نگاهی به شیلی، پس از انتخابات پربازتاب رئیس جمهوری در آن

گابریل بوریچ، اکنون ۳۵ ساله، در زمان تحلیف − که ۱۱ مارس است − ۳۶ ساله و جوان‌ترین رئیس‌جمهوری شیلی خواهد بود. او پیش از اینکه در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ پیروز شود، نماینده مجلس و قانون‌گذار جناح چپ سیاسی در شیلی و پیش از آن که به مجلس نمایندگان شیلی راه یابد، دانشجوی حقوق دانشگاه سانتیاگو و از رهبران جنبش دانشجویی چپ در شیلی بود.

وعده‌های انتخاباتی او شامل پیش‌برد تغییر قانون اساسی شیلی (که مردم به آن رأی داده‌اند)، ایجاد یک سیستم مراقبت‌های بهداشتی عمومی، قانونی و اجرایی کردن حقوق چانه‌زنی جمعی برای کارگران و نیروی کار، مقابله با خصوصی‌سازی‌ها در بخش آموزش، بالا بردنِ حقوق بازنشستگان، سیاست‌های حمایت از محیط زیست، قوانین ضد تبعیض در رابطه با مسائل هویتی از جمله حقوق دگرباشان جنسی و اقلیت‌های بومی، و همچنین اجرای سیاست‌های برابری جنسیتی است. او همچنین آزادی صدها معترض را که دولت سباستین پینیه‌را – دولت پیش از بوریچ – زندانی کرده وعده داده است. بیشتر زندانی‌های سیاسی کنونی در شیلی در اعتراضات سراسری سال ۲۰۱۹ با مطالبه برابری اقتصادی و آزادی، دستگیر و زندانی شده‌اند.

در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ شیلی،‌ بوریچ با نزدیک به ۵۶ درصد آرا، با اختلاف بیش از ۱۰ درصد، خوان آنتونیو کاست، نامزد حزب راست و از حامیان جریان سیاسی ژنرال آگوستو پینوشه را شکست داد. خوان آنتونیو کاست۴۴ درصد آراء را به دست آورد.

انتخاب بوریچ، تغییری برخاسته از جنبش‌های اجتماعی

پابلو ابوفوم، نویسنده شیلیایی به رسانه «دمکراسی ناو» می‌گوید که پیروزی گابریل بوریچ در شیلی پیروزی برساخته از جنبش‌های اجتماعی است که در یک دهه اخیر بیشتر از قبل با راست افراطی در این کشور مبارزه کردند.

نارضایتی از نابرابری‌های ناشی از بیش از ۳۰ سال سیاست‌های نئولیبرال و خصوصی‌سازی‌های گسترده، منجر به سه اعتراض سراسری در شیلی در سال‌های ۲۰۰۶، ۲۰۱۱ و درنهایت در سال ۲۰۱۹ شد. خود بوریچ از جنش دانشجویی شیلی وارد سیاست شده است. او یکی از چهره‌های برجسته اعتراضات سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ بود که به «زمستان شیلی» معروف است و در آن هزاران دانشجو به خیابان‌ها آمدند و خواستند که خصوصی‌سازی آموزش متوقف شود.

ابوفوم می‌گوید انتخاب بوریچ نهایت پس از خیزش ۲۰۱۹ و در بحبوحه یک بحران بزرگ سیاسی و اجتماعی در شیلی اتفاق می‌افتند و «ما می‌بینیم که در آخر گشایشی برای تشکیل یک دولت پیشرو در شیلی به وجود آمد – گشایشی که تقریباً بیش از ۴۰ سال است نداشته‌ایم.»

ورود بوریچ به سیاست ابتدا به‌عنوان یک نامزد مستقل در سال ۲۰۱۳ است؛ زمانی که او به کرسی‌ای در مجلس نمایندگان در کنگره شیلی دست‌یافت. او سپس به ائتلاف «جبهه فراگیر» پیوست که نام اسپانیایی آن Frente Amplio است – یک ائتلاف از گروه‌های و احزاب چپ و پیشروست که بیشتر آنها اولویت‌هایشان مبارزه با تمرکززدایی و خصوصی‌سازی‌های ناشی از سیاست‌های نئولیبرال، حمایت از سیاست‌های محیط زیستی و حقوق کارگران، زنان و اقلیت‌هاست.

در جریان مجموعه تظاهرات‌ سال ۲۰۱۹، که مربوط به هزینه‌های بالای زندگی، نابرابری، و تغییر قانون اساسی شیلی بود، بوریچ یکی از سیاستمداران کلیدی است که حمایت ائتلاف «جبهه فراگیر» و جنبش‌های اجتماعی متحد با این جبهه را داشت.

حمایت‌ها از این سیاست‌ها تنها در فضای جنبش‌های اجتماعی روی زمین شکل نگرفت. در جریان تظاهرات‌ سال ۲۰۱۹، بوریچ در فضای دانش‌آموزی آنلاین بسیار محبوب شد. به‌ویژه در میان نوجوانان که اغلب فضای «کی‌پاپ» را جایی برای تبلیغ و سازماندهی اعتراض خیابانی و در زمان انتخابات جایی برای تبلیغ‌های انتخاباتی در حمایت از بوریچ و یا مسخره کردن رقیبش کردند. به گفته آلن مکلئود، تحلیلگر آمریکای لاتین، دولت سباستین پینیه‌را در یک مقطع نقش فضای آنلاین «کی‌پاپ» را در عمومی کردن اعتراض‌ها علیه حکومتش بررسس کرده است.

«شبیه به برنی سندرز»

آلن مکلئود، تحلیلگر سیاست آمریکا و آمریکای لاتین می‌نویسد که با اینکه بوریچ خود را وارث سالوادور آلنده – رئیس‌جمهوری سوسیالیست شیلی که با کودتای ۱۹۷۳ پینوشه سرنگون شد معرفی کرده، او بیش از آنکه «شبیه به چه‌گوارا باشد، شبیه به برنی سندرز است.»

رئیس‌جمهوری منتخب شیلی به نظر مکلئود یک «چپ رادیکال» نیست. او فاصله‌اش را با دولت‌های سوسیالیستی دیگر در آمریکای لاتین حفظ کرده، منتقد دولت نیکلاس مادورو در ونزوئلاست و قدرت خانواده دانیل اورتگا در نیکاراگوئه را مخرب و یک «خودکامگی خانوادگی» می‌خواند.

پابلو ابوفوم، نویسنده شیلیایی می‌گوید بوریچ در ائتلاف‌هایی که عضو بوده همیشه میانه‌روی چپ بوده است. با این حال، این واقعیت که بوریچ در دور دوم انتخابات پیروز شد به این معنی است که بخشی از رای‌دهندگان در دور اول به او رای ندادند. تحلیل ابوفوم این است در دور دوم انتخابات احتمال برنده شدن یک «دولت نئوفاشیست» بخش‌هایی از رای‌دهندگان شیلیایی که در خیزش‌های خیابانی ۲۰۱۹ فعال بودند را مجدد به خیابان‌ها کشاند.

خورخه کاستاندا، وزیر سابق امور خارجه مکزیک که اکنون استاد دانشگاه نیویورک است در مقاله‌ای به چپ آمریکای لاتین که از نتیجه انتخابات شیلی خشنود شده‌اند هشدار می‌دهد و می‌نویسد:

 «در کاراکاس، هاوانا، مکزیکوسیتی و بوئنوس آیرس، پرچم‌داران متعارف چپ رادیکال نتایج انتخابات شیلی را جشن گرفتند، و ظاهراً بوریچ را یکی از خود می‌دانند، اما ممکن است که آنها درنهایت مأیوس شوند.»

کاستاندا هم به این اشاره می‌کند که خط بوریچ از خط خانواده اورتگا فرق دارد و بااینکه حزب کمونیست شیلی به اورتگا و مادورو پیروزی‌شان را در انتخابات‌های نیکاراگوئه و ونزوئلا تبریک گفت، بوریچ و متحدان او به این خوشامدگویی نپیوستند.

او با توجه به تحولات انتخابات ۲۰۲۱ شیلی که به دور دوم کشید و اقبال نامزد راست در دور اول انتخابات معتقد است که امکان اینکه بوریچ مانند یک «رهبر چپ پوپولیست آمریکای لاتینی» عمل کند کم است و احتمال می‌دهد که او بیشتر «مانند یک سوسیال‌دموکرات اروپایی» پیش رود.

جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا هم شاید ازاین‌روست که از روی کار آمدن دولت بوریچ استقبال کرده است. بایدن انتخابات شیلی را «آزاد و عادلانه» و «نمونه‌ای قدرتمند» برای تمام جهان خواند. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید در بیانیه‌ای گفت که بایدن و بوریچ در تماسی تلفنی به تعهد مشترک دو کشورشان به عدالت اجتماعی، دموکراسی، حقوق بشر تأکید کردند.

بدون ائتلاف با دیگر احزاب، کار بوریچ دشوار است

در ساختار قدرت فعلی در شیلی بوریچ با یک کنگره محافظه‌کار طرف است. او که خود پیش از اینکه رئیس‌جمهوری منتخب شود، نماینده مجلس نمایندگان همین کنگره بوده، در مسند ریاست جمهوری برای تصویب قانون اساسی جدید شیلی و لایحه‌های پیشنهادی با کنگره‌ای روبه‌روست که قابلیت قانونی تحدید برنامه‌های او را دارد. برای پیش‌برد برنامه‌هایش بوریچ ناچار است با نیروهای سیاسی میانه‌رو و حتی راست در کنگره ائتلاف ایجاد کند.

خورخه کاستاندا معتقد است که موضوع تحدید برنامه‌های ریاست جمهوری منتخب شیلی تنها در سطح کنگره شیلی اتفاق نخواهد افتاد. بلکه بوریچ بنا به ائتلاف‌هایش در دور اول و دوم انتخابات ۲۰۲۱، بدنه گسترده‌ای از نیروهای سیاسی را با خود همراه کرده که اکنون‌که قدرت را گرفته است باید مطالبات آنها را در نظر بگیرد.

به گفته کاستاندا در دور اول انتخابات ۲۰۲۱ شیلی، بوریچ بدنه‌ای از گروه‌ها و احزاب گوناگون سیاسی و هویتی را با خود همراه کرد، متشکل از حزب کمونیست شیلی، «جبهه فراگیر» (که خود متشکل از احزاب و جنبش‌های چپ، به‌جز سوسیالیست‌هاست) و گروه‌های محیط زیستی، فمینیستی، گروه‌های دگرباشان جنسی و بومیان شیلی.

در دور دوم، با توجه به اقبال رقیب راست‌گرا، بوریچ ائتلاف‌هایش را گسترش داد و این بار «سوسیالیست‌ها»، «حزب چپ میانه برای دموکراسی»، «دموکرات‌های مسیحی» و چند سازمان و حزب میانه‌روی دیگر را هم با خود همراه کرد.

کاستاندا می‌نویسد که مشخص نیست که کدام یک از این دو نوع ائتلاف حکومت خواهند کرد.

یک میزان برای نحوه عملکرد دولت بوریچ در زمان تغییر قانون اساسی شیلی محک خواهد خورد. مردم شیلی در سال ۲۰۲۰ به تغییر قانون اساسی و آماده‌سازی پیش‌نویس قانون اساسی جدید رأی دادند که انتظار می‌رود در اواسط سال ۲۰۲۲ به رأی گذاشته شود.

بوریچ و جنبش‌های اجتماعی حامی او کسانی بودند که درخواست این تغییر را داشتند. پابلو ابوفوم می‌گوید که با توجه به اینکه یکی از مطالبه‌های اصلی خیزش ۲۰۱۹ در شیلی تغییر قانون اساسی بود، اکنون‌که بوریچ – که خود از رهبران سیاسی خیزش ۲۰۱۹ بوده – دولت جدید تشکیل می‌دهد، این دولت پیشرو هیچ بهانه‌ای برای ایجاد تغییرات محافظه‌کارانه نخواهد داشت.

 یکی از ائتلاف‌های که از جنبش‌های اجتماعی پیشرو در حمایت از بوریچ تشکیل شده ائتلاف «آپروبو دیگنیداد» به مفهوم «کرامت را تأیید می‌کنم» است. خاویرا مانزی از فمنیست‌های شیلیایی می‌گوید این مهم است که جنبش زنان، فمینیست‌ها و همچنین جنبش‌های زیست‌محیطی در «ائتلاف آپروبو دیگنیداد» عضو هستند چراکه این امید هست که مطالبات این جنبش‌ها در دستور کار دولت قرار گیرد. او می‌گوید به‌طور ویژه جنبش‌های فمینیستی سه مطالبه حق سقط‌جنین، حق عدالت تولیدمثلی، و آزادی و دادخواهی برای زندانیان سیاسی و کسانی که دولت‌های پیشین حقوق بشر آنها نغض کرده است را درخواست کرده‌اند.

انتظار این است که در ایجاد تغییرات در قانون اساسی شیلی مطالبه‌های کارگران شیلی، جنبش دانشجویی، و جنبش‌های اجتماعی، مانند جنبش فمینیستی، گروه‌های طرفدار محیط‌زیست، مردم بومی شیلی و گروه‌های ال‌جی‌بی‌تی در قانون اساسی  جدید انعکاس پیدا کند – آنجاست که مشخص خواهد شد گابریل بوریچ چقدر «چپ» است.