زنگ خطر بازگشت داعش

موج اخیر احساس خطر در مورد بازگشت داعش در ۲۶ ماه اوت کلید خورد وقتی در جریان خروج نیروهای خارجی از افغانستان، فرودگاه بین‌المللی کابل هدف حمله‌ای تروریستی قرار گرفت. دولت اسلامی- ولایت خراسان مسؤولیت این بمب‌گذاری را که منجر به کشته شدن بیش از صد و  پنجاه نفر می‌شود به عهده گرفت؛ و از آن زمان تاامروز حملات داعش خراسان ادامه داشته است. ماجرای قدرت‌گیری داعش تنها محدود به افغانستان نیست. روند کلی منطقه حاکی از احیای مجدد این نیروهای جهادگرا پس از خروج ایالات متحده از افغانستان است.

داعش شاید شکست خورده باشد اما شرایط و علت وجودی ظهور آن برطرف نشده است. داعش صرفاً بخشی از معضل عام‌تر جنگ‌های فرقه‌ای-مذهبی در منطقه است، که سابقه‌‌شان از «دولت اسلامی» خیلی خیلی بیشتر است.

 به‌تازگی گزارش‌هایی در مورد فعالیت‌های جهادگرا در ساحل، در مرز کنگو و اوگاندا و در استان کاپو دلگادو در موزامبیک منتشر شده است. در عراق و لبنان نیز زنگ خطر به صدا درآمده است. 

ریشه قدرت‌گیری داعش

اخبار سال‌های اخیر حاکی از آن بود که داعش در عراق هنوز چیزی بین پنج تا ده هزار نیرو دارد، اما قدرت، تمرکز سازمانی و توانایی عملیاتی‌اش آن قدر نیست که یک خطر جدی برشمرده شود.

حالا اما گزارش‌ها چیز دیگری می‌گویند. ماهنامه فرانسوی لوموند دیپلماتیک اخیرا گزارش داده که داعش، در کمتر از چند سال پس از شکست نظامی سال ۲۰۱۷،  با جذب نیروهای جدید و ایجاد اردوگاه‌ها و مراکز فرماندهی جدید  در عراق دست سازماندهی مجدد زده است.

حقیقت آنکه داعش شاید شکست خورده باشد اما شرایط و علت وجودی ظهور آن برطرف نشده است. نخست اینکه داعش صرفاً بخشی از معضل عام‌تر جنگ‌های فرقه‌ای-مذهبی در منطقه است، که سابقه‌‌شان از «دولت اسلامی» خیلی خیلی بیشتر است.

بدون ریشه‌کن کردن جنگ‌های فرقه‌ای و مذهبی، بدون تسهیل شرایط مشارکت اقلیت‌های مذهبی در قدرت (به طور مشخص سنی‌ها در عراق و سوریه) قدرت، داعش همواره یک خطر بالقوه خواهد بود. مسایل اجتماعی و معیشتی و فرسودگی دولت‌ها نیز در این معادله نقش بازی می‌کنند. نظر به امید اجتماعی پایین و افق اقتصادی تیره و تار در مناطقی که امکان رشد گروه‌های جهادی وجود دارد، شرایط برای جذب جوانان در گروه‌های جهادگرا نسبت به ۲۰ سال قبل بسیار مهیاتر است.

میدان عملیاتی اصلی داعش در عراق به طور مشخص شمال این کشور است و گزارش می‌شود در آنجا داعش ۱۲۰۰ عضو فعال دارد و  هر هفته تا ۲۰ حمله انجام می‌دهد که اکثراً در شب صورت می‌پذیرند  و زیرساخت‌های نفت و الکتریسته و نیروهای امنیتی را هدف می‌گیرند. 

بدون ریشه‌کن کردن جنگ‌های فرقه‌ای و مذهبی، بدون تسهیل شرایط مشارکت اقلیت‌های مذهبی در قدرت (به طور مشخص سنی‌ها در عراق و سوریه) قدرت، داعش همواره یک خطر بالقوه خواهد بود. مسایل اجتماعی و معیشتی و فرسودگی دولت‌ها نیز در این معادله نقش بازی می‌کنند.

در ده ماه اول سال جاری نزدیک به هزار حمله در عراق رخ داد و برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند که نیروهای دولت اسلامی در عراق حالا به مرحله‌ای رسیده‌اند که می‌توانند برخی شهرهای کوچک را تصرف کنند. آنها اوایل دسامبر روستای لهیبان در استان کرکوک را به مدت ۲۴ تصرف کردند که البته نیروهای پیشمرگه کرد آنها را از این روستا بیرون راندند.

نکته نگران کننده دیگر این است که دیگر حمله‌هاو عملیات‌های داعش محدود به شمال عراق نیست. در ژوئیه گذشته بمب‌گذاری انتحاری این گروه در بازار بغداد منجر به کشته‌شدن  ۳۰ نفر شد؛ همین چند روز پیش این گروه یک موتورسیکلت بمب‌گذاری شده را در بصره منفجر کرد و دستکم جان چهار نفر را گرفت.

در شرق سوریه نیز این گروه مجموعه‌ای از حملات موفقیت‌آمیز  علیه سربازان ارتش سوریه، کارگران نفت   و یک مستشار نظامی ایرانی انجام داده است.

لبنان به عنوان یک سکوی پرش

در هفته‌های اخیر، رسانه‌های لبنانی نیز از احتمال حمله داعش ابراز نگرانی کردند. علی‌رغم فرونشستن آتش جنگ سوریه، هنوز هستند مردان جوان و میان‌سالی که خانه‌های خود را در شمال لبنان ترک می‌کنند تا به صفوف داعش در سوریه و عراق بپیوندند. همین ماه گذشته، یک جوان هفده ساله که به صورت آنلاین جذب شده بود، توسط نیروهای امنیتی لبنان دستگیر و متهم به طراحی حمله تروریستی در شمال این کشور شد. اوایل دسامبر نیز ارتش لبنان یک عامل داعش را که از نام مستعار «بغدادی» استفاده می‌کرد دستگیر کرد.

نگرانی در مورد فعالیت دولت اسلامی در لبنان درحالی است که ارتش این کشور زیر فشار بحران مالی و اقتصادی درهم شکسته است و فاقد توانایی و روحیه لامز برای مقابله با یک چالش جهادگرایانه –در مقیاس نبرد با شبه‌نظامیان فتح‌الاسلام در اردوگاه آوارگان نهرالبارد یا عملیات فجر الجرود علیه دولت اسلامی و القاعده در سال ۲۰۱۷– است.

تهدید دولت اسلامی کشورهای عربی را حسابی نگران کرده است. ۹ نوامبر، قاهره میزبان نشست فوق العاده مجمع اطلاعات عرب بود. مجمع اطلاعات عرب یک نهاد چندجانبه مبادله و اشتراک اطلاعات و رایزنی در مورد مسائل امنیتی است که به ابتکار مصر تأسیس شده است. روسای سازمان‌های اطلاعاتی ۲۲ کشور عربی، در این نشست فوق‌العاده در مورد تسلط طالبان بر افغانستان و احیای احتمالی جهادگرایان دولت اسلامی بحث و همفکری کردند.