اورهان پاموک به بهانه توهین به نمادهای ملی ترکیه در رمان تازه خود، تحت پیگرد قضائی قرار گرفت

اورهان پاموک نخستین نویسنده ترکیه که موفق شده جایزه نوبل ادبیات را از آنِ خود کند به دلیل «توهین» به مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار ترکیه مدرن و تمسخر پرچم ترکیه در رمان جدیدش «شب‌های طاعون» مورد بازخواست قرار گرفته است.

پاموک که این اتهامات را رد می‌کند رمان جدید خود را ماه مارس سال جاری در ترکیه منتشر کرد. نخستین شکایت علیه این کتاب در آوریل مطرح شد، زمانی که یک وکیل پاموک را به ترویج «نفرت و خصومت» با توهین به آتاتورک و تمسخر پرچم ترکیه متهم کرد. دادگاهی در استانبول به دلیل کمبود شواهد این ادعا را رد کرد، اما تارجان اولوک، وکیل مطرح‌کننده این شکایت علیه این تصمیم درخواست تجدید نظر کرد و تحقیقات در این مورد اکنون دوباره آغاز شده است.

اورهان پاموک پیش از این، پس از آن‌که در مصاحبه‌ای از کشتار ارمنی‌ها و کردها در سال ۱۹۱۵ سخن گفته بود، به اتهام «توهین به ملیت ترک» محاکمه شده بود. این اتهامات در سال ۲۰۰۶ رد شد و در همان سال پاموک به‌عنوان نویسنده‌ای که «در جست‌وجوی روح مالیخولیایی شهر زادگاهش (استانبول) نمادهای جدیدی را برای برخورد و آمیزش فرهنگ‌ها کشف کرده است»، برنده جایزه نوبل ادبیات شد.

قانون ۵۸۱۶ که بر اساس آن پاموک اکنون تحت پیگرد قانونی قرار گرفته است آتاتورک را در برابر هرگونه توهین توسط شهروندان ترکیه مصون می‌دارد. اگر پاموک در این پرونده مجرم شناخته شود با سه سال زندان روبه‌رو خواهد شد.

پاموک در بیانیه‌ای این اتهامات را رد کرده و نوشته است:

«در “شب‌های طاعون” که من پنج سال روی آن کار کردم، هیچ بی‌احترامی به بنیان‌گذاران قهرمان دولت‌های ملی که از خاکستر امپراتوری‌ها برپا شدند یا به آتاتورک وجود ندارد. برعکس، این رمان با احترام و تحسین به این رهبران آزادی‌خواه و قهرمان نوشته شده است.»

نهاد‌های مدافع آزادی بیان در سراسر جهان از اورهان پاموک حمایت کرده و از مقام‌های قضائی ترکیه خواسته‌اند که او را تحت پیگرد قضائی قرار ندهند.

برهان سونمز، رئیس انجمن جهانی قلم گفت:

«اورهان پاموک گنجینه ملی و دارایی ادبی ترکیه است. کلمات او در سراسر جهان طنین‌انداز است و باید از آن تجلیل شود، اما او بار دیگر به‌دلیل نوشته‌هایش مورد هدف قرار گرفته است. مقام‌های ترکیه بارها از قوانین جنایی برای به سکوت کشاندن کسانی که جرأت می‌کنند سخن بگویند استفاده کرده‌اند و این مورد نیز از این قاعده مستثنی نیست.»

کارین دویچ کارلکار، مدیر بخش آزادی بیان انجمن قلم آمریکا، افزود:

«این اتهامات بی‌اساس قبلاً در دادگاه رد شده‌اند. بازگشایی پرونده، به‌رغم فقدان شواهد و تصمیم نخستین دادگاه مبنی بر عدم پیگیری آن، به فضای کلی سرکوب نویسندگان در ترکیه اشاره دارد و نشان می‌دهد که چگونه نظام حقوقی محدودیت‌های اقتدارگرای وحشتناکی را برای آزادی بیان و خلاقیت ممکن می‌سازد.»

بر اساس گزارش انجمن قلم آمریکا، در سال گذشته میلادی دولت ترکیه دست‌کم ۲۵ نویسنده را زندانی کرده است و این کشور به لحاظ تعداد نویسندگان بازداشت‌شده سومین رتبه را در جهان دارد.

انجمن ناشران ترکیه نیز از دادستانی خواسته است تا تحقیقات در مورد اورهان پاموک را متوقف کند. این انجمن در بیانیه‌ای گفته است:

«موارد قضائی مانند این پرونده فشار سنگینی بر ناشران و نویسندگان وارد و فضایی از تهدید و تنش ایجاد می‌کند. این‌گونه مداخلات که به ممنوعیت عملی کتاب تبدیل می‌شود، به اصل جامعه دموکراتیک آسیب می‌رساند. ما از مقام‌های مسئول می‌خواهیم برای پایان دادن فوری به این پرونده اقدامات مشخصی انجام دهند.»

دانیل گورمن، مدیر انجمن قلم بریتانیا نیز در این‌باره گفت:

«این واقعیت که پرونده‌ای گشوده شده است، محدودیت‌های قابل توجه بر آزادی بیان را نشان می‌دهد که امروزه نویسندگان در ترکیه با آن مواجه هستند. ما از مقام‌های ترکیه می‌خواهیم که پرونده علیه پاموک را کنار بگذارند. ما به مبارزه علیه تلاش‌های مداوم دولت ترکیه برای ساکت کردن نویسندگان ادامه می‌دهیم.»

رمان «شب‌های طاعون» اورهان پاموک روایتی است از همه‌گیری طاعون در آغاز قرن بیستم میلادی. این رمان چند ماه پس از انتشار نسخه اصلی آن در ترکیه به فارسی ترجمه و از سوی انتشارات نگاه راهی کتاب‌فروشی‌ها شد.

انتشار این رمان در زمان همه‌گیری ویروس کرونا و خلق دنیایی مشابه آن‌چه مردم جهان در دو سال اخیر تجربه کرده‌اند این شائبه را به‌وجود آورد که پاموک رمانش را در مدت همه‌گیری کرونا نوشته اما او در مصاحبه‌ای گفته بود به مدت ۴۰ سال در مورد این رمان فکر می‌کرده و نوشتن آن را قبل از شیوع ویروس کرونا آغاز کرده است. پاموک همچنین در مورد شباهت‌ها و تفاوت‌های داستان رمانش با دنیای این روزها گفته جهان رمان او از جهان امروز ترسناک‌تر است.

پاموک در سال ۱۹۵۲ در استانبول به دنیا آمد، در جوانی به اصرار خانواده‌اش در رشته معماری تحصیل کرد اما در ۲۲ سالگی به سمت علاقه واقعی خود یعنی نوشتن رفت و در دانشگاه استانبول روزنامه‌نگاری خواند، هر چند در این زمینه فعالیت حرفه‌ای نداشت.

نخستین رمان او با عنوان «آقای جودت و پسران» که در ایران نیز ترجمه و منتشر شده است، زمانی به چاپ رسید که پاموک ۳۰ ساله بود. در سال ۱۹۸۳، یک سال پس از این رویداد، پاموک با نخستین رمانش توانست برنده جایزه ادبی اورهان کمال شود و نام خود را در میان نویسندگان ترکیه مطرح سازد.

«خانه خاموش» ۱۹۸۳، «قلعه سفید» ۱۹۸۵، «کتاب سیاه» ۱۹۹۰، «چهره پنهان» ۱۹۹۲، «زندگی نو» ۱۹۹۴، «نام من سرخ» ۱۹۹۸، «رنگ‌های دیگر» ۱۹۹۹، «برف» ۲۰۰۲، «استانبول: شهر و خاطره‌ها» ۲۰۰۳، «چمدان پدرم» ۲۰۰۷، «موزه معصومیت» ۲۰۰۸، «چشم‌اندازها» ۲۰۱۰، «با و بی‌تکلف» ۲۰۱۱، «داستان افتادن من از داستانم» ۲۰۱۳، «چیز غریبی در سرم» ۲۰۱۴ و «مو قرمز» ۲۰۱۶ آثاری هستند که بعد از «آقای جودت» به قلم پاموک منتشر شده‌اند.