گزارش تحقیقی صدای آمریکا؛ اطلاعات جدیدی از تجارت سیاه موی زنان ایرانی برای تامین معاش خانواده

در پی انتشار گزارش‌هایی از تجارت غیررسمی فروش موهای زنان و دختران جوان که برخی از خانواده‌های ایرانی از سر تنگدستی به آن روی آورده‌اند، صدای آمریکا به اطلاعات جدیدی از این تجارت سیاه، به ویژه در ترکیه، دست یافته است.

این گزارش‌ها از رواج فروش موهای زنان جوان و دختران گاهی تنها برای گذران یک ماه زندگی حکایت دارند. تجارتی که یک سر آن در آرایشگاه‌های کوچک شهرهای مختلف ایران است و سر دیگر به تولیدی‌های اکستنشن در ترکیه، کشورهای عربی، چین، اروپا یا حتی برخی کشورهای قاره آمریکا می‌رسد.

چند سالی است جسته و گریخته گزارش‌هایی در برخی از رسانه‌های ایران درباره «خرید و فروش مو» منتشر می‌شود. هم‌زمان، صفحه‌های اینستاگرامی و اپلیکیشن‌های خرید و فروش مثل دیوار، پر از آگهی‌های داد و ستد مو است و برخی صفحات اینستاگرامی برای جلب اطمینان مشتری‌ها حتی مدارک داد و ستد مو را نیز منتشر می‌کنند.

بسته به حجم و کیفیت، قیمت مو از چند صد هزار تومان تا چند میلیون تومان متفاوت است.

فروشنده‌ها و خریداران این موها چه کسانی هستند، ساز و کار این داد و ستد چگونه است، موی انسان به چه کار می‌آید و چرا در این کسادی و آشفتگی اقتصاد ایران، بازار مو چنین داغ است؟

صدای آمریکا در این گزارش به جست‌وجوی پاسخ این پرسش‌ها پرداخته است.

• صرف درآمد حاصل از موی دختران: از خرید تبلت تا آزادی پدر زندانی

هدیه کیمیایی، روزنامه‌نگار ساکن ترکیه است. او که تا چند ماه پیش در ایران در حوزه اجتماعی روزنامه‌نگار بود، درباره پیشینه خرید و فروش مو می‌گوید: «حدود سه چهار سال پیش گزارشی در این مورد منتشر شد که در خیابان منوچهری تهران یک سری مغازه‌هایی هستند که موی خانم‌ها را می‌فروشند و یک سری از آرایشگاه‌ها هم با آنها قرارداد دارند و این موها را خریداری می‌کنند و برای اکستنشن استفاده می‌کنند.»

او با بیان این که «اکثر کسانی که مایل هستند موهایشان را بفروشند، نیاز مالی دارند»، مثال‌هایی از شبکه‌های اجتماعی می‌آورد و می‌گوید: «سایت دیوار بخشی دارد که یک سری از این مادرها آمده‌اند عکس موهای بچه‌هایشان را گذاشته‌اند برای فروش. وقتی از این‌ها می‌پرسیم که خب چرا این کار را انجام می‌دهید، ممکن است اولش بگویند ما برای این که موی بچه‌مان بلند است و می‌خواهیم مویش را کوتاه بکنیم که سبک‌تر بشود این کار را انجام می‌دهیم، ولی در واقع این طور نیست. خیلی از این بچه‌ها هستند که موهایشان بلند می‌شود و موها را مادر و پدر می‌فروشند که برای بچه‌ها کیف و کتاب و تبلت و لوازم ضروری‌شان را تهیه کنند.»

به گفته خانم کیمیایی، در میان فروشندگان مو در ایران کسانی هستند که «سرطان دارند و وقتی می‌خواهند برای شیمی‌درمانی بروند، موهایشان را می‌فروشند که هزینه شیمی‌درمانی‌شان را تأمین بکنند.»

این روزنامه‌نگار حوزه اجتماعی همچنین به بچه‌هایی اشاره می‌کند که در مناطق حاشیه‌ای زندگی می‌کنند و با اشاره به یک مورد عینی می‌گوید، «خانواده و اقوام» بچه‌ای که پدرش در زندان بود دیدند بچه موی بلندی دارد و مویش را فروختند «و هزینه‌ای که برای بیرون آمدن پدر از زندان نیاز بود را تأمین کردند.»

هدیه کیمیایی معتقد است، وقتی نوجوانی برای خریدن گوشی یا لوازم اولیه زندگی یا برخی کمبودها و نیازها مجبور می‌شود موهایش را بفروشد «صد درصد این قضیه روی بچه تأثیر روانی زیادی می‌گذارد.»

به گفته این روزنامه‌نگار «هر روز زندگی در ایران دارد سخت‌تر می‌شود» و این امر گاه موجب می‌شود برخی افراد «اعضای بدنشان را بفروشند»؛ یکی «کلیه‌اش را می‌فروشد، یکی کبدش را» اما «آن کسی که می‌تواند، موهایش را می‌فروشد» و «آن هم بیشتر به خاطر فقر است که این اتفاق می‌افتد. مردم اعضای بدنشان را می‌فروشند از مو گرفته تا کبد و کلیه، تا این که بتوانند چند وقت غذا بخورند.»

• خرده‌فروش‌ها و واسطه‌ها

برخی از آرایشگرها به طور محدود خرید و فروش می‌کنند. مثلا یک آرایشگر که از مشتریان خود مو نیز می‌خرد به صدای آمریکا می‌گوید که «خرید و فروش محدودی» دارد و تاکنون «با خارج از کشور کار» نکرده است.

او می‌گوید به طور مستقیم با چند «اکستنشن‌کار» همکاری می‌کند و اطلاعی از تجارت مو ندارد.

یکی دیگر از خریداران مو نیز در پاسخ به پرسشی درباره اکستنشن مو در ترکیه یا دوبی، خبرنگار صدای آمریکا را به فردی که در عرصه بین‌المللی کار می‌کند ارجاع می‌دهد.

• سهم فروشنده، واسطه و تاجر از سود حاصل از مو

بهزاد عظیمی «فعال در عرصه مو» در پاسخ به پرسشی درباره تخمینی از میزان صادرات سالانه مو می‌گوید، «میزان صادرات سالانه بستگی به چند دلیل خاص دارد» که نخستین آن «نرخ ارز و نوسانات حاصل از آن» است. همچنین «وجود یکی سری دلال‌ها» که به دلیل «سررشته نداشتن» به «کار لطمه می‌زنند» و موجب می‌شوند «صادرات به میزان قابل توجهی کم می‌شود.»

عظیمی که می‌گوید حدود ۱۲ سال است به صورت تخصصی وارد این شغل شده، علت انتخابش را «پتانسیل کار» و «نبود افراد خبره در این شغل» بیان می‌کند و تأکید می‌کند به این دلایل تصمیم به ارتقاء شغل خود «در سطح جهانی» گرفته است.

وی توضیح می‌دهد: «اوایل کار بنده مستقیم از نفر خریداری می‌کردم بدون واسطه. اما به مرور زمان با چند آرایشگاه در شهرهای مختلف با بستن قراردادهای سالانه سعی کردم که به کارم سرعت ببخشم.»

بهزاد عظیمی در پاسخ به این که چند درصد از درآمد این تجارت به فروشنده می‌رسد و چقدر به واسطه‌ها و خودش تعلق می‌گیرد، عنوان می‌کند: «از صد، برای خود فروشنده ۲۵ درصد، ۲۵ درصد هم واسطه و دلال کار و در آخر بنده به عنوان سرمایه‌گذار و کاربلد ۵۰ درصد از معامله.»

پرسش بعدی درباره ویژگی‌ها و استانداردهای موی مرغوب است. او «رسیدگی بهتر» را یکی از دلایل بالا بودن کیفیت مو می‌داند و می‌گوید که موی ایرانی «معمولا باکیفیت» است.

به گفته عظیمی، اکثر خریداران او در «کشورهای اروپایی» هستند و البته «یک درصدی هم کشورهای عربی». او توضیح می‌دهد «درصد صادرات» نیز «با توجه به زیاد شدن عدد در این شغل، سالانه از یک الی پنج میلیون دلار» است.

این فعال اقتصادی درباره ساز و کار تجارت مو می‌گوید: «بنده به عنوان یک تاجر در کار مو چون خرید در ایران با تومان انجام می‌شود و در اروپا با دلار فروش می‌رود، همیشه دلار را به عنوان سرمایه‌گذاری قطعات خودرو خریداری می‌کنم، البته با توجه به میزان تقاضا.»

• تجارت موی طبیعی انسان در عرصه جهانی

تجارت موی طبیعی انسان از پرسودترین مشاغل دنیا به شمار می‌آید و در مبالغ کلان خرید و فروش می‌شود.

وبسایت «میانمار ناو» در گزارشی درباره تجارت مو در میانمار با ذکر ضرب‌المثلی که می‌گوید «بعد از تریاک، مو سریعترین راه برای رسیدن به ثروت است» نوشته است: در میانمار چند سالی است که موی طبیعی انسان به عنوان «طلای سیاه» شناخته می‌شود و بنا بر گزارش‌ها، برخی روستاییان کشاورزی را رها می‌کنند تا به تجارت مو بپیوندند.

این گزارش، بیشترین صادرات مو را از میانمار به ژوانگ در استان هنان چین، بزرگترین تولیدکننده کلاه‌گیس، اعلام کرده و با استناد به روزنامه «چاینا دیلی» ادعا کرده است که «تنها در سال ۲۰۱۸ ارزش اقتصاد مو بیش از ۳ میلیارد دلار» بوده است.

بر اساس این گزارش، بیشترین صادرات کلاه‌گیس چین به کشور نیجریه است. از سویی تجارت موی طبیعی انسان بین هند و بنگلادش نیز در جریان است.

اما وبسایت «بیزنس اینسایدر» در گزارشی که ماه گذشته منتشر کرده، میزان واقعی تجارت موی انسان را ۱.۳ میلیارد دلار» برآورد کرده است که با هر بار فروش مو مبلغ «۷ دلار آمریکا» به فروشنده تعلق می‌گیرد.

بنا بر گزارشی که «اینسایدر» در ویتنام با دنبال کردن فعالیت یک خریدار مو در خیابان‌های هانوی تهیه کرده است، «فقط یک اکستنشن ساخته شده از موی انسان با کیفیت بالا می‌تواند هزاران دلار فروخته شود.»

شبکه خبری سی‌ان‌ان، در گزارشی درباره واکاوی تجارت مو در میانمار، «چین و هند» را دو مرکز اصلی پردازش مو معرفی کرده و نوشته است، تجارت مو در میانمار با توجه به فقر نسبی و نزدیکی به این دو کشور، به احتمال زیاد به این زودی‌ها از سکه نخواهد افتاد.

همچنین سی‌ان‌ان، به نقل از یک تاجر مو در شهر ماندالی میانمار نوشته است: «قبلا می‌توانستم موهای خود را از زنان شهر جمع کنم، اما اکنون باید موهای بیشتری از بنگلادش و کشورهای دیگر بخرم تا با موهای میانمار مخلوط شود.»

• کاربرد موی طبیعی انسان؛ از اکستنشن تا کود گیاهی

مشتری‌های خرید مو از آن برای اکستنشن، یعنی وصل کردن رشته‌های مو به وسیله چسب، لیزر، رینگ و نخ، به ریشه موهای روی سر افراد، برای پرپشت کردن آن استفاده می‌کنند. خدمات آرایشی‌ای که در سال‌های اخیر مشتری‌های زیادی پیدا کرده است.

همچنین این موها برای ساختن کلاه‌گیس یا پوستیژ نیز به کار می‌رود.

اما امروزه پژوهشگران می‌گویند دسته موهای چیده شده که جارو می‌شوند نیز می‌توانند به کود گیاهی تبدیل شوند.