مداحان جوان استاد ندیده و هنجارشکنی در هیات‌ها

خبرگزاری مهر - گروه دین و آیین- فاطمه علی آبادی: فرهنگ ستایشگری و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند. هیأت‌های مذهبی فرصتی برای پرورش انسان و انسان‌سازی است که اگر به این مقوله بها داده نشود و آموزش‌های لازم صورت نگیرد، قطعاً خسارتی را در پی خواهد داشت و چون مداحان و هیأت‌های مذهبی با جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از افراد جامعه به‌ویژه جوانان و نوجوانان در ارتباط هستند می‌توانند نقش مؤثری در تربیت آنان داشته باشند بنابراین اگر محتوایی که مداحان و هیئات مذهبی به مخاطبان خود می‌دهند غنی نباشد ممکن است تربیت دینی جوانان به‌ویژه انگیزه حضور مردم در مجالس دینی با چالش روبه‌رو شود.

مداحی از آن دست هنرهای ظریف و مهمی است که می‌تواند نقش اساسی در برانگیختن صحیح و عاقلانه عواطف و احساسات شور و شعور دینی ایفا کند. با این حال، این هنر هم به مانند دیگر هنرها از برخی آسیب‌ها و مشکلات رنج می‌برد که آگاهی از آنها و تلاش برای رفع این آسیب‌ها می‌تواند بر تأثیر هنر مداحی در بین همه اقشار جامعه بیافزاید.

بخشی از آسیب‌ها متوجه شخص مداح است یعنی ممکن است رفتارها و کنش‌هایی داشته باشد که مداحی را مخدوش سازد. این افراد باید نسبت به مدیریت رفتار خود و روابط در جامعه دقت کنند زیرا فضای جامعه آن‌ها را همواره در مرکز توجه قرار می‌دهد. هر نوع لغزش از سوی آن‌ها به قیمت تردید نسبت به ارزش‌ها منجر می‌شود. بنابراین نمی‌شود به هر شیوه و سبکی مداحی کرد، شیوه‌ای که یک مداح برای ستایشگری آل الله انتخاب می‌کند باید سنگینی و وقار خاصی را داشته باشد که باعث زیر سوال رفتن مکتب اهل بیت (ع) نشود.

در گذشته، پیوستن به جمع مداحان اهل بیت (ع)، به سادگی و سهولت امروز نبود و عنوان «مداح» و حتی «روضه‌خوان» به صرف چند نوبت مدیحه سرایی به کسی اطلاق نمی‌شد. به عبارت دیگر، این‌طور نبود که افراد با درج نامشان روی پارچه‌نوشته‌ها و بنرها ظهور کنند و جامعه از آن پس، آنان را مداح بداند. سختگیری استادان، انتظار مخاطبان و ملاحظات ویژه برای مداح شدن، اجازه نمی‌داد که هرکس با هر انگیزه‌ای به این جامعه مذهبی بپیوندد. در گذشته مداح شدن، آموزش‌های خودش را داشت و یک مداح جوان باید با فنون متعدد این کار آشنا می‌شد.

اغلب مداحان قدیمی، خودشان برای مداح شدن اقدام نمی‌کردند، بلکه یک مرشد و راهنما با شاخصه‌های تربیتی، آنان را برای این کار انتخاب می‌کرد. دلیل این دعوت، داشتن صدای خوب، استعداد کافی در حفظ کردن شعر و مهم‌تر از همه، اخلاص، ارادت و ادب نسبت به خاندان پیامبر اکرم (ص) بود. در شرح حال بسیاری از این افراد، کشف و شهودهای بسیاری دیده می‌شود که مطالعه آنها، نیت و انگیزه مداحان را آشکار می‌کند.

اغلب مداحان قدیمی، خودشان برای مداح شدن اقدام نمی‌کردند، بلکه یک مرشد و راهنما با شاخصه‌های تربیتی، آنان را برای این کار انتخاب می‌کرد

متأسفانه در فضای مداحی سال‌های اخیر، گاهی این انگیزه‌ها کم‌تر به چشم می‌خورد. شوربختانه، مداحی از نظر بعضی به یک پیشه سهل‌الوصول و در عین حال، درآمدزا تبدیل شده است که البته نسبت به همه افراد فعال در جامعه مداحان جوان قابل تعمیم نیست، اما به جرأت می‌توان ادعا کرد که آن اخلاص و ادب در میان برخی مداحان امروز کم‌رنگ‌تر شده است. در گذشته، مداحان را با نام اساتیدشان می‌شناختند و اگر کسی استاد نداشت، گویی او نه فنون کار را به خوبی می‌داند و نه راه را به درستی طی کرده است. اساتید، مردانی مجرب، کارآشنا و سختگیر بودند که مرحله به مرحله مداحی را به شاگردانشان می‌آموختند و آنان را زیر چتر خود می‌گرفتند. و مداحان جوان نیز با سخت‌کوشی و تلاش، راه استاد را برای رسیدن به جایگاه معنوی او دنبال می‌کردند. بنابراین، بیش‌تر شاگردان، چه در فن بیان و منبرداری و چه در صوت و آواز به همان راهی می‌رفتند که استاد، پیش از این رفته بود. هنوز هم خیلی از شاگردان قدیمی و استادان حال حاضر را با نام معلم و آموزگارشان می‌شناسند.

مداحان امروز هم بعضاً استاد می‌بینند، اما به طور عمومی، چیزی تحت عنوان استاد با آن شاخصه‌های قدیمی، تقریباً دیگر نه وجود خارجی دارد و نه کسی تن به آن رنج‌ها و سختی‌ها می‌دهد. مداحان امروز، معمولاً خودآموزند و دل به شاگردی و آموختن نمی‌دهند بر همین اساس است که امروز با ورود نسل جوان و دهه هفتادی و هشتادی به عرصه مداحی و گسترش حضور نوجوانان و جوانان در شبکه‌های اجتماعی به ویژه اینستاگرام شاهد اتفاق عجیب و جدیدی در این حوزه هستیم. از جمله این اتفاقات انتشار کلیپ‌هایی تحت عنوان مش کردن مو مداح و انداختن گوشواره در هیأت و … توسط برخی مداحان جوان بود. انتشار این فیلم‌ها در کنار اتفاقات دیگر این حوزه انتقاداتی را برانگیخت. بر همین اساس برای بررسی و ریشه‌یابی این اتفاقات با چند تن از مداحان باسابقه کشور به گفتگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

ضرورت اقدامی ملی برای مقابله با آسیب‌های مداحی

حسین سازور در گفتگو با خبرنگار مهر، در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه دلیل این اتفاقات عجیبی که گاه و بیگاه در حوزه مداحان جوان مشاهده می‌شود چیست و از کجا نشأت می‌گیرد، پاسخ داد: این اتفاقات به جامعه مداحان آسیب می‌زند اما هرگز دستگاه امام حسین (ع) آسیب نمی‌بیند چرا که حامی دستگاه سیدالشهدا (ع) پروردگار است. این نوحه‌ها و فریادهایی که از حنجر مداحان بلند می‌شود برای نجات است تا خود و دیگران را با حضرت تطبیق دهیم و با ایشان همراه شویم.

این مداح مشهور ادامه داد: این اقدامات توسط جوانان کم تجربه صورت گرفته و می‌طلبد مداحان جوان در محضر استاد تلمذ کرده و استاد ببینند در این صورت دیگر شاهد چنین اتفاقاتی نخواهیم بود. کسانی که استاد می‌بینند خداوند یاری‌شان می‌کند تا مسیر درست را در پیش بگیرند و از آسیب‌های این بخش دور باشند.

وی به وظایف پیر غلامان و بزرگان جامعه مداحی اشاره و تصریح کرد: بزرگان جامعه مداحی وظیفه دارند به رفع این آسیب‌ها اقدام کنند. همه در این زمینه دغدغه دارند و به اندازه خودشان کار می‌کنند اما کار بسیار وسیع است و باید کنترل شود.

سازور در پایان خاطرنشان کرد: برای مقابله با این آسیب باید یک کار ملی صورت بپذیرد و در این اقدام مراجع، نماز جمعه، مساجد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخصوص صدا و سیما باید همکاری داشته باشند.

اتفاقات اخیر در جامعه مداحی ریشه در ناهنجاری‌های فرهنگی دارد

علی انسانی، شاعر و مداح اهل بیت (ع) ریشه اتفاقات اخیر را ناهنجاری‌های فرهنگی می‌داند. این مداح مشهور با اشاره به اینکه مسؤولان ذی‌ربط باید برای عدم وقوع این اتفاقات ورود کنند، اظهار داشت: برای رخ ندادن این اتفاقات احساس مسؤولیت لازم است. یکی از دلایل این نوع هنجار شکنی ها بیگانه بودن مداح با استاد است.

وی افزود: اگر جامعه مداحان کنترل و ریشه دار شود و زیر یک پوشش قرار گیرد اقدامات برخی مداحان جوان نیز رو به اصلاح می‌رود بنابراین این اقدام باید از صدا و سیما شروع شود و برنامه‌هایی را که از فیلتر تأیید کارشناسان عبور کرده پخش شود.

اتفاقات اخیر سیاه نمایی رسانه‌ای

در ادامه جواد حیدری در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: یک آسیب بزرگ به جامعه مداحان وارد شده و اینکه این جامعه با پیشینه و کسوت خود قهر کرده است. شما هیچ فن و حرفه‌ای را نمی‌بینید که فرد به جایی برسد مگر آنکه در محضر مربی تربیت شود؛ بنابراین همه مداحان بخصوص جوانان حتماً باید با پیشکسوتان و بزرگان جامعه مداحی ارتباط مکرر داشته باشند.

وی افزود: این آسیب‌ها که در فضای مجازی منتشر می‌شود بیشتر سیاه نمایی رسانه‌ای است و نمی‌توان گفت وضعیت جامعه مداحان این است؛ وقتی یک جوان گوشواره می‌اندازد و تا به این اقدام انتقاد می‌شود از پیر غلامان و مردم جامعه عذرخواهی می‌کند نشان می‌دهد که فردی دچار اشتباه شده و اشتباه خود را پذیرفته است. جوانان باید انس با پیر غلامان و پیشکسوتان را افزایش دهند.

جدایی جامعه مداحان از علما و تحویل نگرفتن آنان از طرف علما

حمید علیمی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه این اتفاقات بیانگر ضعف آن مداح است، اظهار داشت: متأسفانه فضای مجازی نیز به این اتفاقات دامن می‌زند.

این مداح جوان کشور تصریح کرد: همه این اتفاقات ناشی از آن است که خودمان تصمیم می‌گیریم چه کاری را باید انجام دهیم بدون اینکه توجه داشته باشیم امام معصوم به چه رفتار و عملکردی رضایت دارد. برای مثال وقتی گفته می‌شود سیره بزرگان چنین بوده به این معنا نیست که این آداب و رفتار مخلوق خود بزرگان باشد؛ بنابراین وقتی بزرگ و پیرغلامی مؤدب به آداب مداحی است مقصود آن است که این آداب را از سیره اهل بیت (ع) گرفته‌اند. بر این اساس وقتی گفته می‌شود امام حسین (ع) فلان چیز را می‌پسندد پس باید توجه داشت که باید چه کار کنیم تا امام حسین (ع) از آن عمل رضایت داشته باشد.

یک آسیب بزرگ به جامعه مداحان وارد شده و اینکه این جامعه با پیشینه و کسوت خود قهر کرده است. شما هیچ فن و حرفه‌ای را نمی‌بینید که فرد به جایی برسد مگر آنکه در محضر مربی تربیت شود

وی افزود: اینکه انسان کاری کند که خودش خوشش بیاید این درست نیست، حتی امام حسین (ع) در کربلا نیز تنها به کسب رضایت پروردگار توجه داشت. بنابراین وقتی یک مداح می‌گوید این جلسه شلوغ بود و چقدر حال داد؛ باید یک تذکر به خودش بدهد که امام حسین (ع) از این جلسه راضی بوده یا خیر؟

علیمی با بیان اینکه مداح می‌تواند از طرق گوناگون مانند رجوع به کتب دینی و یا انجام مناسک عبادی و خلوت با پروردگار اعتقادات خود را تقویت کند، تصریح کرد: انسان وقتی نماز می‌خواند اگر از سر عادت نباشد و بر اساس محبت و شوق به اتصال با پروردگار انجام دهد اعتقاداتش تقویت می‌شود. در گذشته مداحان خودشان نور داشتند و به دیگران نور می‌دادند، آنان هرگز کسی را دعوت به خود نمی‌کردند بلکه همه به آنان جذب می‌شدند. امروز علما مهمترین وظیفه را در رفع این آسیب‌ها برعهده دارند.

این مداح مشهور کشوری در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه آیا می‌توان گفت این اتفاقات نتیجه جدا شدن علما از مداحان و یا عکس است؟ گفت: جامعه مداحان از علما جدا شدند و حرف شنوی ندارند، دلیلش هم این است که علما آنان را تحویل نگرفتند.

وی با بیان اینکه روضه رفتن نباید از سر عادت باشد، ابراز کرد: دلیل اینکه امروز دیگر رسول ترکی پیدا نمی‌شود و یا کسی همانند مرحوم کوثری وجود ندارد به دلیل همین روضه رفتن از سر عادت است. اختلافات مداحان و شاعران آئینی با یکدیگر به دلیل آن است که هر کدام فکر می‌کنند قضیه کوبیدن آن دیگری است. البته در نقدی که صورت می‌پذیرد باید هر دو طرف حضور داشته باشند در غیر این صورت بی تقوایی است.

وی افزود: اگر توجه شود که امام حسین (ع) به چه چیزی رضایت دارد همواره فارغ از سلایق خود همان مسیر را طی کنیم به تکلیف عمل شده است.

علیمی با استناد به روایتی از امام صادق (ع) خاطرنشان کرد: حضرت در روایتی بیان می‌فرماید در امر اصلاح اول خودت بعد دیگری؛ ‏‬انسان اگر خودسازی داشته باشد دیگران به انسان جذب می‌شوند. اگر حضرت آیت الله بهجت را مردم دوست داشتند و گرد ایشان جمع می‌شدند به خاطر این نبود که وی مردم را دعوت به خود کرده باشد بلکه مردم وقتی تقوا و عمل ایشان را می‌دیدند شیفته معرفت و شعور آن مرحوم می‌شدند.

این مداح مشهور با تاکید بر اینکه ساده‌ترین، راحت‌ترین و بی دغدغه‌ترین راه برای شهرت پیدا کردن امام حسین (ع) است، تصریح کرد: اگر کسی طبق رضایت حضرت سیدالشهدا (ع) صحبت کند و یا حتی بر ضد ایشان سخن بگوید معروف می‌شود. کسی که موی خود را مش می‌کند از نظر فقهی مرتکب فعل حرام نشده اما عرف این عمل را قبول ندارد و نمی‌پسندد که مداح این چنین کاری را انجام دهد. شاید اگر این فیلم بیرون نمی‌آمد و یا مداحی آن جوان گوشواره به گوش در فضای مجازی منتشر نمی‌شد انتقادی صورت نمی‌گرفت. البته انسان باید انتقاد پذیر باشد.

در ادامه احمد واعظی در گفتگو با خبرنگار مهر، تصریح کرد: ریشه یابی این اتفاقات نیازمند مجال و فرصتی بیشتر است اما نباید این نکته را فراموش کرد اگر جوانی کاری انجام داد و خطایی کرد و پس از انتقادات از مردم عذر خواهی کرد بیانگر آن است که او فهمیده این کارها مناسب این فضا نیست و نباید باشد همین حرکت بسیار خوبی است.

مدیر کانون مداحان کشور در ادامه گفت: لازم است برای تکرار نشدن این اتفاقات جلسات تخصصی نوحه، اشعارآئینی و… راه اندازی شود. امروز ما با کثرت مداحان و فراوانی شعر و نوحه مواجه هستیم این زیادی تبعاتی نیز دارد چرا که بسیاری از افراد استادی نداشتند که در محضر آنان تلمذ کرده و تعلیم ببینند.