پایداری کنشگری مدنی، در گرو داشتن نقشه راه است

برگرفته از تریبون زمانه *  

مطالب این بخش برگرفته از «تریبون زمانه» هستند. تریبون زمانه، آنچنان که در پیشانی آن آمده است، تریبونی است در اختیار شهروندان.  همگان می‌توانند با رعایت اصول دموکراتیک درج شده در آیین‌نامه تریبون آثار خود را در آن انتشار دهند. زمانه مسئولیتی در قبال محتوای این مطلب ندارد.

 اعتراضات صنفی معلمان در ماه‌های گذشته با شدت بیشتری در جریان بوده است. با این حال در یک هفته‌ای که گذشت این اعتراضات ابعاد تازه‌تری از خود نشان داد، به نحوی که برخی از نیروهای مدنی و سیاسی از آن به عنوان نقطه عطفی در اعتراضات سالهای اخیر معلمان یاد کردند.

شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان که در ماه‌های اخیر وظیفه سازماندهی و هماهنگی چند تجمع صنفی را بر عهده گرفته است، در روزهای ۲۰ و ۲۱ آذرماه از معلمان سراسر کشور خواست که در اعتراض به عدم اجرای طرح رتبه‌بندی و افزایش حقوق معلمان شاغل به میزان ۸۰ درصد هیات علمی و همچنین عدم همسان‌سازی حقوق بازنشستگان فرهنگی، کلاس‌های درس حضوری و مجازی را تعطیل کنند و در روز ۲۲ آذر ماه نیز با برگزاری تجمع در مقابل ادارات آموزش و پرورش، مطالبات صنفی خود را به گوش مسئولان برسانند. برگزاری اعتصاب صنفی در روزهای شنبه و یکشنبه و پیوستن معلمان در برخی از مدارس کشور، مقدمه برگزاری تجمع صنفی گسترده‌ای شد که روز دوشنبه یعنی ۲۲ آذرماه رخ داد. از همان ساعات اولیه برگزاری تجمع، گزارش‌ها و تصاویر بسیاری از سوی معلمان در شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شد که نشان‌دهنده گستردگی، پراکندگی و حتی برخوردهای صورت گرفته با این تجمع بود. در عین حال برگزاری یک نشست در شبکه اجتماعی کلاب هاوس و در اتاقی با نام «حامیان تشکل‌ها» با حضور اعضای هیات مدیره تشکلهای صنفی فرهنگیان و فعالان صنفی معلمان در شامگاه ۲۲ آذرماه، ابعاد مختلف این گردهم‌آیی اعتراضی را روشن کرد.

مجموع این نظرات میزان گستردگی و پراکندگی این تجمع، نقاط ضعف، قوت، تهدیدها، فرصت‌ها و حتی نوآوری‌هایی معلمان در جریان اعتراضات صنفی اخیر را نشان می‌دهد که به نظر می‌رسد ثبت و ضبط آنها می‌تواند زمینه تدوین استراتژی برای کنشگری‌های آینده تشکل‌های صنفی معلمان را فراهم کند.

گستردگی و پراکندگی تجمعات

مشاهدات میدانی، اظهارات معلمان در شبکه‌های اجتماعی و به خصوص در کلاب هاوس نشان می‌داد که مجموع اعتراضات صنفی برگزار شده اعم از اعتصاب و برگزاری تجمع در روزهای ۲۰  ، ۲۱، ۲۲ آذرماه ، جمعیت بیشتری از معلمانِ خاموش را به جمع معترضین کشانده است. برخی از معلمان، برگزاری اعتصابات صنفی و تعطیلی کلاسهای درس را عامل مهمی در پرشور شدن تجمع ۲۲ آذرماه می‌دانستند و برخی دیگر معتقد بودند، تداوم اعتراضات در ماههای گذشته سرانجام تعداد بیشتری از معلمان را به حضور در تجمعات برای پیگیری مطالبات صنفی‌شان تشویق کرده است. بنابر گزارشهای منتشر شده تجمع صنفی ۲۲ آذرماه، در حدود ۳۰ استان و ۸۱ شهر برگزار شده است. «شیراز» یکی از پرشورترین تجمعات را برگزار کرد و در تهران نیز جمعیت بیشتری نسبت به تجمعات قبلی در مقابل مجلس حضور پیدا کردند. همچنین گزارش‌های فعالان صنفی نشان می‌داد که معلمان در برخی شهرها از جمله در برخی شهرستان‌های شیراز، «تیران» اصفهان، «آمل» مازندران یا استان‌هایی چون «سمنان» برای اولین بار به جمع معترضین پیوسته‌اند.

نوآوری در اعتراضات معلمان

شعر و آوازخوانی معلمان

علاوه بر گستردگی تجمع اخیر، تصاویر و گزارشهای منتشر شده نشان می‌داد که تجمع ۲۲ آذر حاوی نوآوری‌هایی بود که در نوع خود جالب توجه است و می‌تواند در راستای جلب توجه افکار عمومی و اطلاع‌رسانی و پیوستن گروههای بیشتری از ذینفعان نظام آموزشی به اعتراضات صنفی معلمان موثر باشد. به عنوان نمونه؛ در شهرهایی چون رشت و مریوان، تجمعات معلمان با آوازخوانی برخی از فعالان صنفی همراه شد. در رشت، «عزیز قاسم‌زاده» که علاوه بر معلمی، خواننده موسیقی سنتی است آواز «مرغ سحر» را خواند. این آواز در فرهنگ موسیقایی ایرانیان در زمره آواهای «اعتراضی» مردم نسبت به وضع موجود قرار می‌گیرد و از این نظر اثربخشی موثری در جلب توجه مخاطبان دارد. این در حالیست که در شیراز نیز، معلمان سرود «یار دبستانی» را هم‌خوانی کردند و به این شکل به خلق صحنه‌های جدیدی در جریان تجمعات صنفی چند ماهه اخیر معلمان کمک کردند.

نقاط قوت و فرصت‌ها

حضور صدها معلم در تجمع اعتراضی روز دوشنبه، گرچه بیش از هر چیز موجب شعف و شادمانی شرکت‌کنندگان در این تجمع شده بود اما گفتگوهای انجام شده در شبکه‌های اجتماعی و به خصوص در نشست کلاب هاوس نشان داد که معلمان در ادامه مسیر با چه نقاط ضعف و قوتی، فرصت ها و تهدیدهایی مواجه‌اند. بر مبنای گفت و شنودهای صورت گرفته در این نشست مجازی و مشاهدات میدانی، می توان نقاط قوت تجمع ۲۲ آذرماه را در موارد زیر دسته بندی‌بندی کرد:

– گستردگی جمعیت، پراکندگی تجمعات و تمرکززدایی از مرکز: تجمعات دیگر منحصر به شهرهای بزرگ نیست و تعداد زیادی از شهرهای بزرگ و کوچک به جمع معترضین پیوسته‌اند.
– حضور معلمان جوان در تجمعات : از جمله گروههایی که در تجمعات اخیر حضور فعالی داشته‌اند، معلمان جوان هستند. نسل نو کنشگران صنفی از میان همین معلمان جوان ظهور کرده‌اند که در برخی شهرها، میدان‌دار تجمعات اخیر بوده‌اند.
– رشد چشمگیر حضور زنان در تجمعات: معلمان شرکت‌کننده در این نشست مجازی، حضور زنان را یکی از نقاط قوت تجمع ۲۲ آذرماه ارزیابی کردند. به گفته آنها، زنان در سالهای اخیر و به ویژه در تجمعاتی که در ماههای اخیر برگزار شده به کنشگرانی فعال در تجمعات صنفی تبدیل شده‌اند و به نوعی میدان‌دار اعتراضات و کنشگری‌های صنفی شده‌اند. معلمان زن هم از نظر سطح مشارکت، درصد قابل توجهی از مشارکت‌کنندگان را تشکیل می‌دهند و هم با ایراد سخنرانی‌هایی در جمع معترضین، نقش میدان‌داری را در بیان مطالبات صنفی ایفا می‌کنند. با وجود این، همچنان سطح مشارکت زنان معلم در شهرهای بزرگ بیش از شهرهای کوچک‌تر است.
– حضور سایر کادر آموزشی در تجمعات: به گفته شرکت‌کنندگان در تجمع، نیروهای پرورشی مدارس در تجمعات برخی از شهرهای حضور داشتند که تا پیش از این بی‌سابقه بوده است.
– حضور و همراهی برخی از شهروندان در تجمعات
– حضور معلمانی که تا پیش از این در تجمعات حضور نداشتند: برخی از معلمانی که در تجمع ۲۲ آذرماه شرکت کردند، برای اولین بار به تجمعات صنفی پیوسته بودند.
– حضور نمایندگان و فعالان صنفی در تجمعات: با وجود اینکه برخی از فعالان صنفی به دلیل باز بودن پرونده‌های امنیتی خود از حضور در تجمعات خودداری می‌کنند، اما در تجمع اخیر برخی از فعالان صنفی با حضور در تجمعات، انگیزه معلمان را برای تداوم کنشگری بیشتر کردند.
– حضور مدیران ادارات اموزش و پرورش در برخی استانها: حضور رؤسای ادارات آموزش و پرورش در برخی از شهرها و در جمع تجمع‌کنندگان، مورد دیگری بود که فعالان صنفی از آن به عنوان یکی از تفاوت‌های تجمع ۲۲ آذرماه با سایر تجمعات یاد کردند.
– حضور نماینده مجلس در جمع تجمع‌کنندگان: حضور «هاجر چنارانی» نماینده مجلس در تهران که خود نیز معلم است، در جمع تجمع‌کنندگان خبرساز شد. گرچه نقطه نظرات معلمان در خصوص حضور این نماینده متفاوت بود. برخی آن را امیدبخش ارزیابی می‌کردند و برخی دیگر معتقد بودند، نمایندگان مجلس اساسا دارای اختیار عملی در تصمیم‌گیری نیستند و همراهی آنان در روند پیگیری مطالبات صنفی معلمان اثربخش نیست.
– حضور دانش‌آموزان در برخی از شهرها: گزارشهای ارائه شده همچنین نشان می‌دهد که در برخی از شهرهایی که تجمع صنفی معلمان در آنها برگزار شده، دانش‌آموزان نیز در تجمعات حضور داشتند. معلمان دلیل این حمایت‌ها را اطلاع‌رسانی گسترده در خصوص مطالبات خود در جریان تعطیلی کلاسهای حضوری و مجازی عنوان می‌کردند.

نقاط ضعف و تهدیدها

علاوه بر نقاط قوت و فرصت‌های مطرح شده از سوی معلمان، برخی از آنان به نقاط ضعف و تهدیدهایی اشاره کردند که کنشگری صنفی معلمان را در ادامه مسیر تحت تاثیر قرار می‌دهند. ضعف‌ها و تهدیدهای مطرح شده که دو وجه درونی(تشکیلات و شیوه سازماندهی) و بیرونی( ضعف همکاری و تعامل با سایر گروهها همچنین تهدیدهای حاکمیتی) را شامل می‌شد؛ شامل موارد زیر است:

– ضعف ائتلاف‌گرایی: با وجود باز شدن فضای تعامل و گفتگو از طریق شبکه‌های اجتماعی در میان معلمان سراسر کشور، بسیاری از نمایندگان این جریان صنفی همچنان با ائتلاف‌گرایی بیگانه اند. با وجود اینکه برخی از معلمان از ائتلاف بر سر کیفی‌سازی آموزش به کمک سایر ذینفعان نظام آموزشی از جمله دانش‌آموزان و والدین و برخی ذینفوذان از جمله سیاست‌گذاران سخن می‌گویند؛ برخی دیگر از ضرورت ائتلاف با ذینفعان و ذینفوذان آگاه نیستند.

– فقدان استراتژی مشخص برای پیگیری مطالبات: برخی از معلمان در صحبت‌های خود از عدم وجود استراتژی برای تداوم پیگیری مطالبات صنفی، انتقاد کردند. به عنوان مثال یک فعال صنفی در فارس با تاکید بر اینکه تجمع معلمان در این شهر باشکوه برگزار شد، تاکید کرد که برگزاری تجمع یک هدف نیست، بلکه وسیله است. او فقدان استراتژی و عدم برنامه‌ریزی تشکل‌های صنفی فرهنگیان را نقطه ضعف و تهدیدی برای جلب اعتماد مشارکت‌کنندگان و تداوم پیگیری مطالبات صنفی ارزیابی کرد.

– ناهماهنگی در سر دادن شعارها و دسته‌بندی مطالبات: در حالیکه برخی از معلمان شرکت‌کننده در تجمع از لزوم پیگیری وضعیت معلمان زندانی در جریان تجمعات و از طریق سردادن شعارهای اعتراضی، دفاع می‌کنند، برخی دیگر معتقدند سردادن شعارهای اعتراضی نسبت به آزادی معلمان زندانی برای امنیتی ها حساسیت‌زاست. همچنین برخی از معلمان که به نتیجه رسیدن مطالبات صنفی را در پیوند با مطالبات اجتماعی سایر مزدبگیران ممکن می‌بینند با اعتراض آندسته از معلمانی مواجه می‌شوند که تمرکز بر مطالبات صنفی معلمان را بر پیوند دادن این مطالبات با سایر گروههای اجتماعی امن‌تر ارزیابی می‌کنند.

– اختلاف بر سر شیوه پیگیری مطالبات: در حالیکه برخی از معلمان، تعطیلی کلاسها را استراتژی موثری برای پیگیری مطالبات صنفی و فشار آوردن بر حاکمیت برای پاسخگویی به مطالبات نظام آموزشی می‌دانند، گروهی دیگر معتقدند تعطیل کردن کلاسهای درس به ضرر دانش‌آموزان است.

– غیرقابل پیش‌بینی بودن برخورد حاکمیت با تجمعات: معلمان شرکت‌کننده در تجمع تاکید می‌کردند که برخوردهای صورت گرفته در برخی نقاط از جمله در تهران به بازداشت یا دستگیری معلمی منجر نشده و به نظر می‌رسد، رویکرد حاکمیت در برخی موارد دچار تعدیل‌هایی شده است. با این همه برخی از فعالان صنفی با تاکید بر این نکته که همچنان شیوه برخورد حاکمیت در ارتباط با تجمعات اعتراضی غیرقابل پیش‌بینی است، تاکید کردند که باید تا حد امکان با حساسیت‌زدایی از سیاسی شدن تجمعات پیشگیری کرد.

نیازسنجی‌ برای تداوم کنشگری آگاهانه

اعتراضات اخیر معلمان نشان داد که بخش زیادی از کنشگری‌های صنفی انجام شده در ماههای اخیر، آگاهانه و با هدف پیگیری مطالبات صنفی از راههای مسالمت‌جویانه دنبال شده است. اما برای تداوم چنین کنشگری مسئولانه و آگاهانه‌ای چه باید کرد؟

با توجه به مجموع نظرات مطرح شده از سوی معلمان در شبکه‌های اجتماعی، تشکل‌های صنفی معلمان به عنوان سازمان‌دهندگان برای تداوم مسیر مطالبه‌گری و حفظ اعتماد بدنه صنفی به فعالیت تشکیلاتی، به یک نقشه راه و برنامه عمل موثر با توجه به موارد زیر نیاز دارند:

– تدوین استراتژی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت
تدوین استراتژی و برنامه‌ریزی برای اثربخشی و نتیجه‌مند بودن فعالیت‌های صنفی یکی از ضروریات کار تشکیلاتی است که به نظر می‌رسد همچنان بسیاری از تشکل‌های صنفی و کارگری در ایران نسبت به آن کم‌توجه‌اند و به صورت آنی و لحظه‌ای اقداماتی را در دستور کار قرار می‌دهند.

– گزارش‌دهی مستمر و بیان دستاوردها
گزارش‌دهی مستمر یکی از وجوه اصلی جلب اعتماد بدنه به فعالیت تشکیلاتی است. در اعتراضات اخیر تصاویر و گزارشهای منتشر شده در خصوص گستردگی و ابعاد تجمعات و تحصن‌های برگزار شده، در افزایش مشارکت‌کنندگان موثر بود. استمرار این گزارشها و ثبت تجربیات موفق، دستاوردها و حتی شکست‌ها می‌تواند از حاشیه‌نشینی بدنه جلوگیری و جمع بیشتری از آنها را در متن کنشگری صنفی قرار دهد.

– مدیریت هوشمندانه برای از سرگیری یا پایان کنشگری‌های اعتراضی
تجربه فعالان صنفی نشان می‌دهد که تداوم حرکت‌های اعتراضی در صورتیکه به نتیجه مطلوب نرسد، منجر به سرخوردگی بدنه و ناامیدی آنها از کار تشکیلاتی برای پیگیری مطالبات خواهد شد. به همین دلیل بهتر است شروع یا پایان تجمعات و کنشگری‌های اعتراضی مشخص باشد و باید با بررسی دستاوردها برای آن حدی متصور بود تا به انفعال و ناامیدی بدنه، منجر نشود.

– پرهیز از افتادن در دام‌های امنیتی و سیاسی
به اذعان بسیاری از فعالان صنفی، گرچه شیوه برخورد نیروهای امنیتی و انتظامی در تجمع اخیر تا حدی تغییر کرده و صلح‌آمیزتر شده بود اما آنها به طرق دیگری با مداخله در جریان تجمعات، سخنرانی‌ها، اختلاف‌افکنی در بین تشکل‌های صنفی و برچسب زنی امنیتی به فعالان صنفی تلاش می‌کنند، روند پیگیری مطالبات را از کانال صنفی خارج و به سمت زمینه‌چینی برای برخوردهای امنیتی آماده کنند. بنابراین به نظر می‌رسد یکی از کارویژه‌های تشکیلاتی معلمان، تدوین استراتژی است که با شناسایی این تهدیدها، از افتادن در دام‌های امنیتی و سیاسی جلوگیری و هزینه شرکت در تجمعات مسالمت‌آمیز را برای سایر معلمان به حداقل برساند.

– ائتلاف(با سایر تشکل‌ها، ذینفعان، ذینفوذان و گروههای اجتماعی)
ائتلاف با سایر تشکل‌های صنفی، ذینفعانی چون دانش‌آموزان و والدین آنها، ذینفوذانی چون آموزش و پرورش، نمایندگان مجلس و سایر سیاستگذاران و گروههای اجتماعی همچون کارگران و دانشجویان یک تاکتیک موثر و ضرورتی است که جای خالی آن امروز بیش از هر زمان دیگری در فعالیت‌های تشکل‌های مستقل صنفی معلمان احساس می‌شود. کلیه‌ی ذی‌نفعان، ذی‌نفوذان و حامیان می‌توانند ضمن حفظ استقلال تشکیلاتی خود با جریان سیاسی یا اجتماعی دیگر بر سر مطالبات مشترک ائتلاف ایجاد و از ظرفیت آن استفاده کنند. به خاطر داشته باشیم برای به نتیجه رسیدن یک کنش صنفی مبتنی بر ائتلاف‌گرایی باید به ضرورت رابطه برد-برد برای همه طرفین درگیر با موضوع ائتلاف توجه کنیم چراکه تنها در چنین شرایطی است که می‌توان به اثربخش بودن نتیجه یک کنش صنفی در درازمدت امیدوار بود.

لینک این مطلب در تریبون زمانه

منبع: داوطلب