رقابت، نگرانی، تنش‌زدایی: آغاز به کار اجلاس شورای همکاری خلیج فارس

به گزارش خبرگزاری رویترز سران کشورهای حاشیه خلیج فارس سه‌شنبه ۱۴ دسامبر/۲۳ آذر در چهل و دومین اجلاس شورای همکاری خلیج فارس با یکدیگر دیدار و گفت‌و گو می‌کنند. نگرانی از فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه هسته‌ای ایران و همچنین تحکیم روابط عربستان سعودی و قطر در مرکز توجه سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس قرار دارد.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان چهارشنبه هفته گذشته برای نخستین بار، بعد از چهار سال که از قطع روابط کشورش با قطر می‌گذشت وارد دوحه شد و مورد استقبال شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر قرار گرفت.

عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در ژوئن ۲۰۱۷ تمام روابط خود را با قطر قطع کردند با این ادعا که دوحه همسو با تهران از گروه‌های اسلام‌گرای افراطی حمایت می‌کند. روابط عربستان و مصر با قطر از ژانویه سال گذشته بار دیگر احیا شد. اما امارات متحده عربی و بحرین هنوز روابط خود با قطر را از سر نگرفته‌اند. انور قرقاش، مقام بلندپایه اماراتی در آستانه برگزاری اجلاس سران کشورهای حاشیه خلیج فارس گفته بود:

«باید اعتراف کنم که برای عادی‌سازی روابط در برخی زمینه‌ها به زمان بیشتری نیاز داریم. اما در عمل همکاری‌ها با قطر از سر گرفته شده است.»

سال گذشته در چهل و یکمین اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس در العلا، محمد بن سلمان ضمن ابراز نگرانی از برنامه هسته‌ای ایران، جامعه جهانی را به همکاری جهان توقف برنامه اتمی ایران فراخواند. توافق العلا هم که در پایان این اجلاس به امضا رسید بر ثبات و همبستگی عربی، اسلامی و تقویت پیوند برادری و دوستی میان کشورهای منطقه تاکید دارد. دینا اسفندیاری از انستیتوی بین المللی مطالعات استراتژیک در مصاحبه با شبکه الجزیره با اشاره به اراده کشورهای حاشیه خلیج فارس به «عمل‌گرایی» گفت:  

«در بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هنوز بر سر ایران اختلاف نظر وجود دارد اما در این مدت مواضع برخی کشورها تغییر کرده.»

رابطه با ایران: نگرانی، و تلاش برای کاستن از تنش‌ها

عربستان سعودی و متحدانش، علاوه بر برنامه‌ هسته‌ای ایران از نفوذ ایران در یمن، عراق و لبنان ناخشنودند. دور هفتم مذاکرات هسته‌ای در وین همچنان ادامه دارد و همزمان مذاکراتی هم پشت درهای بسته بین ایران و عربستان در حال برگزاری است. روز گذشته سرتیپ ستاد «عبدالعزیز بن عبدالله المنذری» معاون عملیات و برنامه‌ریزی ستاد نیرو‌های مسلح سلطنت عمان در رأس یک هیئت نظامی با سردار سرلشکر پاسدار محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح دیدار و گفت‌وگو کرد. رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح با اشاره به سیاست تنش‌زدایی در سطح منطقه گفت:

«در بخش مسائل منطقه‌ای، ما دیدار‌هایی با مقامات کشور‌های امارات و عربستان داشته‌ایم و تا حدودی سوءتفاهم‌ها نیز برطرف شده است؛ همچنین روابط خوبی با قطر و کویت داریم. البته با کشور بحرین هنوز ارتباط چندانی برقرار نشده است که کشور عمان قطعاً در این زمینه هم می‌تواند نقش‌آفرینی کند.»

هفته گذشته نیز یک هیئت اماراتی به ریاست شیخ طحنون بن زاید، مشاور امنیت ملی این کشور به تهران سفر کرد و با ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم و همچنین با علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی دیدار و گفت‌وگو کرد.

در همان حال  روز گذشته خبرگزاری دولتی اردن از برگزاری نشست امنیتی میان کارشناسان عربستان سعودی و ایران در امان خبر داد. هرجند نماینده عربستان سعودی در سازمان ملل گفته بود مذاکرات این کشور با ایران نتیجه مهمی در بر نداشته زیرا ایران جدیت چندانی در این مذاکرات نشان نداده، با این حال به گفته دینا اسفندیاری، از انستیتوی بین المللی مطالعات استراتژیک تلاش کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تنش‌زدایی از روابطشان با ایران سبب نزدیکی این کشورها با هم در شورای همکاری خلیج فارس شده است. قطر در این میان همچنان مایل است نقش میانجی را ایفا کند. ابوظبی در تلاش است که از یکسو روابطش با تهران و آنکارا را ترمیم کند و از سوی دیگر بر سر مسأله سوریه با اسرائیل همکاری‌ کند.

گسترش همکاری‌های اقتصادی و اقلیمی

علاوه بر این، همکاری‌های اقتصادی گسترده‌‌تر از طریق پروژه‌های عمرانی بلندمدت و ایجاد یک اتحادیه اقتصادی با حذف عوارض گمرکی و احداث یک خط آهن در حاشیه خلیج فارس در دستور کار اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس قرار دارد. عمان اما اعلام کرده است که به تشکیل یک اتحادیه اقتصادی علاقه‌ای ندارد.

اختلاف عربستان سعودی و امارات بر سر میزان تولید نفت خام نیز مانع بزرگی بر سر تشکیل یک اتحادیه اقتصادی است.

انتظار می‌رود که در چهل و دومین اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس تغییرات اقلیمی و مدیریت منابع، زمینه مشترکی برای همکاری بین کشورهای حاشیه خلیجح فارس ایجاد کند. تقویت همکاری در زمینه سیاست‌های بین المللی آب و هوا و انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین امنیت تامین آب و غذا از موضوعات مورد گفت‌وگوست.

نفت‌کش «سیفر» در شمال شهر الحدیده یمن در دریای سرخ  که از سال ۲۰۱۵ تاکنون به حال خود رها شده رو به پوسیدگی است. در صورتی که یک میلیون بشکه نفت خامی که این کشتی حمل می‌کند سرریز شود، یک فاجعه زیست محیطی جدی رخ خواهد داد. تخلیه این نفتکش نیز در دستور کار اجلاس سران قرار دارد.  نشت نفت در دریای سرخ ممکن است باعث ویرانی زیست محیطی عربستان سعودی، اریتره و جیبوتی شود.