یادبودی از مصحح الابنیه عن‌الحقایق الادویه/اسیری دیگر در پنجه خاک

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: خلیل‌الله افضلی مدیر و بنیان‌گذار موسسه پژوهشی بایسنغر در هرات است که در زمینه پژوهش در تاریخ و فرهنگ هرات و افغانستان کار به فعالیت اشتغال داشت. همه کتاب‌ها و پژوهش‌های آنها، بخشی تاریک از فرهنگ ایران کهن را روشن می‌کرد که متاسفانه با قدرت گرفتن دوباره طالبان در افغانستان فعالیت‌های این موسسه تعطیل شد.

افضلی متولد ۱۳۶۲ در تربت جام، ایران است. او سال ۱۳۹۳ مدرک دکتری زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه فردوسی مشهد اخذ کرد. «چریک‌های سر برهنه» و «سال‌های سرخ هری» و ویرایش کتاب‌هایی چون «بیدل‌شناسی، «یادنامه علامه صلاح‌الدین سلجوقی»، «مطایبات حاجی اسماعیل سیاه» و … از جمله فعالیت‌های کتابی اوست. وی همچنین مدتی رئیس امور فرهنگی بنیاد شهید احمدشاه مسعود بود و زمانی را نیز در سمت مشاور فرهنگی وزارت کار و امور اجتماعی افغانستان به فعالیت اشتغال داشت.

افضلی در تازه‌ترین یادداشت خود به درگذشت یکی از فرهیختگان معاصر هرات یعنی غلام حیدر اسیر هروی پرداخته است که هفته گذشته دار فانی را وداع گفت.

این یادداشت را در ادامه بخوانید:

زمستان سال ۸۳ یا ۸۴ بود که به اتفاق دوستم دکتر معروف کبیری برای نخستین بار به دیدار اسیر هروی در خانه‌اش در بکرآباد هرات رفتیم. آن زمان و تا آن دیدار چیز خاصی از گذشته‌اش نمی‌دانستم و نخوانده بودم. آن دیدار عجالتاً سبب شد که پی به میزان تلاش‌های او برای هرات و عشق وی به تاریخ این شهر ببرم. پیوند و دوستی‌ای شکل گرفت که تا پایان عمر او توأم با احترام متقابل پابرجا بود.

اسیر اسلوب و روش خاص خودش را در تحقیق و پژوهش داشت که با روش‌های معمول تفاوت‌هایی داشت. در تصحیح متون بر اساس روش‌های علمی شناخته‌شده عمل نمی‌کرد و در نگارش واژگان گاه تصرفاتی می‌کرد که با قراردادهای زبانی همسو نبود. با این همه او عمرش را بر روی تحقیقات و پژوهش‌های هرات‌شناسی گذاشت و شماری از آثارش و از جمله انبنچه گپ هرات یا فرهنگ اسیر او را تا دیر و دور برای هرات‌پژوهان زنده نگاه خواهد داشت.

اگر خواسته باشیم به فعالیت‌ها و کارنامه اسیر هروی نگاهی بیفکنیم او در بخش تصحیح متون فارسی، نقد و بررسی آثار، فرهنگ عامه، شعر، طنز و تحقیقات تاریخی قلم زده است. در حوزه تصحیح متن او دیوان بنایی، طب یوسفی، بدایع الوقایع، ارشاد الزراعه، الابنیه عن الحقایق الادویه و … را با مقدمه‌هایی طویل که حاکی از شناخت و تسلط او بر ادبیات این دوره‌هاست، تصحیح کرد.

از کنار آثاری که در حوزه هرات‌شناسی منتشر می‌شد به سادگی عبور نمی‌کرد و به طور مثال بر دو اثر خیابان فکری سلجوقی و فارسی هروی محمدآصف فکرت نقدهایی در قالب کتاب نوشت. تخصص اسیر بدون شک و شبهه در حوزه فرهنگ عامه هرات و به ویژه واژه‌نامه‌نویسی بود. او آثار مختلفی در طول سال‌ها در خصوص چیستان‌ها، ضرب المثل‌ها، لغات عامیانه، افسانه‌ها، دوبیتی‌ها، رسوم و عادات و بازی‌های محلی هرات نوشت که خوش‌بختانه مجموعه آنها را توانست در ویرایش نهایی فرهنگ اسیر جای دهد. این کار برجسته‌ترین کار اوست و در آینده‌ها به آن نامبردار خواهد شد.

او جز نگارش و تحقیق، دستی در شعر نیز داشت که در این خصوص کارهایش بیشتر معطوف به فرهنگ عامه بود جز این به برخی رویدادهای تاریخی نیز در اشعارش توجه نشان داده است.
اسیر در حوزه تحقیقات تاریخی به مسائل فرهنگی، تاریخی هویتی سخت علاقه‌مند بود و انتشار آثاری چون «شهرهای ایران شرقی در شاهنامه فردوسی»، «آریانای کبیر، خراسان یا افغانستان» نشان‌دهندۀ این گرایش اوست.

در حوزه تاریخ ادبیات نویسی و تذکره‌نگاری نیز کارهایی انجام داد که می‌توان به تاریخ ادبیات مهاجرت (هرات، ۱۳۹۶)، شعر مقاومت در صد سال اخیر و تذکره مهندسین اشاره کرد. او دستی در طنز و کاریکاتور نیز داشت که حاصل آن ۱۲ شماره از ماهنامه پالون بود که در سال ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ با زحمات زیاد منتشر شد. اسیر خود این مجموعه طنزی‌اش را بسیار دوست می‌داشت. بر اساس پژوهش و احصاء بنده این آثار مهم‌ترین تألیفات اسیر است: مجموعه اشعار بنایی هروی (مشهد، ۱۳۸۱)، بدایع الوقایع (هرات، ۱۳۸۸)، شرح حال امیر حسینی غوری (هرات، ۱۳۸۸)، انبنچه گپ هرات (هرات، ۱۳۹۳)، الابنیه عن حقایق الادویه (هرات، ۱۳۹۶)، انبنچه گیاهان دارویی (هرات، ۱۳۹۰)، تاریخ ادبیات مهاجرت (هرات، ۱۳۹۶)، چهاربیتی‌های محلی (هرات، ۱۳۹۶)، داستان منظوم هراتی (هرات، ۱۳۸۵)، شاعر کتیبه‌ها (مشهد، ۱۳۷۲)، شاعر موج‌ها (هرات)، کجکل نیستان (هرات، ۱۳۹۶)، مچم (هرات) و...

برای این دوست خوب هرات آمرزش و روانی شاد آرزو دارم و امیدوارم جای این پهلوان فرهنگ عامه شهر ما خالی نماند.