آزبست چیست و چرا برای سلامتی مضر است؟

 در گذشته استفاده از این ماده در صنایع ساختمانی و حمل و نقل بسیار گسترده بود ولی با پی بردن به سرطان‌زا بودن آن استفاده از آن در اروپا و آمریکا به کلی ممنوع شده و مواد مناسب به آن جایگزین شد.

به گزارش «تابناک»، آزبست به صورت سنگ معدنی از معدن استخراج می‌شود. سنگ آزبست در معادن سنگ آذرین درونی تشکیل می‌شود و از دیرباز در امپراطوری روم و یونان و در آسیا مورد استفاده بوده‌ است. بیشترین استفاده از آن در تهیه کاغذ، پارچه و لباس نسوز بوده است و بیشتر در طبقه اشراف و پادشاهان یافت می‌شده است. در کتاب تاریخ طبری هم از استفاده آن توسط خسرو پرویز به عنوان دستار یاد شده است.

کاربردهای امروزی
با انقلاب صنعتی در اروپا استفاده از آزبست در اروپا و آمریکا رو به افزایش گذاشت و بیشتر شامل استفاده به عنوان عایق لوله‌های انتقال آب گرم، عایق کاری و خنک کردن اتاق کوره و موتور قطار، کشتی و …، استفاده در لنت ترمز و کلاچ ماشین‌ها، استفاده در لوله‌های انتقال آب و فاضلاب، استفاده در مصالح ساختمانی، استفاده به عنوان عایق حرارتی در ساختمان‌ها و … بوده است.

معادن آزبست ایران
معادن آزبست ایران غالبا در سنگهای افیولیتی یافت می‌شوند. معدن حاجات در جنوب بیرجند، مهمترین معدن آزبست ایران محسوب می‌گردد.

ممنوع شدن استفاده از آزبست در صنایع

پس از تحقیقات مختلف درباره خطراتی که آزبست برای سلامتی دارد، دانشمندان اقدام به چاپ مقالات در ژورنال‌ها مبنی بر سرطان‌زا بودن آزبست اقدام کردند که دولت‌ها را مجبور به تصویب قانون ممنوعیت تولید محصولات مورد استفاده صنایع با آزبست کرد. در پی این اقدام معادن آزبست هم تعطیل شدند. تمام این اتفاقات مربوط به سال‌های ۱۸۳۰ تا ۱۸۴۰ میلادی در اروپا و آمریکای شمالی است. در ایران هم پس از کش و قوس‌های فراوان از سال ۱۳۷۸ سرانجام در سال ۱۳۹۰ استفاده از آزبست در صنایع مختلف، بیش از یک مقدار معین، ممنوع اعلام شد که اطلاعات آن در سازمان استاندارد قابل دسترسی است.

کاربرد آزبست در صنایع ساختمانی
مصالح و متریال ساختمانی که می‌توانند دارای آزبست یا پنبه نسوز باشند، شامل سیستم‌های حرارتی و عایق بندی لوله‌ها، کاشی و مصالح کف، مصالح دیوار و سقف، مصالح ضد حریق، چسب‌ها، سیمان و صفحات سیمانی مانند ایرانت و لوله‌های سیمانی کم فشار و پرفشار هستند. البته بیشترین مصرف پنبه نسوز در صنایع ساختمانی در ساخت صفحات سیمانی است.

خطرات ایجاد شده برای آزبست
در تحقیقات مختلف اعلام شده است که کسانی مدتی در تماس آزبست یا پنبه نسوز بودند مانند معدنیچی‌ها و کارگران کارخانه‌ها، به بیماری‌هایی وخیم تنفسی دچار شدند و در سن پایین جان خود را از دست داده‌اند. با کالبد شکافی بدن این افراد عامل این مرگ نابهنگام نفوذ الیاف ریز آزبست به ریه و پرده جنب اعلام شد. این الیاف با چشم دیده نمی‌شوند، رنگ و بو ندارند و از طریق دهان و بینی به مسیر تنفسی وارد می‌شوند و با مرور زمان بیماری‌هایی مانند آزبستوز، سرطان ریه، مزوتلیوما و بیماری‌های مرتبط با پرده جنب را موجب می‌شوند.

جایگزین‌های آزبست در صنایع ساختمانی
همانطور که پیشتر هم به آن اشاره شد، آزبست در تولید صفحات سیمانی و لوله‌ها بیشترین مورد استفاده را دارد که معمولا برای جایگزینی آن‌ها از PVA و سلولز استفاده می‌شود. برای تولید ورق‌های مسطح و موجدار (ایرانت) از الیافی مانند پلی‌اکریلو نیتریل (PAN) یا فایبر گلاس نیز ممکن است استفاده شود.
اگر چه الیاف فایبرگلاس، پلی اکریلو نیتریل جایگزین خوبی برای آزبست در تولید ورق سیمانی یا محصولات ورقه‌ای به منظور استحکام آن استفاده می‌شود، اما برای تولید لوله‌های سیمان تحت فشار به دلیل الزامات مقاومت مشخص با استانداردهای ملی یا بین‌المللی استفاده از جایگزین‌های مشابه ورق‌های سیمانی، توصیه نمی‌شود؛ بنابراین در این موارد، از مواد دیگر از جمله پلی ونیل کلراید غیر پلاستیکی (UPVC)، پلی اتیلن، چدن نشکن و پلاستیک تقویت شده با شیشه استفاده می‌شود.
برخی از موادی که می‌توانند به عنوان جایگزین در این صنایع استفاده شوند و تکنیک آن در ایران نیز موجود است، استفاده از انواع الیاف طبیعی مانند الیاف نارگیل، الیاف سیسال، تفاله نیشکر، کتان، رامی، شاهدانه، کنف، کاه، چوب و… برای تقویت کامپوزیت‌های سیمانی که موضوع جدیدی محسوب نمی‌شود و بیش از دو دهه‌است که تحقیقات در این زمینه در حال انجام است.

مواد جایگزین آزبست یا پنبه نسوز
پلی وینیل الکل، پلی پروپلین، الیاف طبیعی سلولزی، تخته چوبی، بامبو، سیسال، نیشکر، کنف و … برای جایگزین آزبست در تولید ورق‌های سیمانی مناسب هستند.
استفاده از لوله چدنی، آهنی، لوله پلی اتیلنی پرفشار، لوله وینیل کلراید، لوله سیمانی تقویت شده با فولاد و لوله پلی استر تقویت شده با شیشه هم جایگزین خوبی برای لوله‌های پرفشار آزبستی هستند.
لوله سیمانی سلولزی، لوله سیمانی تقویت شده با الیاف PVA، لوله سفالی یا رسی، لوله پلی استر تقویت شده با شیشه و لوله تقویت شده با فولاد هم جانشین مناسبی برای لوله‌های کم فشار آزبستی باشند. به طور کلی موادی مانند پلی اتیلن، پشم شیشه، فولاد، آهن گالوانیزه، سیمان سلولزی، الومینیوم، PVC و بسیاری مواد دیگر که در صنعت ساختمان نوظهور هستند برای جایگزین شدن با آزبست مناسب هستند.

منبع: مدرسه آنلاین