سعید ارباب شیرانی که بود و چه کرد؟/سنجشگر فرهنگی و ادبی

به گزارش خبرگزاری مهر، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مراسم بزرگداشت مرحوم سعید ارباب شیرانی مولف و مترجم برجسته معاصر را روز گذشته، دوشنبه ۲۹ آذرماه ۱۴۰۰ در فضای مجازی برگزار کرد.

در این برنامه حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، مجدالدین کیوانی عضو شورای عالی بنیاد دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی، رضا نیلی پور استاد بازنشسته دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ابوالفضل حری استادیار زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه اراک، هلن اولیائی نیا استاد بازنشسته دانشگاه اصفهان و امید علی شهنی کرم زاده عضو هیأت علمی دانشگاه جندی شاپور سخنرانی کردند.

حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ابتدای این برنامه گفت: یکی از نکات مهمی که در زندگی مرحوم ارباب شیرانی وجود دارد مسئله معلمی ایشان است که در صحبت های دیگر استادان هم این نکته را خواهید شنید؛ همچنین دربیان کسانی که با ایشان مأنوس بوده یا همکاری داشته‌اند، این امر، به عنوان نکته ای مهم و برجسته در سلوک ایشان، مورد توجه واقع شده است. بنده البته توفیق همکاری با آن مرحوم در دانشگاه را نداشتم، اما آنچه که از تدریس ایشان در دانشگاه شنیده‌ام؛ انرژی و عشق فوق‌العاده ای بوده است که به تدریس داشته اند و همین نکته است که ایشان را به یکی از معلمان برجسته کشور تبدیل کرده بود.

وی افزود: می دانید که معلمان خوب، شوق دانش و شکوفایی فطرت علمی را در دانشجویان خود سبب می‌شوند، من به عنوان یکی از معلمان دانشگاه تهران عرض می کنم که شاید این شور و شوقی که استادان در جان دانشجویان خودشان بر می انگیزند، مهمتر از اطلاعاتی است که به آنها می‌دهند و این نکته فوق العاده مهمی است. ازین رو سابقه علمی مرحوم ارباب شیرانی نشان می‌دهد که ایشان بالذات و بالفطره معلمی را به ظهور رسانده بودند؛ تکرار می کنم: ظهور این همه شوق و شیدایی، محبت و عاشقی در حوزه کلاس و کلاس داری و تربیت دانشجویان، در جان دانشجویان ایشان حلاوت و شیرینی دیگری داشته است؛ تا مجموعه اطلاعات و معلوماتی که حضرت استاد به آنها می داده اند و این یکی از رموز ماندگاری مردان موفق است.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: نکته دوم درباره استاد شیرانی، رساله فوق العاده جذابی است که ایشان برای دکتری خودشان نگاشته اند که شامل بررسی تطبیقی داستان یوسف (ع) در متون ادبی، به ویژه دو متن مقدس تورات و قرآن است.انتخاب این موضوع از یک سو و بعد پرداخت بسیار قدرتمندانه و قَدَر به این مسئله آن هم در متون مختلف چه از لحاظ متون مقدس و چه از لحاظ متون ادبی و البته نقد و تحلیل گران قََدَری که در این حوزه دارند، این اثر را به یکی از آثار فوق العاده معتبر در حوزه رویکردهای تطبیقی و تحقیق و پژوهش در شناساندن چهره های بزرگ تبدیل کرده است.درحقیقت این اثر در حوزه شناساندن چهره های برجسته تاریخ دین و اسطوره، بسیار ارزشمند است به ویژه یوسف (ع) که مبنای بسیاری از سرایش ها و خلاقیت‌های ادبی بوده است، و می دانید که در قرآن هم قصه او تنها قصه ایست که احسن القصص یعنی زیباترین داستان ها نامیده شده است.

بلخاری در ادامه سخنان خود گفت: مسئله سومی که می‌خواهم عرض بکنم ترجمه بسیار برجسته ایشان از کتاب «تاریخ نقد ادبی جدید» رنه ولک است. این اثر فوق العاده مهم است، و البته در کشور ما دکتر ارباب شیرانی را بیشتر به ترجمه هشت جلدی این اثر گرانقدر می شناسند. ایشان حدود ۲۰ سال از عمر شریفشان را صرف ترجمه این کتاب کردند.در حقیقت این کتاب از نظر متفکران طراز اول جهان یکی از آثار واقعاً کم نظیر یا به عبارتی بی‌نظیر در حوزه نقد ادبی است. بنابر نقل قول هایی که در مقدمه مقاله خودم بر ارج نامه دکتر ارباب شیرانی- که ان شاء لله به زودی چاپ خواهد شد؛ آورده ام، این کتاب فقط به تاریخ نقد نمی پردازد بلکه اطلاعات بسیاری در سیر جامعه شناختی تاریخی ادبی به انسان می‌دهد و بنا به مفهوم گسترده‌ای که نقد دارد؛ انسان را حقیقتاً در متن، فیلد و جهان و میدان نقد قرار می‌دهد و این فوق العاده مهم است.

او افزود: در همایش تبارشناسی مفهوم نقد در فرهنگ ادبی و هنری ایران مفصل از اتیمولوژی و ژنئولوژی نقد صحبت کردم، مبنی بر اینکه چگونه در فرهنگ یونانی، کرنئین به تمیز کاه از گندم در مراسم کشاورزی گفته می‌شد که بعد در جهان هنری و ادبی تبدیل شد به تمیز سره از ناسره.

اما، نقد در فرهنگ یونانی و اسلامی - ایرانی یک مفهوم گسترده تری یافت و آن عبارت بود از کشف باطن متن؛ به تعبیر مولانا:

بشنوید ای دوستان این داستان

خود حقیقت نقد حال ماست آن

در بحث گسترده‌ای که من در گذشته درباره مفهوم وعیار نقد در دیوان حافظ داشته‌ام هم به این نکته مهم اشاره کرده‌ام.

بلخاری در ادامه سخنان خود گفت: خود نقد در تاریخ فرهنگ ادبیات و هنر تمدن ها و کشورها، صرفاً تمیز سره از ناسره نیست و صرفاً قضاوت در باب آثار نیست؛ بلکه درحقیقت نقد، یک همنشینی و انس عظیم با تأویل یا جان و ذات متن و اثر دارد. به همین دلیل منتقد نیازمند آن است که از یک جهان فراخ و فرا سویی به متن نگاه کند و این نکته فوق العاده مهم است. اگر در تعریف نقد- به تعبیر یونانی اش- تمیز سره از ناسره یا گندم از کاه گفته می‌شد- یعنی بعد از اینکه درو می کردند و خوشه ها یک جا جمع می‌شد؛ منتظر باد می شدند و خوشه ها را به هوا می دادند و باد، کاه را از گندم جدا می‌کرد- منتقد باید در اینجا قدرت و اشراف و اشراق باد را داشته باشد و اینکه گفته می‌شود در «تاریخ نقد ادبی جدید» رنه ولک فقط با نقد به معنی تمیز سره از ناسره روبرو نیستید بلکه با جهان وسیعی از اطلاعات و عمق اطلاعات روبرو هستید، برای آن است که دقیقاً منتقد نقش آن باد را دارد و نقش اشراقی و اشرافی به هر دو حوزه را به عهده دارد تا بتواند اینها را از هم جدا کند.

وی افزود: این اثر واقعاً یک اثر نابی است که در فرهنگ غرب نگاشته شد و تقریباً جهان ادبی وهنری را در حوزه نقد به صورت بسیار عالی بیان کرد. بنده در رساله دکتری ام و حتی در حال حاضر در کلاس های درس از این کتاب بسیار استفاده می کنم و چقدر به روح بلند مرحوم دکتر ارباب شیرانی سلام و درود می فرستم که این گنجینه گرانبها را با ترجمه دقیقش در اختیار فارسی زبانان قرار داد.

بلخاری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: اما نکته مهمی را درباره ترجمه مرحوم ارباب شیرانی عرض کنم؛ گرچه عظمت این اثر در حوزه ترجمه نزد همگان مشهود و مشهور است، من مطلقاً مترجم را یک تکنسینی که کلمه ای را از یک زبان به زبان دیگر بر می گرداند، نمی‌دانم. حقیقتاً مترجمان به ویژه مترجمان آثار بزرگ، کسانی اند که خود، مسلط بر آن معنایی هستند که در قلمرو ترجمه قرار است منتقل شود. همانطور که می‌دانید آثار بزرگ در خودشان نوعی جوهر و ذات دارند و آن ذات و جوهر را از آن معنای بلندی گرفته‌اند که آنها مفسر و مُبین آن اند. آن معنای بلند، به سادگی قابل ترجمه نیست، مگر از سوی مترجمی که با آن معنا انس و خویشاوندی پیدا کرده باشد.

او افزود: من به یقین عرض می کنم، مترجمان آثار بزرگ اول با معنای مستتر در اثر اول، انس می یابند- البته نمی گویم که سلطه پیدا می کنند چون جهان مدرن قاعده غلبه سوبژگی بر ابژگی را برنمی تابد؛ و با انس و خویشاوندی که با متن پیدا می کنند، حقیقت معنا را ترجمه می کنند نه زبان را، این نکته فوق العاده دقیق و مهم است. به عبارتی معنا به دلیل این انس، اینها را به ترجمه اثر می خواند (اگر بخواهم یک تعبیر عاشقانه ای از این مسئله را بیان کرده باشم) این را خود مترجمان بزرگ هم معتقدند و چیزی نیست که بنده در تجلیل و تکریم دکتر ارباب شیرانی به عنوان یک مترجم بزرگ با زبان اغراق آمیز بیان کنم.

استاد دانشگاه تهران درادامه بیان کرد: مترجمین آثار بزرگ ابتدا به انس با معنا می پردازند و سپس به ترجمه دست می یازند؛ اینگونه نیست که کتاب لغت را جلو خود بگذارند و کلمه به کلمه متن را ترجمه کنند. اصلاً کار به این شکل نیست! به همین دلیل در فرهنگ ما، ترجمه و ترجمان معنای مهمی دارد که بحثی مهم و جذاب است.

بلخاری ادامه داد: درباره ریشه لغوی «ترجمه» سه نظریه و ایده مطرح است: یک ایده می‌گوید که این کلمه صد در صد عربی است و از کلمه «رجم» گرفته شده است به معنی پرتاب کردن یا همان «رمی جمرات» که در مراسم حج انجام می دهند.(مفردات راغب اصفهانی هم بر این نکته تاکید فراوان دارد، البته وقتی از ترجمان سخن می گوید، به تندی سخن گفتن معنا می کند). اما برخی هم این معنا را قبول ندارند. لذا سراغ اصطلاح دیگری رفته اند و ترجمه را از ترگمان می‌داند و بیان می‌کنند که این کلمه اصولاً و اصالتاً از زبان سریانی وارد زبانی عربی و به اصطلاح معرب شده و به معنی شرح و توضیح است. برخی معتقدند که اگر در آثار کلاسیک تمدن اسلامی، کتاب ترجمان القرآن را که میرسید شریف جرجانی نوشته است؛ ترجمان به معنی ترجمه قرآن نیست چون وقتی این کتاب را می‌خوانیم تفسیر و شرح است. بنابراین او کلمه ترجمان را از ریشه سریانی، به معنی شرح و توضیح گرفته است.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان گفت: اتفاقاً جرجانی در کتاب خودش یک ایده دیگری را درباره ترجمان مطرح می‌کند که فوق العاده است: می گوید ریشه ترجمه، نه سریانی است و نه عربی، بلکه از ترزفان زبان پهلوی و پیش از آن، از زبان اوستایی آمده است. بنده در مقاله ام این مبنای جرجانی را به طورکامل شرح داده ام. البته در زبان اوستایی در این باره چیزی نیافتم.اما در زبان پهلوی بحث جالبی وجود دارد: در این زبان ترزبا و ترزابا را داریم. «تر» یعنی آن سو و ماوراء، زبا به معنی کتاب و رساله است. همچنین زبا و زبائیتِن را هم به معنی خواندن و تلاوت کردن داریم. این، به مفهوم ذاتی ترجمان خیلی نزدیک است:. یعنی آنسوی مطالعه، سوی دیگر کتاب، یعنی از این زبان به آن زبان حرکت کردن. لذا ترجمه در اینجا به آنسوی کتاب و قرائت است و ارجاع شما به متنی دیگر معنی می شود.لذا ترجمه امر بسیار مهمی است و به ما اجازه می دهد که به آن سو و ماورای مسائل بنگریم.

مترجم و پژوهشگر موفق

درادامه مجد الدین کیوانی عضو شورای عالی بنیاد دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی به ایراد سخن پرداخت و گفت: نخستین باری که سعید ارباب شیرانی را می‏دیدم به یکی از سال‏های ۱۳۴۹-۱۳۵۱ بازمی‏گردد و آن زمانی بود که وی در کنار اعضای هیأت رئیسه انجمن استادان زبان انگلیسی در برگزاری یکی دو نشست از همایش‏های این انجمن فعالیت می‏کرد. او از دانشگاه جدیدالتأسیس جندی‏شاپورِ اهواز می‏ آمد، جایی که وی خدمت دانشگاهی خود را از ۱۳۴۹ به‏ عنوان رئیس دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی آغاز کرده بود. دیگر او را ندیدم تا این‌که حدوداً ۲۵ سال بعد، در «مرکز دائرۀ ‏المعارف بزرگ اسلامی» ملاقات با او دست داد. همکاری او برای مرکز دائرۀ ‏ المعارف سخت مغتنم بود. با این‌که ارباب شیرانی پیش از مهاجرت از اهواز به تهران (۱۳۶۲) کار ترجمه، به معنای حرفه‏ای آن، و ویراستاری و مقاله ‏نگاری برای دائرۀ المعارف را ر‏ها نکرده بود و قرار هم نبود چنین کند، با این حال در همۀ این عرصه‏ها موفق بود.

کیوانی تصریح کرد: حاصل دوران اقامتِ ارباب شیرانی در تهران دو ترجمه بود که در میان اهل زبان و ادب، به‌ویژه علاقه‏‬ مندان به نقد ادبی، نامی و جایی پیدا کرد؛ یکی کتاب کوچک یک جلدیِ «تخیّل فرهیخته» نوشتۀ «نورتروپ فرای» و دیگری کتاب هشت جلدی «تاریخ نقد جدید»، تألیف رنه ولِک، استاد چِک-آمریکایی در نقد ادبی که اولی در ۱۳۶۳ و دومی در ۱۳۸۹ شمسی منتشر شد. آخرین اثری که از وی چاپ و منتشر شد، ترجمۀ اولین اثر قلمی او بود که در جوانی به انگلیسی نوشته بود و پس از درگذشتش به فارسی ترجمه و در ۱۳۹۱ شمسی با عنوان اَشکال یک اسطوره: گونه‏گونیِ شخصیت ادبی حضرت یوسف (ع) چاپ شد. این اثر در واقع رسالۀ دکتری و ثمرۀ پژوهش‏های وی در دانشگاه پرینستون، ایالت نیوجِرزی امریکا، بود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: به بهانه پرداختن به کتاب «اَشکال یک اسطوره: گونه‏گونیِ شخصیت ادبی حضرت یوسف» اثر مرحوم ارباب شیرانی که بنده آن را ترجمه کرده ام باید بگویم که یوسف (ع) یکی از این چهره‏های پُرحرف و حدیث تاریخی اسطوره‏ای بوده است. نقطۀ آغازین یا منشأ تمامی این حرف و حدیث‏ها دو اثرِ دین‏محور کتاب مقدس و قرآن بوده است. به علاوه، به نظر می‏رسد که سهم یوسف (ع) در این دو اثر بیش از تمامی چهره‏هایی است که دو کتاب مذکور به آنها پرداخته‏اند. فصل‏های ۳۹ و ۵۰ از تورات و یک سوره کامل از قرآن مجید، شامل ۱۱۱ آیه به این شخصیت خوش ‏صورتِ حادثه‏ساز اختصاص یافته است.

کیوانی تأکید کرد: سرگذشت یوسف (ع) نه فقط در دو منبع اصلیِ آن، یعنی کتاب مقدس و قرآن یکسان گزارش نشده، بلکه تفاسیر و تواریخی که به این سرگذشت پرداخته‏اند، بر حجم تفاوت‏ها افزوده‏اند. کار به دست رمان‏نویس‏ها و شاعران خیال ‏پرداز که افتاده، شاخ و برگ‏ های بیشتری بر قصه‏ افزوده شده است. همین تفاوت‏ها و گونه‏گونه‏های ادبی است که ارباب شیرانی موضوع رسالۀ خود قرار داده است.

او درپایان گفت: «ارباب شیرانی» در کتاب خود؛ روایت ‏های قصه یوسف در عهد عتیق و قرآن را مبنای کار خود قرار داده و تحلیل نسبتاً مفصّلی از جنبه ‏های اساطیری، فلسفی، عرفانی، و ویژگی‏های روایی و تفاوت‏های این دو روایت را ارائه کرده است.

ترجمه ارباب شیرانی؛ برنده جایزه کتاب سال

سومین سخنران این برنامه رضا نیلی پور استاد بازنشسته دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی بود که به ایراد سخن پرداخت. او در ابتدا گفت: یکی از ویژگی دکتر ارباب شیرانی این بود که او کار علمی خود را بخوبی انجام می داد و زیاد هم انجام می داد، بی آنکه هیچ وقت احساس کند که دارد کاری غیر از انجام وظیفه انجام می دهد. ویژگی دیگر او که در ترجمه ها و نوشته های ادبی ایشان هم مشهود است این است که با کلمات با دقت وسواس گونه و تعهد رفتار می کرد و به آنها احترام می گذاشت. با کنجکاوی و شفقت دنبالشان می کرد و به همه معانی وسر نوشت های رنگا رنگ کلمات واقعاً علاقمند بود و توجه می کرد.

او افزود: نمونه های بارز این دقت و وسواس علمی را در همه آثار دکتر ارباب شیرانی به خوبی مشاهده می کنیم. بویژه درترجمه مجموعه بزرگ هشت جلدی «تاریخ نقد جدید» رنه ولک که با حدود بیست سال تلاش علمی همراه بود و تا آخرین ماه های حیات خود به این مجموعه بزرگ نقد ادبی و ادبیات تطبیقی دل بسته بود. حتی آخرین جلدش هم درآخرین روز های حیاتش به همت نشر نیلوفر به چاپ رسید. همین مجموعه عظیم نقد ادبی درسال ۱۳۷۵ برگزیده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی شد.

نیلی پور در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یکی دیگر از آثار برجسته نقد ادبی استاد فرزانه ما درنخستین سال های جدائی از دانشگاه جندی شاپور ترجمه کتاب «تخیل فرهیخته» اثر نور تروپ فرای منتقد نقد ادبی کانادایی بود که بخوبی از عهده آن بر آمد. دکتر ارباب شیرانی این نخستین اثر بی بدیل علمی خود را در سال ۱۳۶۳ در مرکز نشر دانشگاهی به چاپ رساند و با استقبالی که از موضوع آن شد، در سال ۱۳۶۷ نیز تجدید چاپ شد. به باور من دکتر ارباب شیرانی ازمنظر نقش معرفت شناختی ادبیات و پرورش «تخیل فرهیخته» خود نمونه بارز «تخیل فرهیخته» بود.

او در پایان گفت: درکتاب کوچک «تخیل فرهیخته» فرای ترجمه زنده یاد دکتر ارباب شیرانی پیام های بسیار مهم اجتماعی- فرهنگی مطرح شده است. من به نسل جوان امروزی توصیه می کنم چند بار این اثر را بخوانند و درمورد نقش پرورشی گونه تبلیغاتی زبان روز مره که با نوعی به تعبیر او «ولانگاری» آمیخته است؛ در مقایسه با نقش معرفت شناختی و دنیای آرمانی ادبیات، خود قضاوت کنند.

رسالۀ دکترای ارباب شیرانی نمونه موفق ادبیات تطبیقی است

درسالۀ دکتریرادامه، ابوالفضل حری استادیار زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه اراک طی سخنانی گفت: یکی از کارهای ارزشمند دکتر ارباب شیرانی که می‌توان آن را نمونه‌ای از یک اثر روشمند در رشته ادبیات تطبیقی محسوب کرد، رسالۀ دکتری ایشان است که به سال ۱۹۷۵ میلادی از آن دفاع کرده، و به همت جناب دکتر مجدالدین کیوانی با عنوان «اشکال یک اسطوره: گونه‌گونه‌گونی شخصیت ادبی حضرت یوسف» ترجمه و چاپ شده است. در این مجال کوتاه، این کتاب را بررسی خواهم کرد.

اوادامه داد: در حقیقت «ارباب‌شیرانی» در مقام تطبیق‌گر یا بهتر، سنجشگر فرهنگی توانسته است گزارش های مختلف داستان یوسف (ع) را در قرآن، کتاب مقدس و برخی منظومه های غنایی فارسی و انگلیسی به طرزی نظام‌مند و مبتنی بر روش‌های مصطلح در ادبیات تطبیقی بررسی و سنجشگری فرهنگی کند.

حری افزود: این رساله یا کتاب در چهار فصل، به همراه یادداشت‌ها، منابع و اعلام تنظیم شده است. استاد، در فصل اول، سیری جزیی، دقیق و تطبیقی از داستان یوسف در کتاب مقدس و قرآن ارائه کرده است. در فصل دوم، با گذار از متون قدسی به متون ادبی، بازآرایی این داستان اسطوره را در دو ادبیات فارسی و انگلیسی با نگاهی به کهن‌ترین گزارش یوسف و زلیخای فارسی از نویسنده‌ای ناشناس، و یوسف، یا عزیزکردۀ فرعون از «رابرت آیلت» که شاعری انگلیسی است، به صورت تطبیقی سنجشگری و ارزیابی کرده است. در فصل سوم با گذار از متون قدسی و ادبی، پی‌مایه‌های عرفانی را این بار در منظومۀ عرفانی یوسف و زلیخای عبدالرحمن جامی - شاعر سده نهم- بررسی کرده، و در نهایت در فصل چهارم، از پی‌مایه‌های عرفانی فراتر رفته، و تمثیلی از عشق را با عنوان از بصر تا بصیرت بررسی کرده و در خاتمه، مطالب را جمع‌بندی کرده است.

او درپایان تأکید کرد: به نظر می‌رسد «ارباب‌شیرانی» توانسته است با رخنه به کنه دو فرهنگ اسلامی و غیراسلامی از رهگذر بررسی تطبیقی داستان یوسف (ع)، الگویی خوب برای سنجشگر فرهنگی و ادبی، فراهم کند. تطبیقگر ادبی، فقط به لذت‌های ظاهری حاصل از خود متون توجه می‌کند و متون را سوای بافت‌های تاریخی و فرهنگی آنها بررسی می‌کنند؛ اما سنجشگر فرهنگی، علاوه بر توجه به خود متون، به لذت‌های بصیرتی حاصل از تعامل متون با زمینه‌های تاریخی و اجتماعی شکل‌گیری متون هم توجه می‌کند. در واقع، هدف سنجشگر فرهنگی، نه فقط خود متن، بلکه کنش های و فرایند های موجود در نظام فرهنگی متون هم هست.

دانشمندِ فروتن

پنجمین سخنران این نشست هلن اولیائی نیا استاد بازنشسته دانشگاه اصفهان بود. او طی سخنانی گفت: دراین چند سالی که هنوز سوگوار استاد نازنینم روانشاد دکتر سعید ارباب شیرانی هستم و با خاطرات او زندگی را سپری می کنم، همواره از این دلخون بودم که این مرد بزرگوار و فرهیخته را هرگز جامعه ما نشناخت و گرامیداشتی که شایسته شخصیت ویژه ی او باشد، برگزار نشد. اکنون سپاسگزارم که این فرصت به من داده شد تا شناخت خود را از این مرد نیک و فروتن روزگار بیان کرده و ذره ای از دینی را که به گردن من و امثال من داشته با بیان شخصیت ویژه او ادا کنم و به بخشی از وظیفه شاگردی خود عمل نمایم.

او افزود: از نظرمن زنده یاد استاد سعید ارباب شیرانی دانشمندی فروتن بود که سکوت، تواضع و مبرّا بودن وی ازجاه طلبی، حجابی بردانش وی کشید. آنچه در مورد وی ازدیگران می شنیدیم و آنچه ایشان درشاهکار ترجمه خود «تاریخچه نقد جدید» انجام دادند، پرده ازدانش و نبوغ وی برداشت. استادی کانادایی داشتیم به نام دکترسیوِل، که بسیار فرهیخته و شیفته شخصیت دکتر شیرانی بود. یک بار به من گفت نه تنها مردی به آقامنشی او ندیده است، بلکه هیچ ایرانی را ندیده که انگلیسی را به سلاست و درستی او صحبت کند. البته دکتر لهجه شیرین اصفهانی خود را پس از سال ها اقامت درآمریکا حفظ کرده بود، ولی به قضاوت یک انگلیسی زبان، او حتا یک هجای نادرست درسخن گفتن دکترشیرانی به انگلیسی، نیافته بود.

اولیائی نیا درادامه گفت: یکی دیگر از استادان به نام دکتر اسکونووِر، که خود و همسرش در جندی شاپور درس می دادند، شبی مرا برای شام به خانه خود دعوت کردند. درضمن صحبت، ناگهان کتاب نفیس بسیار زیبایی با عکس های فوق العاده از کتابخانه اش بیرون کشید وآن را به نشانه علاقه اش به ایران به من نشان داد. سپس شعری را به من نشان داد وگفت آن را بخوانم. با خواندن چند سطر اول گفتم نکند شکسپیر است که دارد هنر اصفهان را چنین تعریف می کند و اودر تأیید گفت درست است، این غزل یادآور غزل های شکسپیر است. زبان وتصاویرو بلاغت شعراعجاب انگیز بود. پرسیدم شاعر کیست؟ سطر آخرشعر درصفحه دیگر بود که اسم شاعر در زیر شعر نوشته شده بود؛ در کمال تعجب نام «سعید ارباب شیرانی» را دیدم. من که باورم نمی شد دکتر شاعر هم باشد آن هم با چنین شیوایی شعری توصیفی و مفخم درباره ی هنرکاشی کاری درمساجد اصفهان، سروده باشد.

او در انتهای سخنان خود گفت: هنوزسخن درمورد خدمات شادروان دکتر سعید ارباب شیرانی بسیار است، به ویژه درزمانی که شاهد شرایط کیفی آموزش و سیستم آموزشی نامناسب برخی از دانشگاه ها هستیم؛ در روزگاری که وجدان کاری و تعهد اخلاقی، از سوی خیلی ها رعایت نمی شود؛ امثال استاد دکتر سعید ارباب شیرانی، کیمیا هستند و درخاطره ها جاودانه خواهند ماند.

«شیرانی» پرکار و توانا بود

در پایان این برنامه نیز امید علی شهنی کرم زاده عضو هیأت علمی دانشگاه جندی شاپور طی سخنان کوتاهی گفت: ضمن ادای احترام به دوست و همکار فقیدم مرحوم استاد دکتر ارباب شیرانی؛ خاطراتی کوتاه از این استاد گرانقدر را به سمع و نظر مخاطبان فرهیخته این برنامه خواهم رساند.

او افزود: در جامعه علمی و ادبی ایران، برخی از استادان به دلیل فروتنی و تواضعی که دارند، جایگاه علمی شان نمود بیرونی پیدا نمی کند، با این وصف از مسئولان انجمن آثار و مفاخر فرهنگی قدردانی می کنم که در قالب این نشست، تلاش کرده اند تا شخصیت علمی و فرهنگی این استاد فقید را بیشتر به جامعه فرهنگی و علمی ایران معرفی کنند.

کرم زاده ادامه داد: دکتر ارباب شیرانی در زمان حضور در دانشکده ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه جندی شاپور خدمات فراوانی انجام داد به خصوص اینکه از استادان بزرگ خارجی برای تدریس در رشته هایی مانند زبان و ادبیات انگلیسی و فرانسه دعوت کرد و از رهگذر اقدامات او، این دانشکده فعالیت چشمگیر علمی و فرهنگی داشت. این دانشکده در آن زمان خیلی بیشتر از دانشکده های مشابه در دانشگاه های دیگر کشور، استاد و متخصص خارجی داشت.

او اضافه کرد: من و دکتر ارباب شیرانی علیرغم هم دانشکده ای بودن، هم تخصص نبودیم، اما با تأملی در تخصص ایشان که از جمله آنها نقد ادبی و ادبیات تطبیقی بود، متوجه شدم که چقدر این رشته با ریاضیات محض نزدیک است و در نتیجه علوم انسانی به خصوص ادبیات با ریاضیات قرابت زیادی دارد.

استاد دانشگاه جندی شاپورتصریح کرد: سعید ارباب شیرانی، انسانی مهربان و دوستی خوب و خوش مشرب بود. من البته در ابتدا آن چنان که باید به عمق دانش و تخصص او اشرافی نداشتم، چون آنقدر فروتن و متواضع بود که فضل او بروز آنچنانی پیدا نمی کرد، ولی بعدها متوجه شدم که او استاد و مترجم بسیار زبردستی بوده است. به عنوان نمونه بیش از ۱۷ سال از عمر خود را صرف ترجمه کتاب «تاریخچه نقد جدید» کرد.

او درپایان گفت: «ارباب شیرانی» با اینکه در سال های پایان عمرش با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می کرد، اما همچنان مشغول ترجمه و فعالیت های علمی بود و البته به خاطر همان تواضع و فروتنی فراوانی که داشت، حتی بیماری خود را نیز از بسیاری از دوستان و نزدیکانش مخفی نگه داشته بود. ارباب شیرانی، پرکار و توانا بود اما دردها و رنج های خود را نزد خودش نگه می داشت و به دیگران انتقال نمی داد.