خیال خام یک رویا، فروپاشی تجزیه‌طلبی جمهوری مهاباد

بعد جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای انگلیسی و آمریکایی از خاک ایران در سال 1946 ، نیروی های شوروی حاضر به انجام این کار نشدند و به جای آن احزاب دست نشانده ای در آذربایجان ایران و کردستان به وجود آوردند .
استالین که بعد از جنگ جهانی دوم خود را پیروز اصلی این جنگ می‌دید ، خواستار بهره برداری از موقعیت خود در دنیای آن روزگار گشت و باعث شد مناطق شرقی اروپا نظیر لهستان ، بلغارستان ، رومانی ، مجارستان ، چکسلواکی و... را اشغال کرده و یا به دست احزاب دست نشانده خود بسپارد .

آذربایجان و کردستان ایران نیز جز مناطقی بودند که استالین قصد پیاده کردن همین برنامه را داشت و در آذربایجان ، حزب دمکرات آذربایجان به رهبری پیشه وری و در کردستان ، حزب دموکرات کردستان به رهبری قاضی محمد را به وجود آورد و مورد حمایت نظامی و سیاسی خود قرار داد . 
قاضی محمد به همراه وابستگان خود در دسامبر 1945 به شوروی سفر کرد و در شهر باکو در دیدار با میرجعفر باقروف «دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان شوروی » دستورات لازم برای اعلام خودمختاری و تجزیه کردستان و اعلام جمهوری مهاباد را دریافت کرد .

با اینکه جمهوری مهاباد در عمر کمتر از یک ساله خود بارها از شوروی کمک‌های تسلیحاتی و مادی دریافت کرد و عملا از طرف شوروی پشتیبانی سیاسی می‌کرد ولی جمهوری مهاباد هرگز نتوانست اتحادی در میان قبایل کُرد ایجاد کند و عشایر کُرد مانند شکاک ها ، هرکی ها ، اردلان و غیره در مخالف با قاضی محمد درآمده و قاضی محمد تنها با حمایت شوروی و به زور اسلحه توانسته بود در منطقه مهاباد حکومت خود را تشکیل داده و اعلام استقلال نماید در صورتی که بخش بزرگی از کردستان در این اقدام تجزیه طالبانه شرکت نکرده و از آن تبری جستند .

فرقه مهاباد با داشتن وزیر جنگ ، وزیر خارجه ، داشتن پرچم و ارتش مستقل رسما یک حکومت تجزیه طلب بود و اصلا نمیتوان آن را یک حکومت خودگردان  تحت حاکمیت دولت مرکزی ایران در نظر گرفت .

چند روز بعد پایان یافتن غائله آذربایجان ، فرقه مهاباد نیز که بنیان و ریشه قوی در میان مردم نداشت ، مجبور به تسلیم به نیروهای دولتی ایران شدند و عمر این حکومت مستعجل به پایان رسید و چندی بعد قاضی محمد و یارانش در فرقه مهاباد به دار مجازات سپرده شدند. چشم داشتن به مرزهای ایران هیچگاه عاقبت خوشایندی برای مجریان داخلی یا خارجی آن نداشته است .

* سید محسن مصطفوی(میلاد)/ مدیر گروه مطالعات کشمکش و همکاری در خاورمیانه  امروز  در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه