رشد فرهنگی و اجتماعی هر جامعه‌ای با شاخص کتاب سنجیده می‌شود

علی دژبانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: میانگین نرخ مطالعه کتاب در کشور ایران و به تبع آن در استان اردبیل پایین‌تر از استاندارد جهانی است و این امر نقصان بزرگی در حوزه فرهنگی و اجتماعی است.

وی افزود: کتاب، کتاب خوانی، تاریخ خوانی، رمان خوانی، فرهنگ خوانی و خلاصه مطالعه عمیق و ژرف انواع علوم به‌ویژه علوم انسانی، رفتاری، فرهنگی و تاریخی به رشد و توسعه فکر، اندیشه، عقلانیت اجتماعی، اخلاقی و انسانی، تحقق و تبلور اتوپیای فاضله یعنی آرمان شهر اخلاقی و فرهنگی در مقابل دیستوپیا یا ویران شهر غیر اخلاقی و غیر فرهنگی در جامعه کمک می‌کند.

سرانه مطالعه کشور پایین‌تر از استاندار جهانی

مسئول برنامه ریزی رسانه‌ای تبلیغات اسلامی اردبیل به آمار میزان مطالعه در ایران در مقایسه با سایر کشورها اشاره کرد و گفت: متأسفانه نرخ مطالعه به‌ویژه مطالعه تاریخ، رمان، داستان، فرهنگ، دانش و رفتار اجتماعی، فلسفه و… در نزد ایرانیان بسیار پایین است. نتایج پژوهش‌های اخیر و بررسی‌های میدانی، نشان می‌دهد میزان مطالعه ایرانیان کمتر از ۵/۱۲ دقیقه در روز (سرانه هفتگی مطالعه کتاب در ایران: یک ساعت در هفته) بوده که میانگین سرانه هفتگی مطالعه کتاب در استان اردبیل کمتر از این میزان یعنی پایین‌تر از یک ساعت است و در مقایسه با کشور پیشرفته و مدرنی مانند فنلاند که ۴۴ دقیقه در روز (شش ساعت در هفته) است، بسیار کمتر است.

نرخ مطالعه به‌ویژه مطالعه تاریخ، رمان، داستان، فرهنگ، دانش و رفتار اجتماعی، فلسفه و… در نزد ایرانیان بسیار پایین است.

دژبانی افزود: کتاب‌های آشپزی، فال بینی و… در اولویت خرید و مطالعه ایرانیان بوده که بیانگر اهمیت و اولویت خورد و خوراک، لذت خوردن، خرافات، توهمات و… در نزد ایرانی‌ها ست نه خوراک فکری، اندیشه‌ای، خردی و ذهنی در راستای خود شناسی، خود سازی، جامعه پردازی و جامعه سازی اتوپیایی- به‌عنوان دو مؤلفه لازم برای نیل به یک جامعه متمدن ایرانی و اسلامی، که متأثر از مطالعه انواع کتاب‌های مفید و خوب تاریخی، فلسفی، اندیشه‌ای، داستانی، ادبیات، عرفانی، جامعه شناختی، روان شناختی و انواع رمان‌های اجتماعی، تربیتی، اخلاقی و فلسفی است.

عدم توان خرید کتاب از عوامل کاهش میزان مطالعه

دژبانی به علل عدم رغبت مردم به کتاب و کتابخوانی اشاره کرد و گفت: افزایش قیمت کتاب، گرفتاری‌های اقتصادی و معیشتی، تورم و گرانی، ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی و ایجاد عادت به کوتاه خوانی، بی حوصلگی و عدم صبوری، عادت تاریخی شفاهی ایرانیان، در آمد پایین و عدم توان خرید کتاب، افسردگی اجتماعی و بروز انواع بیماری‌های روانی و روحی و… از عوامل اصلی دور شدن و بیگانگی ایرانیان با مقوله کتاب و کتاب خوانی است.

کارشناس رسانه افزود: نرخ پایین مطالعه در کشور باعث تأسف و تأثر فرهنگی بوده و بیانگر بیماری فرهنگی جامعه امروز ایران و به تبع آن تولید و باز تولید انواع ناهنجاری‌ها، کژکاری ها، انحرافات، بیماری‌ها و آسیب‌های اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی مانند اعتیاد، مواد مخدر، الکل، قمار، طلاق، لذت‌های تنی و جنسی، تعصب، خرافات، موهوم گرایی، عقل گریزی، احساس گرایی، عدم تحمل عقاید همدیگر، مخالفت با نقد و انتقاد، دروغ، ریا، تهمت، ترور شخصیت، چاپلوسی، ثروت اندوزی، مادی گرایی، خود اندیشی، عدم خود شناسی، جامعه پردازی، اجتماع ستیزی، تبعیض، روابط غیر اخلاقی، تجاوز، دزدی، عدم رعایت حقوق دیگران و… است.

فضای مجازی نمی‌تواند جای خالی کتاب را در جامعه پر کند

دژبانی ادامه داد: تکنولوژی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات روز دنیا علاوه بر اینکه موجب تسریع و تسهیل در برقراری ارتباط بین انسان‌ها شده و پیشرفت کارها را به دنبال داشته است، آسیب‌ها و چالش‌هایی را نیز به وجود آورده است. اینترنت یک وسیله ارتباطی بوده و کاربردهای علمی، آموزشی، ارتباطی، پژوهشی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، خدماتی و… در زندگی روزمره انسان‌ها دارد.

کارشناس رسانه گفت: صرف نظر از پیامدهای مثبت اینترنت، یکی از آثار منفی آن عادت دادن افراد به کوتاه خوانی، خلاصه خوانی و فاصله گرفتن از مقوله کتاب و کتابخوانی عمیق، پایدار، ژرف و ریشه دار است. اینترنت باعث شده که اقشار مختلف از جمله دانش آموزان، دانشجویان، پژوهشگران، محققان، معلمان، مدیران، مدرسان، اساتید، کارشناسان و دیگر اقشار تأثیر گذار جامعه… از کتاب و مطالعه عمیق، با ثبات و پایدار فاصله بگیرند و مطالب و موضوعات مورد نظر خود را در اینترنت جستجو کنند زیرا مقالات متعدد در زمینه حوزه‌های مختلف علمی در اینترنت موجود است.

شبکه‌های اجتماعی مجازی موجب شده که افراد دسترسی سریع و کوتاه به منابع گوناگون داشته باشند و نوعی تنبلی در روحیه علمی، پژوهشی و کتابخوانی آن‌ها به وجود آید.

پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی موجب شده که افراد دسترسی سریع، آسان و کوتاه به منابع گوناگون داشته باشند و نوعی تنبلی، رخوت در روحیه علمی، پژوهشی و کتابخوانی را در جامعه به وجود آورده است و کتاب و کتاب خوانی و مطالعه ریشه‌ای، عمیق و پایدار را به مخاطره انداخته است.

دژبانی افزود: اینترنت امروزه به‌عنوان بزرگ‌ترین رقیب ناموفق پایگاه (دانش نامه) و منابع داده‌های علمی، پژوهشی و آموزشی برای کتاب بوده اما این رقیب از نظر محتوا، عمق، ثبات و پایداری به پای کتاب و مطالعه عمیق کتابخانه ای کلاسیک نمی‌رسد و از اصالت، مزایا و اعتبار کتاب و روش کتاب خوانی کلاسیک یعنی کتابخانه ای برخوردار نیست. این رقیب را باید به رفیق کتاب تبدیل کرد. تبدیل رقابت به رفاقت بین اینترنت و کتاب در سایه فرهنگ پذیری مصرف درست، به موقع، عمیق، جامع و متعادل از هر دوی آنها به‌ویژه کتاب است. به بیان دیگر، کتاب و اینترنت دو کالا یا ابزار فرهنگی و آموزشی مکمل هم در راستای ارتقای آگاهی و رشد سطح فکری، اندیشه‌ای، روانی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، تربیتی، رفتاری، فلسفی، اخلاقی، شخصیتی و سیاسی افراد جامعه است.

کارشناس برنامه ریزی رسانه اشاره کرد: روش کتاب خوانی کلاسیک به خوانش، یادگیری و افزایش مطالعات و دانش ریشه‌ای، پایدار، عمیق همراه با ایجاد تفکر ژرف، اندیشه ورزی و عقلانیت فردی، انتقادی و اجتماعی است، اما مطالعات و پژوهش‌های فعلی جامعه بر اساس استفاده از منابع اینترنتی به شکل کوتاه خوانی، خلاصه خوانی، مجمل خوانی بدون ته و ریشه بوده که نتیجه آن رواج سطحی نگری، احساس گرایی، تقلید گرایی، تعصبات فکری کورکورانه، عقل گریزی، سطحی بینی و تربیت و آموزش انسان‌های بی سواد، کم سواد همراه با فقدان مهارت‌های مربوط به تفکر، اندیشه ورزی و عقلانیت فردی و اجتماعی در جامعه است.

اینترنت، کتاب خوانی عمیق و پایدار، جریان اندیشه ورزی و تفکر ژرف را از جامعه گرفته است.

وی به مضرات جایگزینی فضای مجازی با کتاب اشاره کرد و ادامه داد: به بیان دیگر، اینترنت، کتاب خوانی عمیق و پایدار، جریان اندیشه ورزی و تفکر ژرف را از جامعه گرفته است. جامعه با کتاب و کتاب خوانی رشد و توسعه می‌یابد. رشد فکری، اندیشه‌ای، فرزانشی، فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، رفتاری، شخصیتی، اخلاقی، تربیتی و حتی سیاسی و اقتصادی جامعه با شاخص کتاب سنجیده می‌شود و با میزان کتاب و کتاب خوانی (شاخص کتاب) افراد آن جامعه رابطه مستقیم، مثبت و معناداری دارد. آمار بالای کتاب و کتاب خوانی در هر جامعه‌ای رشد و ترقی فرهنگی و اجتماعی آن جامعه را نشان می‌دهد و بر عکس، وضعیت پایین کتاب خوانی و بیگانگی با کتاب، نشانگر بیماری، آنومی و پلشتی فرهنگی و اجتماعی آن جامعه است.

کتاب و کتابخوانی نظم اجتماعی را به ارمغان می‌آورد

دژبانی تاکید کرد: کتاب و کتاب خوانی و مطالعه عمیق و با ثبات می‌تواند سرنوشت جامعه را تغییر دهد و جامعه را از حالت بی نظمی، آنتروپی و دیستوپیای (ویرانی) اجتماعی به سوی نظم اجتماعی، عقلانیت انسانی، انتقادی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی و اتوپیای فلسفی یعنی آرمان شهر مطلوب یا مدینه فاضله حرکت دهد.

عضو نهضت مطالعه مفید استان افزود: علاوه بر اینترنت، عادات تاریخی ایرانیان به ادبیات شفاهی، کیفیت پایین و نازل کتاب‌های چاپ شده به‌ویژه در حوزه‌ی علوم انسانی در دهه‌های اخیر، تورم و افزایش قیمت‌ها و اوضاع بد اقتصادی خانواده‌ها، گرفتاری‌های شغلی و معیشتی مردم، نبود وقت، حوصله و انرژی کافی برای مطالعه، ضعف بنیه علمی و پژوهشی نویسندگان در حوزه‌ی علوم انسانی، تورم و گرانی، قرار گرفتن اولویت آخر کتاب به‌عنوان کالای فرهنگی در سبد خرید خانواده‌ها و گرانی بی سابقه قیمت کتاب نیز در کاهش میزان مطالعه مردم تأثیر بسزایی دارد.

طرح رایگان اهدای کتابخانه کودک راهکار زیربنایی ترویج کتابخوانی

کارشناس برنامه ریزی رسانه‌ای به راهکارهای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی اشاره کرد و گفت: با الگوی رفتاری بودن والدین در کتابخوانی، ارتقای کیفیت کتب چاپ شده، ارائه بسته‌های تشویقی، اولویت اول قرار دادن کتاب در برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه، اهدا یارانه اجتماعی به‌عنوان کتاب رایگان توسط دولت به خانواده‌ها و اجرای طرح رایگان اهدای پکیج کتابخانه کودک برای کودکان تازه متولد شده، می‌توان جذابیت در تبلیغ فرهنگ کتاب و کتابخوانی ایجاد کرده و سرانه مطالعه را افزایش داد.

وی ارائه آموزش‌های لازم در حوزه اهمیت و ضرورت مطالعه رمان و رمان خوانی به مردم در همانند سازی اخلاقی و شخصیتی را باعث افزایش همدلی در جامعه عنوان کرد و گفت: رشد فکری و ذهنی، تکامل شخصیت افراد، خود شناسی و جامعه سازی افراد و…، برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب توسط دستگاه‌های فرهنگی با حضور نویسنده آن و کارشناسان کتاب، ایجاد پارک‌های کتاب و برگزاری مسابقات ملی کتاب با جوایز ارزنده می‌تواند در تشویق افراد به کتابخوانی مؤثر باشد.

کارشناس رسانه افزود: عدم صدور مجوز برای چاپ کتاب‌های سطح پایین، غیر کیفی، کلیشه‌ای، تقلیدی، کپی شده و نازل در جامعه، ایجاد سایت‌های مختلف اینترنتی برای دانلود رایگان و بدون هزینه کتاب جهت دسترسی آسان مردم به متن الکترونیکی کتاب، ایجاد سایت رمان کده ملی ایران برای ایرانیان، ایجاد سایت ملی کتاب ایران و جهان برای معرفی تازه‌های چاپ و نشر در رشته‌ها و موضوعات مختلف ارزان کردن قیمت کتاب، فرهنگ پذیری در استفاده صحیح از اینترنت، تخصیص یارانه کاغذ برای ناشران و نویسندگان و حمایت مادی و معنوی از چاپ و نشر آثار نویسندگان از دیگر راهکارهای ارتقای سطح مطالعه در کشور به شمار می‌رود.

دژبانی در پایان خاطر نشان کرد: با تغییر عادات شفاهی ایرانیان به ادبیات مکتوب و عادت دادن آنان به نوشتن و تألیف، توسعه کتاب‌های الکترونیکی ( E book ) و کتاب‌های صوتی یا گویا در فضای مجازی، توسعه امکانات فنی، فرهنگی و آموزشی مطالعه کتاب در فضای مجازی در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، اجتماعی و اداری، ترویج فرهنگ کتاب خوانی مجازی می‌توان ترویج و گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی در بین اقشار مختلف جامعه موفق عمل کرد.