«احرار» ایده حاج قاسم برای تحول «اشرار»/ آن‌ها شیفته سردار شدند

محسن اسلام زاده، کارگردان مستند «پاییز پنجاه سالگی» درباره ساخت این اثر به خبرنگار مهر گفت: یکی از مهم‌ترین دوره‌هایی که می‌توان درباره‌اش مستند ساخت، دوران پس از پایان جنگ تحمیلی است. در آن برهه، حاج قاسم علاوه بر اینکه فرمانده سپاه ثارالله بود، در قرارگاه قدس هم فرماندهی می‌کرد که شامل محدوده امنیتی سیستان و بلوچستان، کرمان، شرق‌هرمزگان و بخشی از جنوب‌خراسان بوده است.

وی افزود: اعتقاد دارم کسانی که در سیستان و بلوچستان و جنوب شرق خدمت کرده باشند، در جهان اسلام موفق‌تر خواهند بود. چون سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی و وجود مرزها و اقوام مختلف و مدل برقراری امنیت، منطقه خاصی به شمار می‌آید. به همین دلیل دوران خدمت حاج قاسم در آن منطقه بعدها توانست به وی کمک کند.

کارگردان مستند «آقای دادستان» گفت: من به دنبال ساخت کار متفاوتی برای حاج قاسم بودم و به همین دلیل عجله‌ای برای تولید آن نداشتم. در ابتدا، ایده‌هایم را مشخص کردم. در مسیر پیش‌تولید جذب بچه‌های کرمان شدم و آرشیو مناسبی درباره حاج قاسم پیدا کردم. در ادامه دنبال روایت قصه از زبان کسی بودم که در دوران جنگ و در سیستان و بلوچستان و در سوریه با حاج قاسم بوده باشد.

وی افزود: برای تحقق هدفی که داشتم، جست‌وجوی بسیاری کردم تا به شهید محمد جمالی رسیدم. او همان فردی بود که من برای روایت قصه‌ام به او نیاز داشتم. وی در دوران جنگ و در کرمان و جنوب‌شرق با حاج قاسم بود و بعدها در سوریه باز هم با حاج قاسم همراه شد تا در نهایت به شهادت رسید.

اسلام زاده درباره ساختار فیلمش توضیح داد: جدا از تصاویر آرشیوی نابی که از شهید سلیمانی و شهید جمالی داریم، نریشن مستند را به زبان کرمانی و از نگاه شهید جمالی بیان می‌کنیم. من در منطقه جنوب شرق به دنبال تحقیقات برای خرده‌روایت‌هایی بودم تا مواد روزشمار و سال شمار مستند را فراهم کنم. از میان انواع روایت‌هایی که شنیدم و آدم‌هایی که در این مسیر پیدا کردم، مستند شکل گرفت تا سرانجام به آن چیزی که می‌خواستم، رسیدم.

کارگردان «تنها میان طالبان» با تاکید بر اهمیت کیفی‌سازی آثار مستند، به شرایط ساخت فیلم مستند شهید سلیمانی اشاره کرد و گفت: فکر می‌کنم باید اثری ساخته شود که بعدها بتوان از آن به عنوان فیلمی قابل ارزش یاد کرد. به همین دلیل برای ساخت این مستند سعی کردم که با طرح و برنامه پیش بروم و الحمدالله اتفاق خوبی افتاده است، چون از جنبه‌های مختلف برای معرفی شخصیت شهید سلیمانی اقدام کردم. یعنی جدا از دوستان و همراهان حاج قاسم، با توابین آن منطقه که قبلاً شرارت می‌کردند، ملاقات کردم و بعد از ۳۰ سال دیدم که رفتار مناسب حاج‌قاسم باعث چه تغییر مثبتی در زندگی آن‌ها شده است. البته بعضی هم بودند که حاج قاسم به آن‌ها پناه داده بود ولی بعدها به حاج قاسم بدعهدی کرده و به سزای عمل‌شان رسیدند.

ایجاد اشتغال برای اشرار توسط حاج قاسم

اسلام زاده درباره خصوصیات فرماندهی «حاج قاسم سلیمانی» در منطقه، گفت: در سیستان و بلوچستان و جنوب‌شرق کشور باید از طریق تعامل با مردم رفتار کرد. حاج‌قاسم، هم بر منطقه تاثیر گذاشت و هم از منطقه تاثیر گرفت. مستندی که ساختم، به دنبال کشف این تاثیر و تاثر است. رفتار مناسب حاج‌قاسم باعث شد که هنوز بعد از سال‌ها با احترام نسبت به اسم وی برخورد کنند. تعامل میان شیعه و سنی در منطقه به دلیل فرماندهی درست حاج قاسم اتفاق افتاد. در صورتی که اشرار پیش از حضور حاج قاسم، انقدر گستاخ شده بودند که مبارز می‌طلبیدند! مثلاً فلان شرور می‌آمد و در روز روشن بخشدار منطقه نصرت‌آباد را گروگان می‌گرفت و به راحتی از مرز خارج می‌کرد و به فجیع‌ترین شکل ممکن می‌کشت.

وی ادامه داد: در مستند نشان می‌دهیم که چگونه حاج‌قاسم، مرحله به مرحله منطقه را از اشرار پاک‌سازی کرد و مرزها را روی قاچاقچیان بست و کار فرهنگی کرد. شیوه فرماندهی وی به شکلی بود که کل اشرار منطقه خلع سلاح شدند که کار مهمی بود. به اشرار امان‌نامه داده شد و حاج قاسم در طرحی به نام «احرار» اشتغال‌زایی کرد. در این طرح، سرشبکه قاچاق، صاحب چاه موتور شده بود. تفنگ‌چی‌ها هم در کار اقتصادی با روسای خود همراهی کردند. من در این مستند با آن‌ها صحبت کردم. آن‌ها شیفته حاج‌قاسم هستند و برخی اسم روستای خود را قاسم‌آباد گذاشتند. این اقدامات صرفاً براساس رفتار نظامی انجام نگرفت و حاج قاسم معروف به انجام کار فرهنگی و حضور بین مردم بود و به همین دلیل «سردار دل‌ها» شد.

اسلام زاده در پایان گفت: با توجه به اینکه مستندسازان زیادی در جنوب شرق به دنبال فیلمسازی در مورد شهید سلیمانی بودند، من برای مصاحبه، بیشتر به دنبال کسانی بودم که بین ایشان و شهید جمالی خاطرات مشترک بود و سعی کردم حاج قاسم را از دریچه شهید جمالی ببینم. برای همین تمرکز ویژه‌ای روی شهرستان سیرجان که محل خدمت شهید جمالی بود، داشتم. البته در ماجرای جنوب‌شرق دنیایی از سوژه وجود دارد و باید مستندهای زیادی از وی تهیه شود ولی ما سعی کردیم ساختار و حرف فیلم متفاوت باشد که امیدوارم روایتی جدید به مخاطب ارائه شود.

مستند «پائیز پنجاه سالگی» با محوریت فرماندهی مردمی «حاج قاسم سلیمانی» در منطقه جنوب شرق در موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی و شبکه یک سیما، با همکاری شهرداری کرمان و به تهیه‌کنندگی «مهدی نقویان» تولید شد. این مستند بلند ۷۶ دقیقه‌ای، دوران حضور «سردار سلیمانی»؛ مرد میدان مقاومت در جنوب شرق کشور مابین سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۶ را از زبان یکی از فرماندهان وی بنام سردار محمدجمالی روایت می‌کند، شهید سلیمانی در آن زمان فرماندهی سپاه ثارالله استان کرمان و قرارگاه قدس زاهدان را به عهده داشت.

دیگر عوامل مستند «پائیز پنجاه سالگی» عبارت‌اند از دستیار کارگردان: حمیدرضا مجیدی، مشاور هنری کارگردان: علیرضا عطاریانی و محمود گیوی، مدیر تصویربرداری: علی محمدخانیکی، هماهنگی تولید: عبدالرضا شیخ شعاعی، حسین کارگر و اصغر دلفاردی، تصویربردار: سجاد اسبقی، فیلمبرداری هوایی: ابوالفضل بصیری، دستیار تصویربردار: روح‌الله خالقی، تدوین: مهدی انصاری، اصلاح رنگ و نور: یحیی محمدعلیی، طراحی و ترکیب صدا: محمدحسین ابراهیمی، تحقیق: محمود عزیزی صدابردار: ابوالفضل بصیری، نویسنده: محمدنصرت خوارزم، گوینده: سید بهزاد تاج‌الدینی، امور اداری: حسن جعفری، طراحی پوستر: سینا رعیت‌دوست و باتشکر از فاطمه بهبودی؛ نویسنده کتاب «پاییز پنجاه سالگی».