شاهد دادگاه حمید نوری؛ اعدام یک نفر به اشتباه و حضور ابراهیم رئیسی در "هیئت مرگ"

در شهر دورس آلبانی سی‌وهشتمین جلسه از دادگاه رسیدگی به اتهامات حمید نوری، دادیار پیشین زندان گوهردشت کرج و از متهمان اعدام‌های دسته‌جمعی زندانیان سیاسی در ایران، دوشنبه ۱۵ نوامبر (۲۴ آبان) برگزار شد.

این چهارمین جلسه دادگاه در آلبانی، به استماع شهادت اکبر صمدی، زندانی سیاسی سابق و عضو "سازمان مجاهدین خلق" به عنوان شاکی و شاهد، اختصاص یافت. او جزو هفت شاهدی است که دادگاه برای استماع شهادت آن‌ها به آلبانی رفته است.

اکبر صمدی در سال ۱۳۶۰ و در سن ۱۴ سالگی بازداشت و به اتهام هواداری از "سازمان مجاهدین خلق" به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود. او مدت محکومیت خود را در زندان‌هایی مانند گوهردشت و قزلحصار گذرانده است.

به کانال تلگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

صمدی در رابطه با اعدام‌های تابستان ۶۷ گفت که داود لشکری را در زندان گوهردشت به همراه تعدادی پاسدار دیده که "فرغونی با طناب دار" منتقل می‌کردند.

یک شاهد دیگر در جلسات پیشین این دادگاه نیز از "ناصریان، داود لشکری و حمید عباسی" به‌عنوان افرادی نام برد که در شکنجه و اذیت و آزار زندانیان دست داشتند.

به گفته صمدی، این اعدام‌ها در زندان اوین از ۵ مرداد و در زندان گوهردشت از ۸ مرداد آغاز شد.

صمدی افزود: «اسامی ۱۷۷ نفر را که فقط در گوهردشت اعدام شدند را با خود به همراه دارم. لیست من البته ۳۷۷ نفر است که تعدادی از آن‌ها در زندان اوین و تعدادی در شهر گرگان و استان خوزستان اعدام شدند.»

"نوری یک نفر را به اشتباه اعدام کرد"

شاکی و شاهد این پرونده در رابطه با متهم این دادگاه نیز گفت که حمید نوری، فردی را به‌دلیل تشابه اسمی با کسی دیگر "به اشتباه" اعدام کرده بود.

این زندانی سیاسی سابق گفت که روز ۱۲ مرداد، آخر شب حمید عباسی (نوری) آمد و اسم ۱۴ نفر را خواند؛ وقتی اسم مرتضی یزدی را خواند، کسی جواب نداد. چند بار تکرار کرد باز هم کسی جواب نداد.

صمدی گفت که نوری یک نفر را اشتباه برای اعدام برد و مرتضی یزدی را به جای سید مرتضی یزدی اعدام کرد. صمدی افزود: «من در قزلحصار با سید مرتضی یزدی هم‌بند بودم اما مرتضی یزدی، فردی دیگر بود و نوری به‌خاطر این اشتباه و عدم دقت یک نفر دیگر را اعدام کرد.»

این شاهد رویدادهای زندان قزل‌حصار کرج گفت که برخی زندانیان بر اثر شکنجه تعادل روانی خود را از دست داده بودند و حکومت ایران تصمیم گرفته بود که با اعدام‌ها "زندان را پاکسازی کند".

صمدی گفت، نوری کسانی که جزو اعدامیان نبوده و می‌بایست به سلول‌های انفرادی منتقل شوند را در صفی قرار می‌داد و آن‌ها را به انتهای "راهروی مرگ" منتقل می‌کرد. به گفته صمدی، نوری وانمود می‌کرد این افراد قرار است اعدام شوند و در لحظه آخر به آن‌ها می‌گفت برگردید.

مواجهه شاهد با ابراهیم رئیسی در زندان

اکبر صمدی که عضو "سازمان مجاهدین خلق" است، در جلسه دادگاه گفت در سال ۶۷ ابراهیم رئیسی به عنوان جانشین دادستان، در جلسه قضات مشهور به "هیئت مرگ"، از او خواست مصاحبه کند و "کومله، یکی از احزاب کردی" را محکوم کند تا مورد عفو واقع شود. صمدی به او گفته بود که عضو حزب کومله نیست و رد درخواست مصاحبه از سوی این زندانی سابق با عصبانیت ابراهیم رئیسی همراه شد، اما او در نهایت پس از اینکه چهار بار به اتاق "هیئت مرگ" رفت، درخواست مصاحبه را پذیرفته است.

در جلسات پیشین در آلبانی، محمد زند، مجید صاحب‌جمع و اصغر مهدی‌زاده از زندانیان سابق دهه شصت، به بیان شهادت‌های خویش پرداختند.

پیشتر اعلام شده بود که هفته‌های ۴۵ و ۴۶ این دادگاه به‌دلیل اهمیت استماع شاهدان مستقر در آلبانی درخصوص اثبات جرم متهم، از چهارشنبه، ۱۰ نوامبر در شهر دورس آلبانی برگزار خواهد شد.

حميد نورى در استكهلم است و به صورت ویدیویی در جلسه دادگاه شهر دورس حضور داشت. او در نوامبر سال ۲۰۱۹ هنگام ورود به سوئد در فرودگاه استکهلم بازداشت شد و کیفرخواست علیه او پس از ۲۰ ماه بازداشت موقت صادر شد. نوری اتهامات علیه خودش را رد کرده است.

اهمیت دادگاه حمید نوری در این است که برای نخستین‌بار یکی از مقام‌های ‌امنیتی جمهوری اسلامی که در اعدام‌های جمعی سال ۶۷ شرکت داشته در خارج از کشور بازداشت شده و مورد محاکمه قرار گرفته است. کشتار زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ سال‌هاست در گزارش‌های نهادهای حقوق بشری مطرح شده، اما هیچ متهمی تا کنون در این ارتباط محاکمه نشده است.

حمید نوری توسط شاهدان پرونده به عنوان دادیار زندان گوهردشت کرج و یکی از هشت عضو "هیئت مرگ" در این زندان در جریان اعدام جمعی زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷ شناسایی شده است.

موضوع مهم دیگر نقش ابراهیم رئیسی، رئيس دولت سیزدهم جمهوری اسلامی در این پرونده است. رئیسی در دوران اعدام‌های تابستان ۶۷ معاونت دادستان را برعهده داشته و گفته می‌شود که یکی از چهار چهره اصلی "هیات مرگ" بوده است.

روند محاکمه نوری احتمالا تا آوریل سال آینده میلادی ادامه خواهد داشت.

حمید نوری در ۹ نوامبر ۲۰۱۹ (۱۸ آبان ۱۳۹۸) در فرودگاه "آرلاندا"ی استکهلم با حکم دادستان سوئد و به اتهام مشارکت در "کشتار دسته‌جمعی" بازداشت شد.

کیفرخواست صادره علیه نوری از سوی دایره دادستانی سوئد علیه جرایم بین‌المللی و جنایت‌های سازمان‌یافته و به‌طور خاص از سوی کریستینا لیندهوف کارلسون، صادر و به مقامات قضایی سوئد تحویل داده شد.

در این پرونده حدود ۴۰ شاکی و ۶۰ شاهد که در تابستان ۶۷ در زندان گوهردشت محبوس بودند، حضور دارند.

بر اساس رأی دادگاه، نوری و وکلای او در این جلسات حضور نخواهند داشت و در سوئد باقی خواهند ماند و از طریق تماس ویدئویی در جلسه دادگاه حضور دارند.

به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

بر اساس آمارهای غیررسمی، بیش از ۶۰۰۰ نفر از اعضا و هواداران احزاب و گرو‌های مختلف اپوزیسیون، به ویژه سازمان مجاهدین خلق، در جریان اعدام‌های سال ۱۳۶۷ به دستور خمینی، بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، اعدام شدند. اما سازمان مجاهدين می‌گوید این تعداد بالغ بر ۳۰هزار زندانی سیاسی بوده که دست‌کم ۹۰ درصد آن‌ها از طرفداران این سازمان بوده‌اند.

حمید نوری از طریق وکلایش تمام اتهامات را رد می‌کند و مدعی است که در زمان اعدام‌های تابستان ۶۷ به دلیل تولد فرزندش در مرخصی به سر می‌برده است.

بازماندگان و خانواده‌های کشته‌شدگان امیدوارند دادگاه حمید نوری نقطه عطفی برای آغاز رسیدگی بین‌المللی به کشتارهای دهه ۶۰ به ویژه کشتار تابستان ۶۷ و مجازات عاملان و آمران آن باشد.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  دادستان در ۲۰ سالگی؟

  ابراهیم رئیسی که رئیس جمهور ایران شده، مدت کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فعالیت قضایی خود را در ۲۰ سالگی به عنوان دادستان کرج و سپس همدان آغاز کرد. او در سال ۱۳۶۴ به تهران منتقل شد و جانشین دادستان این شهر شد. رئیسی در این سمت عضو "هیئت مرگ" شد و احکام اعدام هزاران نفر را امضا کرد. (عکس در کنار اسدالله لاجوردی، رئیس پیشین زندان اوین و دادستان انقلاب تهران و اسدالله جولایی)

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  جنایتی بزرگ در تاریخ نوین ایران

  طی دوماه مرداد و شهریور سال ۱۳۶۷ هزاران زندانی سیاسی که حتی بعضی از آن‌ها مدت محکومیت خود را به اتمام رسانده بودند ولی همچنان زندانی بودند و به اصطلاح "ملی کشی" می‌کردند، اعدام شدند. تعداد دقیق اعدام‌ها هرگز فاش نشد. تعداد قربانیان این واقعه نزد مراجع مختلف متفاوت و تا ۴۴۸۴ نفر تخمین زده می‌شود. گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل تعداد زندانیان سیاسی اعدام‌شده را دست‌کم ۱۸۷۹نفر اعلام کرده‌است.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  پیش‌زمینه تاریخی

  در مورد علل اعدام‌های دسته‌جمعی در تابستان سال ۶۷ نظرات مختلفی وجود دارد: برخی معتقدند این اعدام‌ها نتیجه جدال جمهوری اسلامی با سازمان مجاهدین ومشخصا واکنش به عملیات "فروغ جاویدان" بوده است. روایت قوی‌تر اما این است که کشتار زندانیان سیاسی از قبل برنامه‌ریزی شده بود، به خصوص که زندانیان اعدام شده فقط اعضای مجاهدین نبودند، بلکه از اعضای گروه‌های چپ همچون راه‌کارگر، فدائیان و حزب توده نیز بوده‌اند.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  حکم آیت‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی

  پس از قبول قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل و متعاقب آن حمله سازمان مجاهدین و عملیات "مرصاد" ، روح الله خمینی در حکمی افرادی را مامور بررسی مجدد وضعیت زندانیان کرد و نوشت:« کسانی که در زندان‌های سراسر کشور بر سر موضع نفاق خود پافشاری کرده و می‌کنند، محارب و محکوم به اعدام می‌باشند و تشخیص موضوع نیز در تهران با رای اکثریت آقایان حجت‌الاسلام نیری و جناب آقای اشراقی و نماینده‌ای از وزارت اطلاعات می‌باشد».

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  نقش سید احمد خمینی در صدور حکم قتل‌عام

  آیت‌الله منتظری که در آن زمان جانشین آیت‌الله خمینی، رهبر جمهوری اسلامی بود در خاطرات خود که سال‌ها بعد منتشر کرد می‌نویسد که "در آن زمان گفته می‌شد که نامه اول به خط سید احمد خمینی نوشته شده‌است و در مورد نامه دوم هم آشکارا دستخطِ سؤال‌کننده و پاسخ دهنده نامه یکسان است". آیت‌‌الله منتظری به علت انتقادهایش از سمت خود غزل شد و در حصر خانگی درگذشت.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  اعضای هیئت مرگ

  گرچه در حکم خمینی از اسامی مرتضی اشراقی (سمت راست- دادستان تهران)، حسین‌علی نیری (رئیس هیئت – نفر وسط) و مصطفی پور محمدی (نماینده سازمان اطلاعات- سمت چپ) یاد شده، اما ابراهیم رئیسی (معاون دادستان- پائین سمت راست) و اسماعیل شوشتری (رئیس سازمان زندان‌ها – پائین سمت چپ) نیز در جلسات و صدور احکام حضور داشتند. ابراهیم رئیسی در آن زمان ۲۷ ساله بود.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  آغاز اعدام‌ها

  یرواند آبراهامیان تاریخ‌نگار ایرانی می‌نویسد: «روز جمعه ۲۸ تیرماه ۱۳۶۷ درهای زندان‌ها بسته و تلفن‌ها قطع شد. تلویزیون‌ها را از برق کشیدند و از توزیع نامه‌ها، روزنامه‌ها و بسته‌های دارویی خودداری ورزیدند. ساعات ملاقات حذف شد و بستگان زندانیان را از حول و حوش زندان‌ها پراکنده‌ ساختند. رفت‌وآمد زندانیان به مکان‌های عمومی مانند درمانگاه‌ها، کارگاه‌ها، قرائت خانه‌ها، تالارهای تدریس و حیاط‌ها ممنوع شد.»

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  سئوالات مرگ و زندگی

  به گفته آبراهامیان، هیئت اعدام در تهران به زندانیان اطمینان می‌دادند که چند سؤال برای "اعطای عفو عمومی" می‌پرسند. در مورد مجاهدین می‌پرسیدند "آیا حاضر به معرفی یاران سابق خود در برابر دوربین هستید؟"، "آیا حاضر هستید به خط مقدم رفته و از روی مین‌های دشمن عبور کنید؟" و در مورد چپ گرایان، "آیا حاضرید علنی ماتریالیسم تاریخی را نفی کنید؟"، "آیا حاضر به نفی اعتقاد گذشته‌تان در مقابل دوربین هستید؟"

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  اعدام با طناب دار

  به گزارش شاهدان عینی "هیئت اعدام" در صورت عدم رضایت از پاسخ‌ها، فوراً دستور انتقال به اتاقی برای نوشتن وصیت‌نامه را می‌داد و سپس زندانیان در دسته‌های شش نفری و با چشمان بسته به دار آویخته می‌شدند.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  دفن در گورهای دسته‌جمعی

  اعدام شدگان بدون اطلاع به خانواده‌ها، در گورهای دسته‌جمعی به خاک سپرده می‌شدند. بیشتر خانواده‌ها نیز پس از چند ماه خبردار شدند که فرزندانشان اعدام شده‌اند.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  اعتراض آیت‌الله منتظری

  آیت‌الله احمد عابدینی در خاطراتش می‌گوید: «بنا شد نزد آیت‌الله منتظری برویم و بخواهیم موقتاً سکوت کند. او جواب داد: افرادی که محاکمه شده‌‏اند و در زندانند و دوران محکومیت خود را به سر می‌برند و جرم جدیدی مرتکب نشدند، به چه دلیل باید دوباره سوال و جواب کرد و سپس اعدام؟ گروهی از منافقان به ایران حمله کرده‌‏اند، این چه ربطی به زندانیان دارد؟ می‌‏گویید در این امور من سکوت کنم؟».

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  "شما را در آینده جزء جنایتکاران درتاریخ می‌نویسند"

  براساس فایل صوتی منتشر شده، آیت‌الله حسینعلی منتظری در یک جلسه حضوری در مرداد ۱۳۶۷ با حضور اعضای هیئت اعدام‌ها، یعنی حسینعلی نیری (حاکم شرع وقت)، مرتضی اشراقی (دادستان وقت)، ابراهیم رئیسی (معاون وقت دادستان) و مصطفی پورمحمدی (نماینده وقت وزارت اطلاعات در زندان اوین) به آنها می‌گوید که "شما را در آینده جزء جنایتکاران در تاریخ می‌نویسند".

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  حمید نوری، در زندان سوئد

  از جمله کسانی که در زمان اعدام‌های مخالفین سیاسی دهه شصت نقش موثری داشت، می‌توان به حمید نوری اشاره کرد که دادیار وقت زندان گوهردشت کرج بود. او که در آن زمان با نام مستعار "عباسی" احکام ناعادلانه‌ای را علیه بسیاری صادر کرده، مدتی پیش در سوئد شناسایی، بازداشت و در یک روند قضایی تفهیم اتهام شده است.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  سایه جنایت بر ریاست جمهوری

  سازمان عفو بین‌الملل پس از انتخاب ابراهیم رئیسی به ریاست جمهوری اسلامی با اشاره به اعدام‌ هزاران زندانی سیاسی در تابستان ۶۷‌ خواستار آن شد که رئيسی، "به خاطر جرائم بین‌المللی" تحت تعقیب کیفری قرار گیرد.

• ابراهیم رئیسی و اعدام‌های سال ۶۷ به روایت تصویر

  رئیسی؛ مدافع حقوق بشر؟

  خبرنگار شبکه تلویزیونی الجزیره در اولین نشست خبری پس از انتخابات از ابراهیم رئیسی در مورد نقش او در اعدام‌های ۶۷، قرار گرفتن در لیست تحریم‌های حقوق بشری و درخواست محاکمه او از سوی نهادهای فعال حقوق بشر پرسید. مترجم این نشست از ترجمه کامل این سوال خودداری کرد. رئیسی بدون اشاره به نقش‌اش در اعدام‌ها گفت: « تمام اقداماتی که من در مدت مسئولیتم انجام دادم همواره در جهت دفاع از حقوق بشر بوده است.»

  نویسنده: محمود صالحی