود. نابودی محیط زیست دیوارهای امنیتی را در کشورها از بین می برد. امنیت منطقه را هم نابود می کند. اقای روحانی زمانی که رییس جمهور بود بارها گفته بود که دوران دیوار کشی از بین رفته و باید مسائل منطقه ای حل و فصل شود. بلکه تجارت ازاد بین کشورهای همسایه است که باعث از بین رفتن خطر تروریسم می شود.

ایران و ترکیه بر سر ماجرای قره باغ بحث هایی دارند و تهران از مواضع آنکارا گله مند است. در همین حال تهران و باکو میگویند که مایل به حل سوتفاهم ها با یکدیگرند. ایا ترکیه می تواند نقشی را برای وساطت بازی کند یا اصلا چنین قصدی را دارد؟

مسائل بین تهران و باکو از همکاری ترکیه و جمهوری اذربایجان و اسراییل نشات می گیرد. مساله دیگر موضوع کریدوری است که اردوغان اخیرا گفته بود اگر نخجوان به مرکز باکو و مناطق دیگر آذربایجان وصل نشود، همکاری ترکیه با کشورهای اسیای میانه و دریای خزر رشد و توسعه پیدا نمی کند. اردوغان به دنبال افتتاح این مسیر است و ترکیه با اذربایجان ترکمنستان و ازبکستان و... به صورت متحد در منطقه تحت رهبری انکارا عمل کنند. این هدفی است که اردوغان می خواهد به آن برسد و اسم شورای همکاری کشورهای ترک بر روی آن گذاشته است.

اردوغان ، پوتین و علی اف طرح شش گانه ای را دنبال می کنند که قبلا سه به اضافه سه بود و از سوی ایران پیشنهاد شده بود. یعنی سه کشور بزرگ با سه کشور قفقاز جنوبی همکاری کنند. مسیر شمال به جنوبی یعنی دریای خزر تا خلیج فارس و چین و اسیای میانه به جمهوری اذربایجان و از آنجا به نخجوان و بعد ترکیه برود، مطرح است.

ترکیه از طریق ایران به آسیای میانه وصل می شود. البته به صورت محدود از گرجستان و آذربایجان هم استفاده می کند. اما اگر کریدور نخجوان و آذربایجان باز شود، ترکیه نیازی ندارد که از طریق مسیر ایران به این کشورها دست پیدا کند و کالا و ... حمل کند. مساله دیگر این است که مسیر شمال به جنوب ایران نقش مهمی دارد اما با این مثلث، ترکیه و اسراییل و آذربایجان می خواهند با عملکردی هماهنگ جلوی مسیری که متعلق به ایران است بگیرند.

البته تهران زیر بار چنین چیزی نمی رود و قطعا در زمان حضور چاوش اوغلو این مسائل مطرح خواهد شد. چرا که تهران به این موضوع به شکل یک توطئه نگاه می کند و تا زمانی که ترکیه بخواهد در این زمین بازی کند، اختلافات بین تهران و انکارا تنها با سفر مقامات حل نخواهد شد. 
 

>>> این مطالب را هم بخوانید:
چرا اردوغان به سیاست‌های تهاجمی روی آورده است؟
پشت پرده یک مناقشه مرزی؛ چه توطئه‌ای علیه ایران در جریان است؟
رمزگشایی از یک تنش مرزی؛ هدف گرفتن امتیازی جدید از ایران است؟
ارمنستان: کامیون‌های ایرانی از جاده جدید استفاده کنند/عوارض هم نمی‌خواهیم

۳۱۱۳۱۲/۲۳