مهمترین تحولات سال ۲۰۲۱

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- زهرا میرظفرجویان: اگرچه امسال عرضه جهانی و امیدبخش واکسن کرونا سرفصل اخبار جهان بود، با این حال اتفاقات مهم دیگری نیز پیش آمد که آن‌ها را از دید تحلیلگران بین المللی بررسی می‌کنیم.

در حالی که همه‌گیری کووید ۱۹ و پیامدهای آن تا سال ۲۰۲۱ ادامه داشت، امسال به اندازه سال ۲۰۲۰ که از نظر بسیاری یکی از بدترین سال‌های تاریخ معاصر به شمار می رفت، پر آشوب نبود. با این حال، امسال نیز بار دیگر تحت سلطه همه گیری ویروس کرونا قرار گرفت، هرچند اتفاقات مهم دیگری نیز در کنار همه گیری سرفصل اخبار را به خود اختصاص داد.

مهم‌ترین اخبار امسال شامل پیامدهای انتخابات ایالات متحده، خروج نظامی این کشور از افغانستان، بازگشت طالبان به قدرت، قرارداد نظامی آمریکا با بریتانیا و استرالیا موسوم به آکوس (AUKUS)، عرضه واکسن های کرونا همزمان با ظهور سویه های جدید این ویروس، شکست کشورها در به توافق رسیدن بر سر تغییرات اقلیمی و برگزاری دور جدید مذاکرات برجام در وین توسط ایران و پنج عضو باقی مانده در توافق می‌شود.

در همین راستا خبرنگار مهر به سراغ برخی از تحلیلگران و شخصیت‌های برجسته بین‌المللی رفت تا نظر آنها را درباره مهم‌ترین رویدادهای جهان در سال ۲۰۲۱ جویا شود.

* عثمان فاروق لوگ اوغلو

عثمان فاروق لوگ اوغلو، سیاستمدار و دیپلمات اسبق و عضو ارشد حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه معتقد است که مهم ترین رویداد سال همانند سال گذشته، همه گیری کرونا بوده است. به گفته او، «کرونا زندگی همه ما را در خانه، محل کار و خارج از خانه دستخوش تغییرات بزرگی کرد. این همه گیری همچنین شکست جامعه بین المللی را در توسعه استراتژی جهانی پایدار برای مبارزه با آن نشان داد».

* فرانک فن هیپل

فرانک فن هیپل، فیزیکدان نظری آمریکایی و استاد روابط عمومی و بین‌الملل در دانشگاه پرینستون نیز درباره مهم ترین رویداد ۲۰۲۱ گفت: «برای من، به عنوان یک آمریکایی، مهمترین رویداد امسال شکست دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود».

وی افزود: «با این حال، آینده دموکراسی در ایالات متحده همچنان در خطر است و من همچنان تمام توجه ام را بر دفاع از آن متمرکز خواهم کرد».

*مهمت اوگوتچو

مهمت اوگوتچو، دیپلمات سابق ترکیه، مشاور نخست وزیر، مدیر اجرایی ارشد سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و آژانس بین المللی انرژی و رئیس شرکت شرکای منابع جهانی معتقد است که اتفاقات ناگوار امسال تا سال ۲۰۲۲ نیز ادامه خواهد داشت و تعداد اخبار خوب بسیار کم خواهد بود. از نظر او، در سال ۲۰۲۱ هفت رویداد مهم جهانی و منطقه ای رخ داد که پیامدهای چند مورد از آنها تا سال ۲۰۲۲ و پس از آن ادامه خواهند داشت.

اوگوتچو با بیان اینکه فرسایش دموکراتیک جهانی که در همه جای دنیا به چشم می خورد، یکی از مهم ترین رویدادهای سال ۲۰۲۱ بود، گفت: «ایالات متحده که مدت ها خود را قهرمان دموکراسی معرفی می کرد، دید که چگونه انتقال مسالمت آمیز قدرت برای اولین بار در تاریخ این کشور با شورش های ۶ ژانویه مختل شد. ترامپ وقایع را تماشا کرد، تمایلی به ترغیب آشوبگران به کنار گذاشتن سلاح‌ از خود نشان نداد و علناً با آنها همدردی کرد. این رویداد همراه با تلاش‌هایی در بسیاری از ایالت‌های همسوی ترامپ برای محدود کردن حق رای و دادن حق به قانون‌گذاران برای لغو نتایج انتخابات منجر به چیزی شد که زمانی غیرقابل تصور بود: عقبگرد آمریکا از فرایند دموکراسی و رسیدن به خودکامگی.

دیپلمات سابق ترکیه شکست کشورها در چالش تغییرات اقلیمی را به عنوان رویداد مهم دیگر ۲۰۲۱ نام برد و گفت: «آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، اظهار داشت که بشریت با تغییرات اقلیمی فاجعه‌باری مواجه است، مگر اینکه انتشار گازهای گلخانه ای کاهش یابد اما برای دانستن این موضوع، نیازی به خواندن گزارش ۴ هزار صفحه ای سازمان ملل متحد یا لفاظی های سیاسی نبود. تغییرات آب و هوایی شدید در سال ۲۰۲۱ مانند بخش عمده ای از دهه گذشته سرفصل اخبار بود. خشکسالی بی سابقه جنوب غرب آمریکا را تحت تاثیر قرار داد. سیل بی سابقه بلژیک و غرب آلمان را به ویرانی کشید. آتش سوزی های بزرگ ترکیه و یونان را درنوردید. باران های موسمی اواخر فصل هم هند و نپال را ویران کردند.

البته افراد خوش بین توانستند برای امسال چند نمونه تحول مثبت مربوط به تغییرات اقلیمی بیابند. برای مثال، جو بایدن متعهد شد که کشورش در اولین روز ریاست جمهوری او به توافقنامه آب و هوای پاریس بازگردد. چین در ماه سپتامبر موافقت کرد که تامین مالی نیروگاه های زغال سنگ در خارج از کشور را متوقف کند و ایسلند تأسیساتی را برای حذف دی اکسید کربن از هوا افتتاح کرد. در نشست COP-۲۶ در گلاسکو در ماه نوامبر، کشورها متعهد شدند که اقداماتی را برای مقابله با تغییرات آب و هوایی از جمله کاهش انتشار گاز متان انجام دهند. اما تعهدات دستاورد نیستند. کنار گذاشتن سوخت های فسیلی انتخاب های دشواری را به همراه دارد. با این حال، مادر طبیعت برای درجه دشواری اعتباری قائل نیست.

اوگوتچو همچنین از بازگشت طالبان به قدرت به عنوان سومین رویداد مهم سال ۲۰۲۱ نام برد و افزود: «جنگ ایالات متحده در افغانستان همانطور که بیست سال قبل آغاز شده بود، پایان یافت: با قدرت گرفتن طالبان. سال گذشته، دونالد ترامپ با طالبان قراردادی منعقد کرد که به موجب آن تمام نیروهای آمریکایی می بایست تا اول ماه مه ۲۰۲۱ از افغانستان خارج می شدند.

دو هفته قبل از این ضرب الاجل، جو بایدن دستور داد حداکثر تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ تمام نیروهای آمریکایی باید از این کشور خارج شوند. با شروع خروج نیروهای آمریکایی، ارتش ملی افغانستان سقوط کرد و طالبان به قدرت رسید. کابل در ۱۵ آگوست سقوط کرد و هزاران خارجی در این شهر گرفتار شدند.

خروج نظامی آمریکا از افغانستان با شکست مواجه شد. این فرایند البته بدون ایجاد هرج و مرج غیر ممکن بود اما کارشناسان ضعف اطلاعاتی و برنامه ریزی را مقصر این شکست می دانند. ایالات متحده بیش از ۲.۳ تریلیون دلار در طول دو دهه یا تقریباً ۳۰۰ میلیون دلار در روز به مدت بیست سال برای افغانستان هزینه کرد. شمار افغان‌هایی که جان خود را از دست داده‌اند احتمالا به ۱۷۰ هزار نفر رسیده است».

مهمت اوگوتچو همچنین به بحران مهاجرت اشاره کرد که آزمون سختی برای کشورهای ثروتمند در سال ۲۰۲۱ بود. «کاهش جریانهای مهاجرتی دنیا در سال ۲۰۲۰ که ناشی از همه گیری بود تا سال ۲۰۲۱ ادامه یافت. با این حال، این کاهش به معنی پایان بحران مهاجرتی نبود. اتحادیه اروپا در مقایسه با سال ۲۰۲۰ شاهد افزایش ۷۰ درصدی تعداد افرادی بود که به طور غیرقانونی وارد کشورهای عضو می شدند و در عین حال منتقدان اظهار داشتند که اتحادیه اروپا از انجام وظایف خود برای کمک به مهاجران کوتاهی می کند. افزایش مهاجرانی که از فرانسه از طریق کانال مانش وارد انگلیس می شدند باعث درگیری دیپلماتیک بین پاریس و لندن شد.

در همین حال، بلاروس به مهاجران اجازه عبور از خاک خود را برای ورود به لتونی، لیتوانی و لهستان داد تا اتحادیه اروپا را برای پایان دادن به تحریم‌هایی که در سال ۲۰۲۰ اعمال کرده بود، تحت فشار بگذارد. بعید است که این بحران ها در سال های آینده به پایان برسد. حدود ۸۴ میلیون نفر در سراسر جهان به اجبار از خانه های خود آواره شده اند. درگیری، فروپاشی اقتصادی و تغییرات اقلیمی احتمالاً این آمار و ارقام را افزایش خواهد داد.

ایران ۹۰۰ کیلومتر با افغانستان مرز مشترک دارد و میزبان یکی از بزرگترین جمعیت پناهجویان در جهان است که عمدتاً از افغان‌هایی تشکیل شده که در ۴۰ سال گذشته وارد ایران شده‌اند. میلیون‌ها افغان برای فرار از خشونت و بحران اقتصادی و پس از تسلط طالبان بر کابل در اواسط ماه آگوست وارد ایران شده‌اند و جریان کمک های بین المللی را همانطور که خشکسالی بیش از نیمی از جمعیت را با کمبود شدید مواد غذایی مواجه کرده، مختل کرد».

مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق از حمله پهپادی به خانه خود جان سالم به در برد. تجمع نظامی روسیه در نزدیکی مرز اوکراین، بایدن را بر آن داشت تا در یک تماس ویدیویی به ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، هشدار دهد که در صورت حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده «با اقدامات اقتصادی و سایر اقدامات شدید پاسخ خواهد داد». عربستان سعودی با بازگشایی مرزهای خود با قطر موافقت کرد و به بحران دیپلماتیک سه ساله پایان داد. پاپ فرانسیس در عراق با آیت الله العظمی علی سیستانی دیدار کرد که اولین دیدار تاریخ بین پاپ و آیت الله العظمی بود. اختلاف بر سر دسترسی به آب باعث درگیری در مرز قرقیزستان و تاجیکستان شد که ۵۵ کشته و حدود ۵۰ هزار آواره برجای گذاشت. حمله سایبری گروه هکری باعث بسته شدن خطوط نفتی شرکت کولونیال و اختلال در تحویل بنزین در شرق ایالات متحده شد. رهبران گروه ۷ نیز با تصویب اخذ مالیات دستکم ۱۵ درصدی از شرکت های بزرگ و چند ملیتی و غولهای فناوری به توافق رسیدند.

* شیرین هانتر

از نظر شیرین هانتر، استاد علوم سیاسی در دانشگاه جورج تاون آمریکا، «مهمترین رویداد سال ۲۰۲۱ تداوم و جهش ویروس کووید ۱۹ بود. این همه‌گیری بهبود اقتصاد جهانی را به تاخیر انداخته و همچنین ما را با این تهدید روبه‌رو کرده که شاید این بهبودی به این زودی اتفاق نیفتد.

رویداد مهم دیگر، مشاهده‌ اثرات مخرب تغییرات آب‌ و هوایی در آتش‌سوزی‌ها، گردبادها، سیل‌ها و طوفان‌های ویرانگر بود. افزایش تنش بین روسیه و ناتو بر سر اوکراین، که خطر درگیری نظامی بین این دو را افزایش داده نیز رویداد مهمی بوده است. اگر جنگ سرد جدیدی رخ دهد، کشورهای فراتر از اروپا نیز تحت تأثیر آن قرار خواهند گرفت؟

از منظر ایران، کنترل طالبان بر افغانستان و پیروزی آذربایجان بر ارمنستان از رویدادهای مهم سال ۲۰۲۱ بوده است.

* ریچارد اندرسون فالک

ریچارد اندرسون فالک، استاد بازنشسته حقوق بین‌الملل در دانشگاه پرینستون و مقام سابق سازمان ملل، از همه‌گیری کووید-۱۹، مرگ‌ و میر ناشی از آن و تداوم این ویروس به‌عنوان بارزترین رویداد جهانی که بر زندگی روزمره مردم در سرتاسر زمین تاثیر گذاشته، نام برد.

به گفته‌ او، «اگر قرار بود در سال ۲۰۲۰ درباره‌ مهم‌ترین رویداد سال بنویسم، یعنی زمانی که جهان در شوک این چالش سلامتی و شدیدترین نوع بیماری در مقیاس جهانی در بیش از یک قرن گذشته فرو رفت، مطمئناً از این همه‌گیری یاد می‌کردم. واکنش‌های ناکارآمد کشورها به این همه‌گیری، از جمله نابرابری‌ها و کارشکنی‌های دیپلماسی در توزیع واکسن، عدم تمایل اکثر دولت‌ها به همکاری در راستای منفعت عمومی و ناتوانی سازمان ملل در نظارت بر روند مشارکت جهانی که هم موثر و هم عادلانه باشد را بیش از پیش آشکار کرد.

با در نظر گرفتن این موضوع، به نظر من رویداد مهم دیگر، ناکامی کشورها در رسیدن به تصمیمی اساسی برای کاهش چشمگیر گازهای گلخانه‌ای علی‌رغم انتظاراتی بود که از اجلاس تغییرات اقلیمی سازمان ملل در گلاسکو می‌رفت؛ اجلاسی که آنقدر مهم است که تا پنج سال دیگر تکرار نخواهد شد.

در این اجلاس که ۳۱ اکتبر تا ۱۲ نوامبر در گلاسکوی اسکاتلند برگزار شد، هیچ حرکتی به سمت تحمیل کاهش اجباری گازهای گلخانه‌ای صورت نگرفت و مبارزه علیه افزایش فاجعه‌آمیز گرمایش جهانی بار دیگر به وعده‌های غیرقابل اعتماد دولت‌ها واگذار شد.

این اتفاق به‌ هیچ‌ عنوان رضایت بخش نیست چون عاقلانه نیست که انتظار داشته باشیم کشورهایی که درگیر مسائل دیگری از جمله کاهش اثرات همه‌گیری کرونا هستند بخواهند برای برآورده کردن دستور العمل های اورژانسی کارشناسان اقلیمی، اقدامات لازم را در جهت کاهش گازهای گلخانه‌ای انجام دهند. همچنین، تعهدات ملی در مورد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ظاهراً در مورد اقدامات دولت اغراق می‌کنند، به‌خصوص چون این اقدامات از نگاه ناظران پنهان است. حضور معترضان در خیابان‌های گلاسکو که عمدتاً از جوانان تشکیل شده بودند، بیانگر این حس ناامیدی بود که علیرغم حضور ۱۲۰ رهبر کشورهای مستقل، نتایج دلگرم‌کننده‌ای از این اجلاس حاصل نشد.

از منظر یک آمریکایی، رویدادهای مهم سال ۲۰۲۱ تا حدودی متفاوت هستند. به نظر من شکست اجلاس گلاسکو از منظر جهانی بسیار مهم است، اما از منظر ملی، شورش ۶ ژانویه در کنگره آمریکا نیز به همین اندازه در مرکز اهمیت قرار دارد. این حمله به روند حکومتی کشور با هدف لغو نتیجه‌ انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ انجام شد که شکست دونالد ترامپ و پیروزی جو بایدن را توسط یک سیستم منصفانه، با نظارت دقیق و آزمایش شده رقم زد. اگر شورشیان ۶ ژانویه به هدف خود رسیده بودند، باید با رویه دموکراسی در آمریکا خداحافظی می‌کردیم که اساس آن به احترام به نتیجه انتخابات عادلانه وابسته است.

آنچه که رویدادهای ۶ ژانویه را از نظر تاریخی بسیار مهم می کند این است که این وقایع به این ایده اعتبار بخشید که نیروهای سیاسی طرفدار ترامپ آماده توسل به خشونت برای رسیدن به اهداف سیاسی خود هستند و اگر قانون اساسی جلوی آن‌ها را بگیرد، ممکن است خود را برای شروع یک جنگ داخلی آماده کنند. چنین فضای سیاسی منعکس‌کننده بیگانگی شدید یکی از دو حزب سیاسی بزرگ در آمریکا و تمایل رهبر آن، ترامپ، به توسل به ابزارهای ورای قانون برای به دست آوردن و حفظ کنترل سیاسی در ایالات متحده بود. اگر این تحول معکوس نشود و عاملان آن در دادگاه پاسخگو باشند، دولت مبتنی بر قانون اساسی ایالات متحده را در معرض خطر قرار می دهد که پیامدهای نامطلوبی برای جهان از جمله تشدید ناامنی جهانی، نظامی گری و تنش های خطرناک ژئوپلیتیکی به دنبال خواهد داشت».

* حسین عسکری

حسین عسکری، اقتصاددان، استاد بازرگانی و امور بین الملل در دانشگاه جورج واشنگتن از کنفرانس تغییرات آب‌ و هوایی سازمان ملل متحد در گلاسکو به عنوان مهم‌ترین رویداد سال ۲۰۲۱ نام برد.

«امسال نجات محیط‌ زیست بر لبه‌ تیز چاقو قرار داشت. در ماه ژوئن، سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرد سال ۲۰۲۱ برای اقدامات اقلیمی بسیار سرنوشت‌ساز است و فرصت جلوگیری از بدترین اثرات تغییرات اقلیمی، از جمله خشکسالی های شدید، سیل و طوفان به سرعت در حال از دست رفتن است.

ذوب شدن یخچال های طبیعی در قطب نیز پدیده‌ای غیر قابل برگشت است. حوادث شدید آب و هوایی به امری عادی تبدیل شده است. پروفسور پتری، دبیرکل سازمان جهانی هواشناسی گفت: «برای اولین بار در ورق یخ گرینلند، به جای برف، باران بارید. یخچال های طبیعی کانادا به سرعت ذوب شدند. موج گرما در کانادا و مناطق مجاور ایالات متحده دمای هوا را در روستایی در بریتیش کلمبیا به ۵۰ درجه سانتیگراد رساند. دما در دره مرگ در کالیفرنیا در طی یکی از موج‌های گرمای متعددی که جنوب غربی ایالات متحده را در بر می گیرد، به ۵۴٫۴ درجه سانتیگراد رسید و در همین حال بسیاری از مناطق مدیترانه گرمای بی سابقه ای را تجربه کردند. این گرمای بی‌سابقه اغلب با آتش سوزی های ویرانگر همراه بود».

سازمان جهانی هواشناسی همچنین اضافه کرد: ۲۰۲۱ غلظت بی سابقه گازهای گلخانه ای در اتمسفر و گرمای انباشته شده مرتبط با آن، سرنوشت زمین را نامعلوم کرده است و پیامدهای گسترده‌ای برای نسل های امروزی و آینده در پی خواهد داشت. در سال ۲۰۲۱، با گرم شدن و اسیدی شدن اقیانوس ها، سطح آب دریاها به بالاترین حد خود رسید.

از نظر بسیاری از دانشمندان، سال ۲۰۲۱ شکست ما انسان‌ها را نشان داد. گرمایش جهانی برگشت ناپذیر شده است و بهترین چیزی که می توانیم به آن امیدوار باشیم کاهش سرعت این پدیده است. آیا کنفرانس تغییرات آب‌ و هوایی سازمان ملل متحد حداقل به این هدف دست یافت؟ هنوز نمی‌توان در این خصوص قضاوت کرد اما نتایج ناامیدکننده بوده است. حرفهای زیادی زده شد اما نتیجه قابل لمسی با تعهدات مشخص برای به ثمر رساندن آن‌ها در پی نداشت. از طرفی، نبود عزم آمریکا برای انجام مسئولیت هایش نیز به شدت ناامیدکننده بوده است.

از لحاظ تاریخی، ایالات متحده بزرگترین آلوده کننده جهان بوده است و حتی امروز نیز پس از چین در رتبه دوم قرار دارد. با این حال، لایحه ای که نشان دهنده تلاش معنادار ایالات متحده برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی بود حداقل به طور موقت کنار گذاشته شده است. سناتور یک ایالت کوچک (با جمعیت کمتر از ۲ میلیون) با معدن زغال‌سنگ نمی‌توانست درک کند که موضوع مربوط به تغییرات آب و هوایی در این لایحه آنقدر مهم است که بر همه چیز چیره است.

من معتقدم که سال ۲۰۲۱ و کنفرانس COP۲۶ به عنوان سالی که جهان در نجات زمین و نسل های آینده شکست خورد، در خاطره ها خواهد ماند».

* رابرت شاپیرو

رابرت شاپیرو، استاد و رئیس سابق دپارتمان علوم سیاسی دانشگاه کلمبیا، شورش ۶ ژانویه به ساختمان کنگره را رویدادی مهم در ایالات متحده خواند. او گفت: «این تلاشی خیره کننده برای لغو نتایج انتخابات بزرگترین دموکراسی جهان بود و نشان داد که این دموکراسی در معرض تهدید جدی قرار دارد».