تراژدی آلودگی هوا

آفتاب‌‌نیوز :

آلودگی هوا ترکیب اضافه‌ای است که در این سال‌ها به‌کرات به گوش می‌رسد؛ عبارتی که تبدیل به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های مردم شده‌ است. سازمان حفاظت محیط زیست، به عنوان متولی اصلی این موضوع، از اجرای کامل و بی‌نقص وظایفش می‌گوید. همه چیز خوب است و از این بهتر نمی‌شود. اگر هم قصوری بوده، سازمان حفاظت محیط زیست زورش به آن نمی‌رسیده است. از سوی دیگر سازمان بازرسی کشور نظر دیگری دارند. این نهاد از اجرای ناقص وظایف اجرایی و نظارتی سازمان می‌گویند اما محیط زیست با دفاع از عملکرد خود توپ را به زمین سایر مسوولان قانون هوای پاک می‌اندازد. حال پرسش اصلی این است که بالاخره توپ در زمین چه کسی است؟ راستی، در این هوای غبارآلود نمی‌توان تشخیص داد که اصلا توپی وجود دارد یا نه.

با یادآوری وظایف محیط زیست توسط مشاور فراکسیون محیط زیست مجلس آغاز می‌کنیم. وحید نوروزی با اشاره به اختیارات و وظایف سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: بر اساس قانون هوای پاک، سازمان حفاظت محیط زیست متولی اصلی نظارت و اجرای دستورالعمل‌های زیست‌محیطی است. این سازمان از نظر مجوزهای قانونی و مفاد قانون برای مقابله با فعالیت‌هایی که برای محیط زیست آسیب‌زا هستند، اختیار تام دارد.

اما اداره کل محیط زیست استان تهران نظر دیگری دارد. سعید محمودی - مدیر اداره کل محیط زیست استان تهران - نیز در حالی که عملکرد مجموعه خود را بی‌نقص می داند، تاکید می‌کند: محیط زیست وظایف خود را به‌صورت کامل و صد درصدی انجام داده‌ است. در صورتی که سازمان بازرسی باز هم از ما سوالاتی داشته‌ باشد، آماده پاسخگویی خواهیم بود البته محیط زیست تاکنون وظایف خود را - که بیشتر هم نظارتی است- انجام داده است.

به گفته زهره عبادتی - معاون محیط زیست انسانی این اداره کل - بر اساس وظایف نظارتی که در قانون هوای پاک داریم تنها می‌توانیم با دستگاه‌ها مکاتبه و جلسات را برگزار و گزارش‌ها را دریافت کنیم و در نهایت زمانی که نتیجه دلخواه حاصل نشود به دستگاه نظارتی ارجاع بدهیم تا بررسی و اقدامات قانونی را انجام دهند. در قانون برای ما تکلیفی در جهت دخالت مستقیم تعریف نشده‌ است.

مازوت؛ سوختی که دودش به چشم محیط زیست می‌رود
مازوت، سوختی است که به عنوان یکی از مشتقات نفت کوره، آلودگی زیادی ایجاد می‌کند و ممنوعیت مصرف آن دغدغه همیشگی فعالان زیست‌محیطی در سال‌های گذشته بوده‌ است. در سال‌های اخیر مصرف این سوخت بیش از پیش خبرساز و با انتقاداتی همراه و انگشت‌ها به سمت سازمان محیط زیست به عنوان دستگاه ناظر بر اجرای قانون هوای پاک نشانه گرفته شد.

از قضا درباره این موضوع هم دیدگاه‌های متناقضی مطرح شده است. نوروزی در پرونده مصرف مازوت در پاسخ به ادعای سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر اجرای کامل وظایف خود می‌گوید: این سازمان علاوه بر نقش اجرایی، نقش نظارتی نیز دارد. در حال حاضر این سازمان در موضوع آلودگی هوا نقش نظارتی خود را به‌درستی انجام نداده و در مواردی مانند شایعات مصرف مازوت در کشور به موضوع ورود جدی نکرده است.

در طرف مقابل اما عبادتی در پاسخ به این پرسش که با وجود تاکید بر مصرف نشدن نفت کوره در صنایع و نیروگاه‌های تهران چرا خودداری از مصرف این سوخت جزو مصوبات کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران بود، می‌گوید: نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ‌مقیاس مانند پالایشگاه، شرکت روغن‌سازی و سیمان تهران که احتمال مصرف نفت کوره را دارند، به‌طور کامل تحت پایش و نظارت هستند و بعضا مخازن نفت کوره را پلمب کرده‌ایم و روزانه بر آن‌ها نظارت می‌کنیم.

در ادامه، نوروزی با اشاره به قصور محیط زیست به‌خصوص در موضوع آلودگی هوا، انتقاداتی به مجریان و ناظران زیست‌محیطی وارد می‌کند و می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست در حوزه‌هایی مانند آلودگی هوا نتوانسته نقش خود را به‌صورت موثر ایفا کند و شرایط نابسامان فعلی گواهی بر این موضوع است. این وظایف بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی و قانون حفاطت و بهسازی محیط زیست تعریف شده و مشخص است.

او همچنین بستر قانونی مبارزه با تخلف را برای محیط زیست فراهم می‌داند و اظهار می‌کند: در برخی موارد شنیده می‌شود که سازمان حفاظت محیط زیست از نبود اختیارات قانونی و نبود توان کافی برای برخورد این سازمان با ارگان‌های متخلف و آسیب‌زننده به محیط زیست می‌گوید. بر اساس قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست این سازمان تمام اختیارات قانونی لازم برای ورود به حوزه‌های مربوط به محیط زیست را دارد و تنها موضوعی که مهم است، وجود اراده و عزم جدی برای برخورد با مشکلات است.

اما داریوش گل‌علیزاده - معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست - نظر دیگری دارد. او معتقد است: بر اساس ماده ۲ قانون هوای پاک ما ناظر بر حسن اجرای این قانون هستیم. اگر دستگاه‌های اجرایی مسوول بر اساس قانون، به تکالیف خود عمل نکنند، سازمان محیط زیست اختیار دادگاهی کردن آن‌ها را ندارد بلکه وظیفه دارد در چارچوب وظایف نظارتی، وظایف را به آن یادآوری و پیگیری کند و جهت هماهنگی، رفع موانع و مشکلات موجود ضمن تشکیل جلسات، اقدامات لازم را انجام دهد و گزارش عملکرد را به سازمان‌های نظارتی و دولت ارایه دهد که جهت تسریع در این امر، سامانه ارزیابی عملکرد قانون هوای پاک را تهیه کرده‌ایم و با احصاء کلیه تکالیف قانونی همه دستگاه های اجرایی، براساس خوداظهاری دستگاه‌های اجرایی، مستندات ارائه شده را مورد ارزیابی قرار داده و گزارش نهایی را به نهادی ذیربط ارسال کرده‌ایم. لذا چنانچه از ابزارهای نظارتی خودمان استفاده نکرده باشیم در امر نظارت کوتاهی کرده‌ایم ولی مستندات ما نشان می‌دهد که وظیفه نظارتی خودمان را درچارچوب اختیارات قانونی، به‌درستی انجام داده ایم.

همچنین عبادتی نیز درباره اخطار سازمان بازرسی به محیط زیست و راهکارهای افزایش نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها بر اساس قانون هوای پاک می‌گوید: بر اساس این قانون آنچه مربوط به اقدامات مطالعاتی، مدیریتی و تدوین آیین‌نامه‌ها بوده تقریبا انجام شده است. در مجموع مواردی که مربوط به بحث اعتباری نبوده انجام شده ولی بخش‌های اجرایی متاسفانه به اعتبارات گره خورده است و مشکلاتی در تامین آن وجود داشته است.

محیط زیست، شخصیتی که نقش خود را فراموش کرده‌ است
نوروزی معتقد است محیط زیست به عنوان یکی از عناصر اصلی این پرونده، نقش خود را از یاد برده‌ است.

مشاور فراکسیون محیط زیست مجلس هم با تاکید بر کم‌کاری دیگر سازمان‌ها و نهادها در اجرای استانداردهای زیست‌محیطی اظهار می‌کند: البته همه انتقاداتی که به سازمان حفاظت محیط زیست وارد است مربوط به وظایف اجرایی سازمان نمی‌شود. سازمان حفاظت محیط زیست وظیفه دارد که هر گونه قصور و کم‌کاری نهادهای دیگر مانند سازمان استاندارد ، وزارت صمت، وزارت نفت و…را بررسی و گزارش دهد. این در دسته وظایف نظارتی سازمان قرار می‌گیرد.

وی ادامه می‌دهد: سازمان حفاظت محیط زیست نباید خود را هم سطح نهادهایی مانند وزارت نفت یا وزارت صنعت،معدن و تجارت قرار دهد. رییس سازمان محیط زیست به عنوان یکی از معاونان رییس جمهوری مسئولیت دارد تا قوانین مصوب را به‌درستی اجرا کند و در مقابل اجرای نادرست قوانین زیست‌محیطی نیز منفعل برخورد نکند و به صورت قانونی وارد عمل شود.

اما باز هم موضوع کمبود اعتبارات برای تحقق تکالیف دستگاه‌ها به میان می‌آید. معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: عدم تحقق برخی از تکالیف قانون هوای پاک توسط سایر دستگاه‌های اجرایی، دلیلی بر کم‌کاری و ضعف عمکرد سازمان حفاظت محیط زیست نیست، مانند توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی توسط وزارت کشور. متاسفانه هزینه اجرای برخی از تکالیف مهم و اثرگذار بر کاهش آلودگی هوا به درآمدهای قانون هوای پاک گره خورده است. درآمدهای قانون هوای پاک به‌هیچ وجه پاسخگوی این تکالیف نیست و حتی محقق نشده است بنابراین نیاز است یک ردیف اعتباری مشخص برای اجرای قانون هوای پاک از سوی سازمان برنامه و بودجه پیش‌بینی می‌شد.

مدیرکل محیط زیست استان تهران نیز اظهار می‌کند: وظایف اجرایی محیط زیست به اندازه وظایف نظارتی آن نیست و سهم نظارت بیشتر از اجراست. امکان دارد اجرای این وظایف به‌خوبی منعکس نشده‌ باشد و باعث ایجاد این ذهنیت شود که محیط زیست وظایف خود را به درستی انجام نداده‌ است.

نوروزی با اشاره به یکی از وظایف نظارتی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: در قانون هوای پاک بندی وجود دارد که درباره سنجش آلاینده‌های هوا توضیحاتی ارائه می‌کند همچنین استاندارد مربوط به کاتالیست‌ها و قطعاتی که در خودروها مربوط به آلودگی هوا هستند در این بند قرار می‌گیرد. سازمان ملی استاندارد باید اصول مرتبط با این قطعات را تدوین می‌کرد که تاکنون این امر محقق نشده است. محیط زیست باید همین موارد را پیگیری کند و به عنوان مدعی العموم وارد مسئله شود. اگر محیط زیست در چنین مسائلی خود را درگیر نکند، نمی‌توان تفاوتی میان این نهاد حاکمیتی و دیگر نهادها قائل شد.

اما اظهارات تاثیرگذار و نهایی مدیرکل محیط زیست تهران با نقض فرضیات قبلی ما، مشخصا از همکاری سازمان‌های مربوطه تقدیر می‌کند. به گفته او هدف از برگزاری جلسات کارگروه اضطرار آلودگی هوا، ایجاد همکاری میان همه دستگاه‌هاست. در این جلسات تلاش می‌کنیم تمام نهادهای مرتبط با این مسئله کنار یکدیگر قرار گیرند تا بتوانیم مشکل آلودگی هوا را برطرف کنیم همچنین نهادهایی که وظایف خود را در قبال این موضوع به درستی انجام داده‌اند نیز لایق تقدیر هستند. سازمان استاندارد یکی از این نهادهاست که همکاری بسیار خوبی با محیط زیست داشته‌ و در استان تهران وظایف خود را به خوبی انجام داده‌است. در مورد مصوبات کارگروه اضطرار هم این انتظار می رود که کلیه دستگاه‌ها از جمله پلیس و شهرداری و سایر دستگاه ها در کنار خود محیط زیست مصوبات را با جدیت مورد پیگیری قرار دهند.

در شرایطی که آلودگی هوای کلانشهرها روز به روز جان‌های بیشتری را به خطر می‌اندازد و بر اساس آمار وزارت بهداشت در تهران به‌طور میانگین در سال گذشته ۳۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق رخ داده است و همه اهالی شهر تهران هم تحت تاثیر آلودگی هوا بوده‌اند، لازم است قانون هوای پاک به عنوان شاه‌کلید حل این مشکل بیش از پیش مورد توجه مسوولان قرار گیرد و عزم جدی در این زمینه به وجود آید، تا تابستان‌ها آلاینده ازن و زمستان‌ها ذرات معلق نفس کشیدن را برایمان سخت نکند و دچار سایرعوارض این ابر چالش زیست‌محیطی نشویم.