جمع کردن اتوبوس‌ها؛ پاک کردن صورت مسئله اتوبوس‌خوابی

صدای آلمان

مهدی چمران رئيس شورای شهر تهران در جلسه سه‌شنبه ۱۴ دی‌ از جمع‌آوری‌ اتوبوس‌‌هایی خبر داد که افراد بدون سرپناه شب را با ۱۲ الی ۲۵هزار تومان هزینه بلیط در آنها به صبح می‌رسانند.

چمران که در اولین واکنش، پدیده اتوبوس‌خوابی تهرانی‌ها را "بحث حاشیه‌ای" خوانده بود، گفته که در توافق با شهرداری، قرار شده اتوبوس‌ها برچیده شوند: «شنبه یا یکشنبه بساط اتوبوس‌هایی که در شب محل خواب افراد است جمع می‌شود.»

او بدون اشاره به زمان دقیقی، وعده داد که اتوبوس‌ خواب‌ها ساماندهی می‌شوند.

با این تصمیم، خط بطلانی بر یک واقعیت و پدیده نوظهور اجتماعی در تهران کشیده می‌شود. چمران گفته است: «البته گرمخانه‌ها جا و فضا دارند و جایگزین مناسبی هستند.»

طبق گزارش‌های منتشر شده و تأیید مقامات شهرداری، به دلیل فضای نامناسب گرم‌خانه‌ها و ظرفیت اندک‌، اتوبوس‌خواب‌ها حاضرنیستند شب را در آنها به صبح برسانند.

چمران علت جمع‌آوری اتوبوس‌های شهرداری را غیربهداشتی بودن‌‌ آنها خوانده و پرسیده است: «صبح که این افراد بیدار می شوند چه کنند؟»

او حساسیت افکار عمومی در باره بی‌سرپناهی نیروی کار کم‌درآمد در تهران را به "فضای عمومی تبلیغاتی به ویژه خبرگزاری‌های خارجی" د نسبت داد و گفت: «یادشان رفته که زباله‌گردهای لندنی یا دیگر کشورها چگونه زندگی می‌کنند.»

رئیس شورای شهر تهران موضوع دریافت پول در مسئله اتوبوس و بی‌آرتی‌ خوابی را نیز رد کرد و گفت:«عده‌ای درمانده به اتوبوس‌ها پناه می‌آورند و این کار خیر بوده است.»

ناصر امانی عضو شورای شهر نیز این عمل شهرداری تهران را از سر "خیرخواهی و برای پناه‌دادن" به عده‌ای خواند که شهرداری "نگران یخ‌زدگی" آنها بوده، "اما انعکاس بیرونی خیلی بدی داشته است."

امانی گفت: «ظاهر این اتوبوس‌ها نیز خوب نیست و شکل بدی دارد و پیشنهادم این است که این کار جمع شود و اگر قرار است کاری انجام شود از همان سوله‌های مدیریت بحران استفاده شود و نه اینکه تا صبح در اتوبوس بمانند.»

معاون فرهنگی شهرداری تهران حتی در گستردگی اتوبوس‌خوابی ابراز تردید کرده و گفته است: «به نظر من اپیدمی نشده و به این گستردگی نیست ولی نسبت به همین میزان کم هم وظیفه داریم و شایسته نیست.»

امین توکلی‌زاده تأکید کرد که اگر این گونه باشد "عذرخواهی" می‌کند. او افزود: «اساسا با چند عکس می‌توانیم بگوییم، چنین چیزی اپیدمی و آنقدر گسترده است؟ یا دو سه عکس گرفته شده و روی آن مانور داده می‌شود.»

معاون شهرداری تهران از سوله‌های بحران، مساجد و حسینیه‌ها به عنوان مکان‌های احتمالی برای استقرار این گروه از جامعه یاد کرد.

تهران با میلیون‌ها شهروند ثابت و غیرثابت و به عنوان گران‌ترین شهر ایران، با معضل گرانی مسکن و اجاره بها روبروست. نبود کار در شهرستان‌ها و تشدید بحران‌های اقتصادی، بر مشکلات پایتخت افزوده است. شماری از کارگران فصلی یا دستفروشان شهرستانی شاغل در تهران نیز در ماشین‌های خود می‌خوابند.

برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

کارتن خواب، زیر پل خواب، اتوبان خواب، گورخواب... پشت هر یک از این اصطلاحات و واژه‌ها، سرگذشتی انسانی و واقعیت‌هایی اجتماعی نهفته است. بیشتر این افراد به دلایلی چون شکست‌ در عشق، محرومیت و تبعیض، بیکاری، فقر و بحران‌های خانوادگی معتادند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

شهردار وقت تهران در فروردین ۱۳۹۴ در برنامه‌ای تلویزیونی گفت تهران ۱۵ هزار کارتن خواب دارد و گرمخانه‌هایی که ظرفیت پذیرش‌شان ۳۰۰۰ نفر است. بر این اساس، هزاران نفر از بی‌خانمان‌های پایتخت در یخبندان و سرمای اخیر، پناهگاهی نداشته‌اند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

‌فرید براتی‌سده رئیس مرکز توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی می‌گوید سرپناه‌های بهزیستی ظرفیت ۷۰۰ الی ۸۰۰ نفر را دارند. او مهم‌ترین نیاز گرمخانه‌ها را غذای گرم و پوشاک مناسب خواند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

از قول این مقام بهزیستی آورده‌اند که کارتن‌خواب‌ها و معتادان دره و بیابان فرحزاد برای تحمل سرما، بیش از حد مواد مصرف کرده و از حالت عادی خارج شده بودند، اما سازمان‌های غیردولتی آنها را به سرپناه‌ها منتقل کردند. سازمان‌های دولتی کجا بودند؟
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

بسیاری از کارتن خواب‌ها از کمپ‌های ترک اعتیاد فرار کرده و حاشیه اتوبان‌ها یا زیرپل‌ها را به این مراکز ترجیح می‌دهند. روزنامه قانون در گزارشی از قول یکی از این کارتن خواب‌ها نوشت: «هیچ‌وقت دیگر برای ترک چنین جاهایی نميرم. روی سرم آب سرد می‌ریختن و می‌گفتن بگو غلط کردم. اینکه نشد ترک. والا نمیشه کسی رو اینجوری ترکش داد. بخدا ما هم آدمیم.»
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

کارتن‌خواب‌ها و پل خواب‌ها با پتوی کهنه، نایلون، مقوا، پیت حلبی و خنزر پنزرهای مشابه، سرپناه لرزان و نازکی برای خود می‌سازند. بیشترشان میانه‌ای با گرمخانه‌ها ندارند و این مراکز را "نوانخانه" می‌نامند. سازمان‌های متولی نمی‌گویند علت بی‌علاقگی و بی‌اعتنایی کارتن‌خواب‌ها به گرمخانه‌ها چیست.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران گفته که رفتن به گرمخانه اختیاری است و چون خیلی از کارتن‌خواب‌ها به آنجا نمی‌روند سامان‌‌سراهای سیار در محلات هرندی، شوش و محله اوراقچی‌ها مستقر می‌شوند. این اتوبوس‌ها پتو و غذا در اختیار بی‌خانمان‌ها می‌گذارند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

سهمی هم از گرمخانه‌ها برای زنان کارتن‌خواب و بی‌خانمان در نظر گرفته شده است. کارشناسان آسیب‌های اجتماعی می‌گویند راه‌اندازی گرمخانه‌ها و پخش غذا و دارو بدون برنامه و اقدامات مددکاری بی‌فایده است و این مراکز را به محل خواب یا "دورهمی" تقلیل می‌دهد.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

هوای تهران و کرج در شامگاه منتهی به دوشنبه ۹ بهمن به ۱۰ درجه زیر صفر هم رسید. محمدعلی نجفی، شهردار تهران در یک پیام توییتری از مردم خواست اگر کسی را دیدند که مشکل جای خواب دارد او را به گرمخانه هدایت کنند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

کودکان کارتن خواب معمولا کودکان کار و خیابان هستند. در محله‌های هرندی، دروازه غار، میدان اعدام، میدان شوش یا فرحزاد این صحنه‌ها زیاد به چشم می‌خورند. این کودکان در معرض انواع سوءاستفاده‌ها هم قرار دارند. نوزادان کارتن خواب از مادران کارتن خواب نیز اخیرا به این خیل پیوسته‌اند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

آماری از تعداد زنان کارتن‌خواب در تهران وجود ندارد. تنها مشاهدات و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که سن کارتن‌خوابی زنان در پایتخت کاهش یافته و به مرز ۲۰ سال رسیده است.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

حداقل حسن گرمخانه‌ها برای زنان بی‌خانمان این است که می‌توانند شبی را در امنیت به سر ببرند. چیزی که در ساختمان‌های نیمه ‌کاره زیرپل‌ها، داخل جوی، حاشیه اتوبان یا پارک‌ها وجود ندارد. بعضی از آنها در گزارش‌های میدانی گفته‌اند که از ترس یخ زدن در خیابان یا به هوای بشقابی غذای گرم یا جای خواب، به هر حقارتی تن داده‌اند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری می‌گوید ۶۰درصد کارتن خواب‌های تهران روستاییانی هستند که به دلیل معطل بودن سیاست‌های کشاورزی و اقتصادی به شهرها مهاجرت کرده‌اند.
برفی که برای بی‌خانمان‌ها سیاه است

هیچ آماری از مرگ خاموش بی‌خانمان‌ها در اثر سرما وجود ندارد ولی هر زمستان خبرهایی پراکنده از جان دادن یکی از آنها در محلات جنوبی تهران منتشر می‌شود. آخرین مورد پیدا شدن جنازه‌‌ای در کنار دیواری در تقاطع خیابان صابونچی در محله هرندی بود اما بعد گفتند که علت مرگ سرما نبود، اوردوز بود.

نویسنده: مهیندخت مصباح