خلر؛ گیاهی با خواص درمانی و در عین حال خطرناک

به گزارش «تابناک»، به فارسی خلر و در کتب مختلف فارسی و طب سنتی با نام های جلبان و سفید آن جلبان البیض و سیاه آن جلبان اسود آورده شده است. به شیرازی مشیو گویند. در خراسان در بعضی مناطق ملک و در آذربایجان کلول و در افغانستان هم کلول نام نهادند. و به هندی کساری گفته می شود.

مشخصات گیاه خلر

گیاهی است علفی، پیچک دار، برگ های آن دارای ۲ برگچه باریک دراز و نوک تیز است. گل های آن به رنگ سبز مایل به سفید و یا مایل به زرد و یا مایل به قرمز است. میوه آن به شکل غلاف باقلا که دانه های خلر در آن قرار دارد. دانه ها به ابعاد ۷ -۱۲ در ۵-۹ میلی متر شبیه نخود صاف می باشد.

این گیاه در هند در دره پنجاب در اوتار پاراداش انتشار دارد. در ایران در فارس، کرمان در کوه هراز، کوه نصر، در مکران، ایران شهر، اصفهان، تهران، خرم آباد، آذربایجان، مشکین شهر و در کرمانشاه در بیستون می روید و کاشته می شود. در افغانستان نیز می روید و کاشته می شود.

ترکیبات شیمیایی خلر

در دانه خلر یک ماده عامل سمی وجود دارد که احتمالا یک ملح اسیدی فیتیک اسید است. از دانه خلر یک اسید آمینه جدا شده است و به علاوه مطالعات نشان می دهد که سمیت دانه در برخی موارد محسوس نیست. در دانه خلر در حدود ۳۰ درصد مواد نشاسته ای، ۳ درصد مواد قندی، ۲ درصد مواد چربی، بتائین و کولین و ترکیباتی به نام لاتیرین است.

خواص و کاربرد خلر 

روغن دانه گیاه مسهل خیلی قوی و در مورد برخی مزاج ها خطرناک و ایجاد ناراحتی و عکس العمل شدید می کند. دانه های تیره رنگ آن مسمومیت ایجاد می کند و این مسمومیت از خلر به لاتیریسم معروف است.

این مسمومیت در اسب بیشتر ولی در کبوتر خیلی کم است. عوارض لاتیریسم در اثر تغذیه دراز مدت از آرد و دانه های این گیاه به ویژه دانه های تیره رنگ ایجاد می شود و در اغلب موارد موجب فلج اعضای اسافل بدن و عدم انقباض ماهیچه ها همراه با درد شدیدی ست. به طوری که حرکت مشکل می شود و موجب کمردرد و خروج غیر ارادی ادرار می شود.

خلر از نظر طبیعت سرد و خشک است و معتقدند که خوردن پخته دانه آن با عسل برای تسکین سرفه، درد سینه، صاف کردن ریه، تحلیل اخلاط، دفع فضولات از روده ها، ازدیاد  ترشح شیر و ادرار مفید است و قاعده آور می باشد.

همچنین باید توجه داشت که  خلر مضر اعصاب است و خوردن خام آن ایجاد سردرد می کند. خصوصا نوع تیره که به هندی به آن کساری می گویند.

پبشتر یک عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان در مورد خلر به رسانه ها گفت: خلر یکی از مهم‌ترین گیاهان زراعی و علوفه‌ای دنیاست.

‌دکتر کریم خادمی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: خلر یا سنگینک یکی از مهم‌تر ین گیاهان زراعی و علوفه‌ای دنیاست که به علت پروتئین و لایسین بالا گیاهی شناخته شده است.

وی ادامه داد: سنگینک با نام علمی (Sandgol, ۱۹۹۶) متعلق به زیر تیره Lathyrus sativus L و خانواده Leguminosae تیره Papilionaceae پیچک داران است.

او اضافه کرد: خلر به علت دارا بودن ارزش غذایی زیاد به ویژه محتوای پروتئین بالا در دانه ‌و در برگ‌های بالغ و نیز محتوای لایسین بالا، گیاهی شناخته شده است.

خادمی افزود: این گیاه در مقایسه با شبدر، یونجه، اسپرس و سایر گیاهان علوفه‌ای ارزش غذایی یکسانی داشته و پروتئین آن‌ها با توجه به مرحله‌ای از رشد که برداشت می‌شوند بین ۱۲ تا ۲۰ درصد متغیر است.

این عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان خاطرنشان کرد: به جهت اهمیتی که این گیاهان در میان گیاهان علوفه‌ای از نظر تغذیه دام، کاشت در اراضی کم بازده، مقاومت به سرما و کم آبی و همچنین نقشی که در حاصلخیزی خاک دارند، به صورت چندمنظوره مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وی یادآور شد: از این گیاه یک نوع در ایران برای تهیه دانه و علوفه کشت می‌شود. در آمریکا انواع خلر را مخلوط با یولاف برای تهیه علوفه کشت می‌کنند. ‌