چرا خوش‌نویسی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شد؟

خوش‌نویسی ایران با عنوان اصلی «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» درحالی در یونسکو ثبت شد که ۱۶ کشور عربی و ترکیه نیز خوش‌نویسی را همزمان به نام خود ثبت کرده‌اند. اقدام آن کشورها و عنوان پروندۀ ایران، ابهاماتی را مطرح کرده است، از جمله این‌که آیا ایران فقط توانسته یک برنامه ملی برای پاسداری از خوش‌نویسی را در یونسکو ثبت کند؟ و چرا در زمان ثبت پرونده‌های آن کشورها، به خاستگاه خوش‌نویسی در ایران توجهی نشده است؟

مصطفی پورعلی ـ مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی ـ در گفت‌وگو با ایسنا درباره پرونده خوش‌نویسی ایران که با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» در شانزدهمین نشست کمیته بین‌الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس و در بخش "برنامه‌های خوب پاسداری" ثبت شد و در توضیح تفاوت ثبت این پرونده با پرونده‌های خوش‌نویسی ترکیه و کشورهای عربی که در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است، گفت: کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو که کشورها به موجب آن عناصر فرهنگی ناملموس خود را ثبت جهانی می‌کنند سه فهرست دارد؛ نخست فهرست "میراث مُعرف ناملموس" که عناصر فرهنگی در این فهرست هم‌راستا با شاخص‌های آن کنوانسیون معرفی و ثبت می‌شوند. بیشتر ثبت‌های جهانی در فهرست مُعرف اتفاق می‌افتد، از ایران نیز تا کنون ۱۴ عنصر فرهنگی ناملموس ثبت شده است.

او افزود: دسته دوم "میراث ناملموس درخطر" است که ثبت آثار در این فهرست به نسبت میراث مُعرف آسان‌تر است. معمولا آثاری که شرایط پاسداری و حفاظت خوبی ندارند و یا درحال نابودی و در خطر انقراض هستند، در این فهرست ثبت می‌شوند که از ایران دو میراثِ «دانش ساخت لنج و دریانوردی با لنج در خلیج فارس» و «نقالی؛ قصه‌گویی نمایشی» در این فهرست قرار گرفته‌اند و متاسفانه امکان تغییر هم وجود ندارد که البته یونسکو با همفکری کشورهای عضو دنبال راه‌حل منطقی و مناسب برای آثاری است که وضعیت آن‌ها بهبود پیدا کرده و باید از فهرست میراث ناملموس در خطر خارج شوند.

پورعلی ادامه داد: فهرست سوم این کنوانسیون که ثبت آثار در آن دشوارتر از دو فهرست دیگر بوده، "برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو" است. آثاری که به این فهرست وارد شده‌اند در عین معرفی، پاسداری خوبی هم باید داشته باشند که کاملا برخلاف فهرست میراث ناملموس در خطر است، یعنی کشورها آن‌قدر آن اثر را خوب پاسداری کرده‌اند که می‌تواند در عین ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو، ترویج‌دهنده باشد. این فهرست اهمیت بالایی دارد و برای کشورها و یونسکو مهم است.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی گفت: در اجلاس امسال حدود ۴۸ پرونده برای ثبت در "فهرست مُعرف" میراث ناملموس مطرح شد که ثبت در این دسته، دشواری چندانی ندارد و معمولا کشورها علاقه زیادی برای ثبت آثارشان در فهرست مُعرف میراث ناملموس یونسکو دارند. درحالی‌که برای برنامه‌های خوب پاسداری فقط پنج کشور از جمله ایران پرونده ارائه کرده‌اند که ثبت پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» در این فهرست، دستاورد بزرگ و مهمی برای جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه برای مردم کشور محسوب می‌شود. شش پرونده نیز امسال از سوی کشورها برای ثبت در فهرست میراث ناملموس در خطر مطرح شده است.

او اضافه کرد: برنامه ملیِ پاسداری از یک عنصر فرهنگی ناملموس به منزله دو ثبتِ همزمان یک پرونده است، یعنی هم عنصر فرهنگی ناملموس ثبت جهانی شده و هم به تایید یونسکو رسانده‌اید که به خوبی می‌توانید از این عنصر پاسداری کنید. اتفاقا تهیه چنین پرونده‌ای به مراتب سخت‌تر از میراث معرفی و در خطر است که دستاورد بسیار مهمی برای ایران به شمار می‌آید.

پورعلی در عین حال بیان کرد: نکته مثبت و مهم دیگرِ ورود به این فهرست، آن است که برنامه پاسداری کشورها جنبه ترویجی دارد و برنامه آن‌ها چاپ می‌شود و در اختیار کشورهایی که آثار و میراث مشابه دارند، قرار می‌گیرد.

او همچنین گفت: ایران پرونده «زیارت رضوی» را نیز برای طرح در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری میراث ناملموس در اجلاس سال ۲۰۲۳ میلادی به یونسکو فرستاده است. علاوه‌بر این، شش پرونده دیگر از جمله «جشن یلدا» مشترک با افغانستان، «نوغان‌داری و ابریشم‌ریسی» مشترک با ترکیه، افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان، «ترکمن‌دوزی» مشترک با ترکمنستان، «جشن مهرگان» مشترک با تاجیکستان و «مهارت ساختن و نواختن عود» مشترک با سوریه در نوبت بررسی اجلاس آینده قرار دارند که این پرونده‌ها در بخش "میراث ناملموس مُعرف" مطرح شده‌اند.

پورعلی در توضیح این‌که چرا کشورهای عربی، ترکیه و ایران هر یک خوش‌نویسی را در پرونده‌هایی مجزا به نام خود ثبت کرده‌اند، اظهار کرد: ما هم می‌توانستیم مثل ترکیه و کشورهای عربی، ‌ خوش‌نویسی را در فهرست مُعرف میراث ناملموس ثبت کنیم. خیلی راحت بود، اما می‌خواستیم گام بلندتری برداریم و برنامه پاسداری، در عین معرفی خوش‌نویسی را ارائه کردیم. حتی تمایل داریم «نوروز» را که قبلا در فهرست معرفی به صورت مشترک با چند کشور ثبت شده است، در برنامه خوب پاسداری ثبت کنیم.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی در پاسخ به این ابهام و برداشت که یونسکو فقط "برنامه پاسداری ایران از خوش‌نویسی" را پذیرفته، درحالی‌که این نوع خوش‌نویسی خاستگاه ایرانی دارد، ولی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شده است؟ تصریح کرد: کشورهای عربی، خط یا خوش‌نویسی عربی را ثبت کرده‌اند، رسم‌الخط ما فارسی است و منطقی نبود با کشورهای عربی پرونده مشترک داشته باشیم. از طرفی، اولویت هر کشور استفاده از سهمیه ملی خود است، مگر این‌که محدودیت و یا مساله‌ای پیش آید. ترکیه یک پرونده ملی ارائه کرد و ما هم می‌خواستیم از سهمیه ملی خود استفاده کنیم. البته ما به اقدام ترکیه معترض شده بودیم، چرا که قبلا عنوان پرونده آن‌ها «خوش‌نویسی اسلامی» بود، ولی پس از پیگیری و اعتراض ایران، عنوان این پرونده تغییر کرد و به «خوش‌نویسی سنتی در هنر اسلامی در ترکیه» تبدیل شد. در واقع ترکیه خوش‌نویسی سنتی کشور خود را ثبت کرده است. ترکیه همکاری دوستانه‌ای در جریان اصلاح عنوان پرونده داشت و اعتراض ایران هم فنی بود.

او یادآور شد: بارها گفته شده کنوانسیون ۲۰۰۳ هیچ منعی برای ثبت عناصر فرهنگی کشورهای مختلف ندارد. طبیعی است که خوش‌نویسی در کشورها و فرهنگ‌های مختلف وجود داشته باشد، همان‌طور که چین هم خوش‌نویسی خود را ثبت جهانی کرده است.

پورعلی درباره این‌که با توجه به پذیرش پرونده خوش‌نویسی ایران در "فهرست برنامه‌های خوب پاسداریِ" کمیته میراث ناملموس یونسکو، آیا این برنامه در شمار میراث ناملموس ایران در یونسکو قرار گرفته و هفدمین میراث ناملموس جهانی ایران به حساب می‌آید؟ گفت: خوش‌نویسی ایران، هفدهمین عنصر میراث فرهنگی ایران است که در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت شده. درحال حاضر ۱۴ میراث ناملموس در فهرست مُعرف، دو اثر در فهرست میاث ناملموس در خطر و یک اثر در برنامه خوب پاسداری یونسکو به نام ایران ثبت شده است.

انتهای پیام