نا امیدی مقامات اروپا و آمریکا از احیای برجام و پیامدهای آن برای ایران

دور هفتم مذاکرات هسته‌ای وین به مدیریت علی باقری کنی برگزار شد و دور هشتم نیز از روز ۱۸ آذر آغاز شد. رفته رفته مقامات اروپایی و آمریکایی- و به خصوص کارشناسان و تحلیل گران- احتمال بازگشت به برجام را کاهش یافته می‌دانند و نا امیدی شان را از احیای آن ابراز می‌دارند.

کافی است نگاهی به برخی از واکنش‌های رهبران آمریکا و اروپا در مورد دور هفتم مذاکرات هسته‌ای و دیگر اقدامات مربوط به ایران بیندازیم تا نه تنها مأیوس شویم، بلکه آینده خطرناکی را در ذهن تصویر کنیم. این واکنش‌ها و اقدامات عملی تنها ناظر به ۳ روز ۱۵ و ۱۶ و ۱۷ آذر هستند.

• سخنگوی وزارت خارجه آلمان در ۱۵ آذر گفت که پیشنهادهای ایران را «با دقت و به طور کامل بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که ایران تقریبا تمامی پیش‌نویس‌های توافقات به‌دست آمده در ماه‌های گذشته را کنار گذاشته است.» پیشنهادهای جدید ایران «غیر قابل قبول» هستند.

• ژان لودریان وزیر خارجه فرانسه در ۱۶ آذر گفت: «حس می‌کنیم ایرانی‌ها می‌خواهند مذاکرات را کش بدهند و به ظرفیت دستیابی به سلاح هسته‌ای نزدیک‌تر شوند.»

• لیز تراس وزیر خارجه انگلیس در ۱۷ آذر گفت: «به ایرانی‌ها قویا توصیه می‌کنم که به برجام بازگردند، چون ما برای جلوگیری از رسیدن ایران به سلاح اتمی مصمم به همکاری با متحدان‌مان هستیم.»

• ویلیام برنز رئیس سازمان “سی آی ای” در ۱۶ آذر گفت : «در حال حاضر به عنوان یک سازمان هیچ شواهدی نمی‌بینیم که رهبر ایران تصمیم گرفته باشد به سوی تسلیحاتی کردن» برود. برنز چالش ایران را «مسابقه سه لنگه پا» توصیف کرد: دستیابی به مواد شکافت‌پذیر، «سلاح‌سازی» از طریق قرار دادن چنین موادی در وسیله‌ای که طراحی شده باشد تا بتواند انفجار هسته‌ای ایجاد کند، و سرانجام جفت کردن آن با سامانه‌های انتقال بمب مانند موشک‌های بالستیک. «به قضاوت ما، ایرانی‌ها هنوز در آنجا کارهای زیادی برای انجام دادن دارند.» در مورد مذاکرات هسته‌ای گفت: «ایرانی‌ها در این مقطع هنوز مذاکره را جدی نگرفته‌اند. به زودی خواهیم دید چقدر جدی هستند.»

• آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا در ۱۶ آذر در مصاحبه با وال استریت جورنال گفت که خروج آمریکا از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران اشتباه بسیار بزرگی بود. او در عین حال گفت: «فرصت برای بازگشت ایران به تعهدات خود در توافق هسته‌ای بدون پایان باقی نخواهد ماند.»

همزمان چند اتفاق مهم دیگر در حوزه‌های دیگر مورد اختلاف با آمریکا و در عین حال مرتبط با مذاکرات هسته‌ای رخ داد.

• جو بایدن در ۱۶ آذر در نامه‌ای به کنگره درباره وضعیت حضور نظامیان آمریکا در سراسر جهان، در مورد حضور نظامیان آمریکایی در عربستان سعودی گفت: «نیروهای مسلح ایالات متحده در پادشاهی عربستان سعودی مستقر شده‌اند تا از نیروها و منافع ایالات متحده در منطقه در برابر اقدامات خصمانه ایران و گروه‌های مورد حمایت این کشور محافظت کنند. این نیروها با هماهنگی دولت پادشاهی عربستان سعودی، قابلیت‌های دفاع هوایی و موشکی را فراهم کرده و از عملیات جنگنده‌های ایالات متحده پشتیبانی می‌کنند. تعداد کل نیروهای ایالات متحده در پادشاهی عربستان سعودی تقریباً ۲۱۲۰ نفر است.»

• رخداد مهم بعدی اطلاعیه وزارت دادگستری آمریکا در ۱۶ آذر بود که می‌گفت محموله‌های تسلیحاتی (۱۷۱ موشک زمین به هوا و ۸ موشک ضد تانک) و نفتی (یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه نفت) ایران را مصادره کردیم. نفت ایران را ۲۶ میلیون دلار فروختیم و پولش به صندوق حمایت از قربانیان تروریسم آمریکا واریز کردیم.

• در همان روز دولت آمریکا چند فرد و نهاد نظامی و امنیتی ایران را به دلیل نقض حقوق بشر تحریم کرد.

جنگنده‌های اسرائیل نیز در ۱۶ آذر حمله هوایی کم سابقه‌ای به بندر لاذقیه سوریه صورت دادند. وب سایت اسرائیلی والانیوز به نقل از «مقامات ارشد امنیتی» اسرائیل [فرمانده هان ارشد در ستاد ارتش یا بلندپایگان دفتر وزارت دفاع یا شخص وزیر] نوشت که در این حمله «۷۵ درصد از جنگ افزار ارسالی ایران به سوریه منهدم شده است. با این حمله بازدارندگی کاملی علیه تهران و حکومت بشار اسد ایجاد شده است.»

موقعیت داخلی دولت بایدن

کارزار انتخابات سوم نوامبر ۲۰۲۲ کنگره آمریکا مدتهاست که آغاز شده است. جمهوری خواهان، دونالد ترامپ، رسانه‌های دست راستی (فاکس نیوز، وال استریت جورنال، نیویورک پست، و….) حملات بی‌امان خود را به جو بایدن معطوف ساخته‌اند، از این زاویه که فرد بسیار ضعیفی است. ترامپ و برخی سناتورها خروج آمریکا از أفغانستان را بزرگترین شکست تاریخ سیاست خارجی آمریکا قلمداد کرده و می‌کنند.

چین، روسیه، اوکراین و ایران از دیگر موضوعات سیاست خارجی هستند که بهانه کافی برای حمله به بایدن و کل دموکراتها را فراهم کرده است.

در مورد اوکراین مدتهاست که آنان ادعا می‌کنند که پوتین بیش از ۱۵۰ هزار نظامی در مرز اوکراین برای حمله به این کشور و اشغال آن آماده کرده است.آنان می‌گویند که بایدن ضعیف است و هیچ اقدامی در برابر پوتین انجام نداده و نمی‌دهد.

والتر راسل مید در وال استریت جورنال ۶ دسامبر ۲۰۲۱ نوشت که پوتین از تحقیر کردن رؤسای جمهوری آمریکا لذت می‌برد. عقب نشینی آمریکا از اوکراین تا به دست پوتین بیفتد، نه تنها موجب تحقیر بیشتر آمریکا خواهد شد، بلکه چین و ایران هم به آمریکا به مثابه یک بازنده خواهند نگریست.

مایکل گودوین در نیویورک پست ۷ دسامبر نوشت که جو بایدنِ ضعیف، حریف روسیه، چین یا ایران نمی‌شود: «عقب‌نشینی پر هرج‌ومرج بایدن در تابستان [از افغانستان] نشان دهنده این است که او قصد دارد دوستان و متحدان آمریکا را تنها بگذارد. شبح آن فاجعه بر تمامی چالش‌های سیاست خارجی آویزان است و سران روسیه، چین و ایران مطمئناً آن را در تفکرات خود در نظر می‌گیرند. افغانستان ممکن است تبدیل به یک پیش‌بینی غم‌انگیز از آنچه در انتظار اوکراین، تایوان و عراق است، باشد….ایران، اگرچه ضعیف‌تر از روسیه و چین است، اما به همان اندازه در بی‌اعتنایی کردن به بایدن جسورتر است. برای از سرگیری توافق هسته‌ای که ترامپ آن را رها کرد، با مذاکره کنندگان [آمریکا] ملاقات نمی‌کند و بایدن را مجبور می‌سازد تا در دادن امتیازات پیش‌دستی کند.»

جمهوری‌خواهان ادعا می‌کنند که ضعف بایدن موجب شده تا روسیه به دنبال گرفتن اوکراین و چین به دنبال فتح تایوان باشد. در میانمار/برمه نیز چین اوضاع را به سود خود رقم زد. همچنین کره شمالی با حمایت چین و روسیه در برابر آمریکا ایستاده و زرادخانه هسته‌ای و موشکی خود را رشد می‌دهد. مسئله ونزوئلا و کوبا هم بهانه دیگر جمهوری خواهان است. از سوی دیگر بایدن که همیشه خود را یک صهیونیست خوانده است و همچنین کملا هریس با دفاع تمام عیار همیشگی اش از اسرائیل، متهم می‌شوند که نه تنها به اندازه کافی از اسرائیل دفاع نمی‌کنند، بلکه حزبشان را چپ‌های ضد اسرائیلی در چنگ گرفته‌اند.

بایدن نه تنها به شدت از سوی آنان تحت فشار است تا در برابر روسیه و چین قاطعانه بایستد، بلکه بازگشت به برجام نیز از سوی ترامپیست‌ها شکست بزرگ به تصویر کشیده شده است. این فضا بایدن را مجبور می‌سازد تا در برابر ایران نه تنها کوتاه نیاید، بلکه بر اقدامات تهاجمی اش بیفزاید.

علاوه بر این فضاسازی در مورد سیاست خارجی، تورم بالای آمریکا و تعداد بالای مرگ و میر ناشی از کرونا نیز موجب شده است تا اکثر نظرسنجی‌ها کاهش محبوبیت مداوم جو بایدن را گزارش کنند. در ۶۰ روز ۸ اکتبر تا ۷ دسامبر در مجموع ۷۸ هزار و ۹۱۸ نفر در آمریکا در اثر کرونا جان باختند. با میانگین روزانه ۱۳۱۵ مرگ کرونایی. بدین ترتیب تا پایان این روز شمار کل قربانیان آمریکا به ۷۹۱ هزار و ۶۱۳ نفر افزایش یافت. از قضا دولت بایدن همه کوشش خود را مصروف واکسیناسیون عمومی کرده است ولی جمهوری خواهان با اجباری کردن واکسن و ماسک مخالفت کرده و می‌کنند و دست راستی‌ها واکسن نمی‌زنند.

نظرسنجی وال استریت جورنال– منتشر شده در ۷ دسامبر- که در روزهای ۱۶ تا ۲۲ نوامبر انجام شد نشان می‌دهد که ۵۷ درصد از آمریکایی‌ها با ریاست جمهوری بایدن مخالف بوده و عملکرد او را تایید نمی‌کنند. وی فقط از حمایت ۴۱ درصد بهره‌مند است. ۶۳ درصد آمریکایی‌ها معتقدند که این کشور در مسیر اشتباهی حرکت می‌کند و فقط ۲۷ درصد معتقدند که آمریکا در مسیر درستی قرار دارد. ۴۶ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی می‌گویند که وضعیت اقتصادی این کشور در سال ۲۰۲۲ بدتر خواهد شد و فقط ۳۰ درصد از مردم آمریکا به بهبود آن امیدوار هستند.

در این شرایط بایدن اگر هم می‌خواست- که نمی‌خواهد- نمی‌توانست امتیازی بیش از برجام به ایران بدهد. دولت بایدن که تقریباً اروپا را با خود هم موضع کرده، به دنبال جلب نظر روسیه و چین علیه ایران است. پس مذاکرات دو ساعته بایدن و پوتین در ۱۶ آذر، روسیه اعلام کرد که «پوتین خاطر نشان کرده است که مواضع مسکو و واشنگتن (در این زمینه) چندان تفاوتی با یکدیگر ندارد.»

موقعیت ایران

سیاستی که آیت الله خامنه‌ای برای ایران انتخاب کرده، سیاستِ «نه مذاکره با آمریکا، نه جنگ» است. خامنه‌ای در ۲۲ مرداد ۱۳۹۷ گفت: «به‌طور خلاصه در دو کلمه به ملّت ایران بگویم: جنگ نخواهد شد و مذاکره نخواهیم کرد؛ این حالا خلاصه‌ِی حرف بود که بدانید، همه‌ی ملّت ایران بدانند؛ امّا اینها استدلال پشت سرش هست، صِرف ادّعا نیست، صِرف گفتن و آرزو کردن و شعار دادن نیست، استدلال هست.»

آیت الله خامنه‌ای در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ همین مواضع را در دیدار با مسئولان نظام تکرار کرد و گفت: « مذاکره‌ی ما و آمریکا سَم است، و با این دولت کنونی [ترامپ]، یک سَمّ مضاعف است…جنگی بنا نیست انجام بگیرد و به توفیق الهی انجام هم نخواهد گرفت. نه ما دنبال جنگیم، آنها هم به صرفه‌شان نیست که دنبال جنگ باشند و میدانند که به صرفه‌شان نیست. ما هم که خب اهل ابتدا به کارِ نظامی نیستیم ــ هیچ وقت نبودیم، الان هم نیستیم ــ این برخورد، برخورد اراده‌ها است؛ این رویارویی، رویارویی اراده‌ها است؛ و اراده‌ی ما از آنها قوی‌تر است.»

تملق گویان رهبری می‌گویند که پیش‌بینی ولی‌شان درست از کار درآمد. غافل از این که هزینه این سیاستِ برای ایران و ایرانیان چه بوده است؟ هیچ کس خدا نیست که خبر قطعی و وعده حتمی دهد که در صورت عدم احیای برجام جنگی به وقوع نخواهد پیوست.

آیت الله خامنه ای، حکومت یکدست اصول گرایان، و مذاکره کنندگان جدید بر این باورند که حسن روحانی و ظریف ساده لوحانه و خوش باورانه امتیازهای بسیاری دادند و در برابر چیزی نگرفتند (حتی برخی از آنها از برجام متعفن و خیانت ظریف و روحانی سخن گفته اند). اما اینک ایران در موقعیت قوی تری نسبت به دوران اوباما قرار دارد و می‌تواند به امتیازاتی بیش از برجام دست یابد.

دولت بایدن نمی‌تواند امتیازی فراتر از برجام به ایران بدهد و اعلام کرده که در حال آماده شدن برای جهانِ فاقد برجام است. در طرح‌های فاقد توافق هسته ای، همه گزینه‌ها روی میز قرار دارد. در گام اول تحریم‌های آمریکا- این بار با همراهی کامل اروپا- افزایش خواهد یافت.

فرض کنیم جنگی رخ ندهد و فقط تحریم‌ها افزایش یابد. هر چه زمان می‌گذرد، ایران از نظر همه شاخص‌های اقتصادی (رشد اقتصادی، تورم، بیکاری، فقر، فلاکت، شکاف طبقاتی، فساد، و….) ضعیف‌تر و ضعیف‌تر خواهد شد. خروج نابخردانه و عهدشکنانه ترامپ از برجام و تحریم‌های پس از آن عامل اصلی سقوط اقتصادی چند سال اخیر بوده است. گذشت زمان وضعیت را بسیار بدتر خواهد کرد. در دوران خروج آمریکا از برجام، دلار به بالای ۳۱ هزار تومان افزایش یافت.

اما این بار تحریم‌ها شامل صادرات غیر نفتی نیز خواهد شد. هنوز که چنین اتفاقی نیفتاده، قیمت کلیه خودروها را ۱۸ درصد یک روزه افزایش دادند. این بار تحریم‌های سنگینی علیه خریداران نفت ایران وضع خواهد شد. توقیف و مصادره نفتکش‌هایی که نفت ایران را حمل می‌کنند گسترش خواهد یافت. افزایش تورم و بیکاری تعداد بیشتری از مردم را به فقر و فلاکت پرتاب خواهد کرد.

در چنین سیاقی اسرائیل هم فرصت و فضای مناسبی برای خرابکاری در ایران (انواع انفجارها و ترورها و….) پیدا خواهد کرد. اقدامات خرابکارانه و تروریستی اسرائیل در ایران، و اقدامات آمریکا در مصادره نفت و نفتکش‌های ایرانی در دریاها، اگر با واکنش متقابل نظامی ایران مواجه شود، آن وقت سیاست «نه جنگ» خامنه‌ای هم دود می‌شود به هوا می‌رود. اینک نوبت تصمیم گیری بر اساس «منافع ملی» ایران است.